De psychologie achter de enorme prijsschommelingen van cryptomunten

Is de markt van cryptomunten een grote zeepbel? Of moet je meedoen en investeren? Bijna iedereen heeft er wel een mening over. Deze nieuwe markt gaat gepaard met enorme prijsschommelingen. Het lijkt erop dat in de jacht op rendement er soms massaal irrationele keuzes gemaakt worden. Maar zijn ze ook irrationeel? Of zijn de ‘onlogische’ keuzes ook verklaarbaar? En hoe kun jij je als belegger in de wereld van cryptomunten wapenen tegen het maken van suboptimale beslissingen?

De waarde van Bitcoin halveerde recentelijk in amper twee weken tijd van $20.000 naar onder de $10.000. Ook lijkt de ware potentie van een munt nog maar weinig invloed te hebben op de waarde. Een goed voorbeeld is de Dogecoin die als grap is gestart. Zonder dat de munt enig nut heeft, bereikte het een marktwaarde van 2 miljard dollar. Hoe is dit te verklaren?

Je maakt vaak keuzes op basis van beslisstrategieën

Dagelijks moet je ontzettend veel keuzes maken. Om een goede keuze te maken heb je informatie nodig. Maar het kost te veel tijd en energie om iedere keer alle informatie in overweging te nemen. Je neemt daarom een groot deel van jouw beslissingen op basis van gevoel of een beslisregel. Vaak leidt dat gelukkig tot een goede uitkomst.

Als je bijvoorbeeld een boek wil kopen, is de kans redelijk groot dat jij het bestverkochte boek van Nederland ook leuk zult vinden. En dus koop je de bestseller. Zo bespaar je de energie en tijd die het kost om een analyse te maken van de plus- en minpunten van alle overige boeken in de winkel. Maar soms leiden dit soort beslisstrategieën ook tot minder optimale of zelfs verkeerde beslissingen. Misschien haal je veel meer plezier uit boeken die nooit een besteller zullen worden. Dus op basis van de beslisregel ‘als-iedereen-het-koopt-zal-het-wel-goed-zijn’ zul je nooit een boek kopen dat je fantastisch vindt!

Datzelfde geldt voor jou als belegger. Je moet keuzes maken die uiteindelijk leiden tot het hoogste rendement. Om snel een optimale beslissing te kunnen nemen, moet je in een minimum van tijd alle beschikbare informatie kunnen verwerken. Dat is onmogelijk. Daarom zal je ook bij het nemen van financiële beslissingen (deels) gebruik maken van beslisstrategieën.

Verschillende beslisstrategieën in diverse groepen

Even terug naar het voorbeeld over het boek. Als alle bezoekers van de boekwinkel dezelfde beslisstrategie zouden gebruiken als jij, dan koopt iedereen de bestseller. Maar dat gebeurt niet. Er is namelijk een grote diversiteit in klanten als het gaat om bijvoorbeeld interesses, ervaring en kennis. Daardoor is de kans klein dat ze hun keuze baseren op basis van dezelfde beslisstrategie als jij. Iemand met meer ervaring zal bijvoorbeeld denken: ‘Ik vind de schrijver van de bestseller goed. Dus zijn nieuwe boek zal ik ook goed vinden.’

Ditzelfde principe gaat op bij beleggen. En specifieker: in de aandelenmarkt. Door de grote diversiteit in type beleggers is de kans klein dat een grote groep op hetzelfde moment dezelfde beslisstrategie gebruikt. Gelukkig maar, want anders zou de waarde van een aandeel zwaar overschat of onderschat kunnen worden. Doordat er verschillende beslisstrategieën gebruikt worden, zal de een het aandeel overschatten en de ander de waarde onderschatten. Het gevolg is dat de fouten die voortkomen uit het gebruik van beslisstrategieën elkaar grotendeels neutraliseren. En dat de koers de reële waarde van een aandeel vaak redelijk benadert.

Cryptobeleggers handelen op basis van dezelfde beslisstrategieën

In tegenstelling tot de ‘klassieke’ aandelenmarkt, heeft de cryptomarkt kenmerken die de kans vergroten dat een grote groep beleggers op hetzelfde moment dezelfde beslisstrategie gebruikt. En dus dezelfde beslissing neemt.

Weinig diversiteit

Ten eerste is de diversiteit van de groep klein. Zo bestaat de groep grotendeels uit mannelijke technologisch georiënteerde, risicozoekende, early adopters tussen de 25 en 34 jaar. Daarnaast is de grootte van de groep actieve beleggers veel kleiner dan menigeen denkt. En doordat de cryptomarkt relatief nieuw is, heeft slechts een klein deel van de groep de ervaring en kennis om te handelen op basis van expertise. Doordat de diversiteit van de groep klein is, neemt de kans toe dat dezelfde handvatten gebruikt worden – die vervolgens een beslisstrategie triggeren – om tot een beslissing te komen.

De groep crypto-beleggers bestaat grotendeels uit mannelijke technologisch georiënteerde, risicozoekende, early adopters tussen de 25 en 34 jaar.

Beperkte objectieve informatie = onzekerheid

Ten tweede wordt de cryptomarkt gekenmerkt door een beperkte objectieve informatievoorziening. En dus onzekerheid. Waar de waarde van een aandeel is af te leiden uit bijvoorbeeld een prospectus, jaarverslagen of bezit, is dat bij cryptomunten niet mogelijk. Het overgrote deel van de cryptomunten kan ook geen bewijs leveren van waarde omdat ze nog in de ontwikkel- of zelfs ideeënfase zitten. De waarde moet dan afgeleid worden uit de potentie van een idee of ontwikkelteam. Omdat beslisstrategieën vaak soelaas bieden in onduidelijke, onzekere situaties, is de kans groot dat beleggers op de cryptomarkt vaak gebruik maken van beslisstrategieën.

De beperkte diversiteit in type belegger in combinatie met de onzekerheden van de cryptomarkt vergroot de kans dat deze groep op hetzelfde moment dezelfde beslissing neemt. Dat hier wellicht sprake van is, blijkt uit de grote volatiliteit met geregeld prijsstijgingen en dalingen van meer dan 20 procent in een paar uur tijd. Vaak is de reden hiervoor onduidelijk. Of enkel gebaseerd op een gerucht dat via bijvoorbeeld social media de wereld in is geslingerd.

In het vervolg van dit artikel ga ik specifiek in op enkele beslisstrategieën die de extreme prijsschommelingen in de hand werken. Belangrijk om op te merken is dat deze lijst met strategieën niet uitputtend is. Daarnaast sluit het gebruik van de ene strategie het gebruik van de andere niet uit. Ze worden juist vaak in combinatie gebruikt, wat de volatiliteit van de markt versterkt. Aan het einde van het artikel ga ik in op technieken die je kunnen helpen voorkomen dat je in dezelfde valkuilen stapt als andere beleggers.

Valkuil 1. Je past een beslisregel in de verkeerde situatie toe

Vaak zijn beslisregels heel functioneel. Maar soms leiden ze er ook toe dat je een onlogische beslissing neemt. Zo’n beslisregel wordt in de psychologie een heuristiek genoemd. De afwijking van de meest optimale beslissing een bias. De bekendste beslisregels waarvan gebruik wordt gemaakt bij financiële beslissingen zijn de beschikbaarheidsheuristiek, de representativiteitheuristiek en de ankerheuristiek.

Beschikbaarheidsheuristiek

De beschikbaarheidsheuristiek is de neiging om de waarschijnlijkheid van een gebeurtenis te baseren op hoe gemakkelijk die gebeurtenis in gedachten komt. Door deze beslisregel ben je eerder geneigd een boek te kopen waarover je recent en vaak iets positiefs in de media hebt gehoord. Omdat je het boek herkent en je de positieve recensies makkelijk voor de geest kunt halen, denk je automatisch dat je het boek ook leuk vindt. Het gevaar is dat je een ander boek, dat je misschien veel leuker vindt, laat liggen omdat je hier geen informatie over hebt.

Datzelfde principe gaat op bij financiële beslissingen. Voor het aan- of verkopen van beleggingen baseer jij je op informatie. Maar niet alle informatie is even makkelijk verkrijgbaar. Je hebt de neiging om meer aandacht te geven aan recente, repeterende, levendige en makkelijk beschikbare informatie. Recente nieuwsberichten en social media hebben dus relatief veel impact. Maar denk ook aan community’s en WhatsApp-groepen waarvan de leden elkaar bestoken met informatie over een munt waarin ze geloven. Een technisch stuk (bijvoorbeeld een whitepaper) over de ware potentie van een cryptomunt heeft daarentegen relatief weinig impact.

Door deze beslisregel is de kans groot dat je cryptomunten koopt waarover je veel positieve informatie krijgt. Andersom vind je het bijna ondenkbaar dat een bepaalde cryptomunt waarover je nog niets hebt gehoord, een goede belegging is.

Representativiteitheuristiek

De representativiteitsheuristiek is de neiging om op basis van ervaringen uit het verleden een nieuwe gebeurtenis die op een eerdere gebeurtenis lijkt, dezelfde eigenschappen toe te dichten. Dat is handig, omdat je zo snel en makkelijk een voorspelling kunt doen over wat er gaat gebeuren als je in een nieuwe situatie belandt. Omdat je de eerdere boeken van een bepaalde schrijver heel goed vond, verwacht je dat zijn nieuwe boek ook goed is. Maar zo’n aanname klopt niet als de eerdere gebeurtenis niet representatief is voor de nieuwe gebeurtenis. Zijn nieuwe boek is bijvoorbeeld poëzie in plaats van proza en de boeken zijn dus niet te vergelijken.

De representativiteitsheuristiek kan ook beleggers op een dwaalspoor zetten. Beleggers zijn bijvoorbeeld geneigd om de toekomstige koers te voorspellen op basis van het koersverloop in het verleden. Daardoor ben je geneigd optimistischer te kijken naar beleggingen die het goed doen. En pessimistischer naar beleggingen die het minder goed doen. Maar de historische koers hoeft niet representatief te zijn als de koersstijging of daling puur komt door speculatie. Gerelateerd is de regressie-naar-het-gemiddelde bias. Na een abnormale, ongefundeerde koersstijging is de kans groot dat deze terugzakt naar de gemiddelde koersverandering. Maar toch verwacht je dat die door blijft stijgen.

Omdat we heel graag patronen willen zien in historische data om iets te kunnen zeggen over wat er gaat gebeuren, zijn we ook erg gevoelig voor de manier waarop data wordt weergegeven. Als je in een grafiek het koersverloop bekijkt van de Bitcoin over het afgelopen jaar, waarbij die stijgt van $1.000 naar $12.000, dan ben je geneigd om te investeren in de Bitcoin. Maar als je kijkt naar het koersverloop van de afgelopen maand, waarbij de koers daalt van $20.000 naar minder dan $10.000, dan ben je juist niet geneigd om te investeren.

Ankerheuristiek

Om ergens een inschatting van te maken, gebruik je informatie die je al hebt als startpunt. Dit startpunt pas je vervolgens aan om tot een uiteindelijke inschatting te komen. Als je wil inschatten wat de prijs van de bestseller is, kun je bijvoorbeeld prijsinformatie gebruiken van vergelijkbare boeken die je eerder hebt gekocht. Het gaat mis als je irrelevante informatie als anker gaat gebruiken. Je anker zal bijvoorbeeld veel te laag zijn als je altijd alleen maar sterk afgeprijsde boeken hebt gekocht.

De ankerheuristiek kan leiden tot suboptimale financiële beslissingen als je bijvoorbeeld te veel waarde hecht aan de hoge of lage waarde die een cryptomunt in het verleden had. Als de waarde van een munt in korte tijd halveert, ben je bijvoorbeeld geneigd deze munt te kopen. Omdat je de waarde inschat op basis van de extreme waarde lijkt de cryptomunt een koopje. Je gaat dan voorbij aan de economische reden die aanleiding gaf tot de daling. Deze heuristiek verklaart ook waarom er toch cryptomunten verhandeld worden waarvan zelfs het ontwikkelteam zegt dat ze vrijwel waardeloos zijn, zoals de Dogecoin. De actuele waarde van de munt gebruik je als anker om een inschatting te maken van de reële waarde.

Valkuil 2. Je ervaart winst en verlies op een andere manier

Als je een beslissing moet nemen, weeg je de plus- en minpunten van iedere mogelijke uitkomst tegen elkaar af. Volgens de vooruitzichttheorie, of prospecttheorie, wegen de positieve en negatieve uitkomsten niet even zwaar mee bij het nemen van een beslissing. De emotionele impact van een negatieve uitkomst weeg je namelijk zwaarder mee dan een vergelijkbare positieve uitkomst. Als het boek vorige week in prijs is gestegen van €20 naar €25, voel je een sterkere emotie dan als het boek vorige week is afgeprijsd van €30 naar €25. Als het boek is gestegen in prijs, wat voelt als een verlies, ben je minder snel geneigd het boek te kopen dan dat je geneigd bent het boek te kopen als het is afgeprijsd. Maar in principe zou het niet uit moeten maken, want in beide gevallen kost het boek €25. Hoe een beslissing geframed wordt heeft dus impact op je beslissing.

Van risicomijdend naar risicozoekend

Door de overgevoeligheid voor negatieve uitkomsten, oftewel verlies bij financiële beslissingen, word je risicomijdend (oftewel risk averse). Dit heeft tot gevolg dat je weigert verlieslatende cryptomunten te verkopen (lossaverse). Je moet dan immers je verlies incasseren en dus ervaren. Als beleggers eenmaal verlies hebben geïncasseerd, worden ze juist risicozoekend. Je hebt de neiging om meer te gaan investeren om je verlies te compenseren. Deze bias zorgt er ook voor dat je winstgevende  beleggingen te snel verkoopt. Je bent bang dat de koers gaat zakken en je dus verlies moet nemen ten opzichte van de hoogste koers. Het credo van professionele, ervaren beleggers is: ‘Cut your losses and let your profits run!’ Je risicomijdende gedrag zorgt er dus voor dat je tegenovergesteld handelt. Dit wordt het dispositie-effect genoemd. Je moet sterk in je schoenen staan om te verkopen als iedereen koopt. En te kopen als iedereen verkoopt.

Een populaire term in de cryptowereld is FOMO: Fear of Missing Out. Ook dit fenomeen is gerelateerd aan de pijn die je voelt als je verlies leidt op geanticipeerde winst. Als de markt stijgt en je bent niet ingestapt, ervaar je dit als verlies ten opzichte van wat je had kunnen verdienen. Gevolg is dat je risicozoekend gedrag gaat vertonen. Je koopt bijvoorbeeld een cryptomunt, hoewel je vindt dat de koers te hoog is of te snel is gestegen.

Als de markt stijgt en je bent niet ingestapt, ervaar je dit als verlies ten opzichte van wat je had kunnen verdienen. Gevolg is dat je risicozoekend gedrag gaat vertonen.

Valkuil 3. Je verwerkt informatie zoals je het wil zien

Ten derde worden je beslissingen beïnvloed omdat je informatie zo tot je neemt dat je het makkelijk kunt integreren in het beeld waarin je gelooft of wilt geloven. Eigenlijk houd je jezelf een beetje voor de gek. Als bijvoorbeeld blijkt dat het boek geen doorkomen aan is dan strookt je gedrag, het kopen van het boek voor je plezier, niet met de uitkomst:je had er geen plezier van. Er is sprake van cognitieve dissonantie. Dat is een onprettig gevoel. Je kunt dan twee dingen doen. Ten eerste kun je het beeld van de uitkomst veranderen: je hebt wel veel van het boek geleerd. Of je kunt de reden van de aankoop veranderen: het boek was een koopje en je kon het niet laten liggen.

Confirmatieheuristiek

Om geen cognitieve dissonantie te ervaren, kun je ook simpelweg een selectie maken van de informatie die je tot je neemt. Dit leidt tot de neiging om bevestigende, confirmerende informatie voorrang te geven op conflicterende informatie. Dit wordt de confirmatieheuristiek genoemd. Deze selectieve informatieverwerking kan leiden tot een bias als je geen reëel beeld vormt van de situatie.

Je hebt een bepaalde mening over de markt of een specifieke munt. De bias zorgt ervoor dat je geneigd bent informatie te lezen en met mensen te praten die dat beeld onderbouwen. Informatie die daar niet bij past negeer je, of interpreteer je anders.

De confirmatie-bias kan ook verklaren waarom je de nieuwe cryptomarkt betreedt terwijl je eigenlijk het gevoel hebt dat het een luchtbel is die op knappen staat. Als de succesverhalen bij de koffieautomaat blijven komen, komt er een punt dat jij je mening moet bijstellen. Gevolg is dat zodra je dat gedaan hebt, je informatie tot je gaat nemen die je veranderde mening onderbouwt. Terwijl je dus eerst heel negatief over de cryptomarkt was, kun je even later extreem positief over dezelfde markt zijn.

Zelfattributie en overmoedigheid

Een basisbehoefte van mensen is om een positief zelfbeeld te hebben en te houden. Je hebt graag een goed beeld van jezelf. Daarom ben je geneigd goede uitkomsten aan je eigen inzichten en competenties te wijden, en slechte uitkomsten te negeren of aan externe factoren toe te wijzen. Dit wordt de zelfattributie-bias genoemd. Als je in een munt met een stijgende waarde hebt geïnvesteerd, komt dat doordat jij de potentie inzag. Maar als de koers daalt wijt je dat aan de incompetentie van de ontwikkelaars, de negatieve houding van de media ten opzichte van cryptomunten of de toenemende regulering door overheden.

Gerelateerd hieraan is de overmoedigheid-bias. Deze bias zorgt ervoor dat je te veel vertrouwen hebt in de juistheid van je keuzes. Hierdoor ben je minder geneigd om van mening te veranderen. Gevolg is dat je risico’s, zoals de kans op verlies, over het hoofd gaat zien. En als er dan toch iets is gebeurd wat je niet had verwacht, dan heb je de neiging om te geloven dat de gebeurtenis te voorspellen was. Dit wordt de hindsightbias genoemd.

Soms is dit functioneel omdat je naar een oorzaak-gevolgrelatie gaat zoeken die er ook is en waarvan je kunt leren. Maar vaak maak je jezelf alleen maar wijs dat je een relatie ziet, wat vervolgens de overmoedigheid-bias versterkt. Na de internetzeepbel in de jaren negentig en de vastgoedzeepbel van een decennium geleden, claimden veel gedupeerde beleggers dat ze het al zagen aankomen. Maar als ze dat hadden gedaan, dan zouden ze er op geanticipeerd hebben.

Valkuil 4. Je laat je beslissing afhangen van sociale regels

We leven in een maatschappij die alleen functioneert als iedereen zich houdt aan bepaalde sociale regels. Als je iets belooft, word je geacht je daaraan te houden. Doe je dat niet, dan volgen sociale sancties zoals uitsluiting van de groep. De straf volgt omdat als niemand zich aan zijn beloftes zou houden, het sociale systeem niet kan functioneren. Dit is iedereen van jongs af aan met de paplepel ingegoten. Maar omdat deze principes zo diepgeworteld zijn, pas je ze soms onterecht toe als het gaat om financiële beslissingen.

Sociale bewijskracht

Als je niet exact weet hoe je je in een bepaalde situatie moet gedragen, heb je de neiging om het gedrag van anderen als leidraad te gebruiken. Dat veel mensen de bestseller kopen, gebruik je als bewijs voor de kwaliteit van het boek. Maar soms vergeet je dat anderen ook niet weten hoe ze zich in diezelfde situatie moeten gedragen, en dat zij daarom ook maar de groep volgen. En dus de bestseller kopen.

Ook bij financiële beslissingen kijk je naar wat andere mensen doen. En zeker als het gaat om de cryptomarkt die bol staat van de onzekerheden. Je zoekt dan naar aanwijzingen van anderen waarop jij je beslissing kunt baseren. Als de koers stijgt, kun je ervan uitgaan dat een grote groep beleggers de cryptomunt aanschaft. Dit kun je als bewijs zien voor wat jij ook zou moeten doen. In dit geval kopen. Dit wordt ook wel het bandwagon effect genoemd. Het effect waarbij beleggers gaan verkopen omdat ze merken dat andere beleggers ook verkopen, wordt het snob effect genoemd.

Autoriteit

Van jongs af aan heb je geleerd om een autoriteit te respecteren. Een autoriteit heeft vaak meer expertise en ervaring dan jij. Vaak weten ze daarom wat je het beste kunt doen in een bepaalde situatie. Dat een recensent in een groot Nederlands dagblad een positieve recensie schrijft over de bestseller, kan jouw beslissing sterk beïnvloeden. Maar soms volg je iemand van wie je aanneemt dat het een autoriteit is, terwijl diegene dat niet is. Hoewel de recensie in een dagblad met aanzien staat, heeft de recensent misschien weinig ervaring met recenseren, of spelen er andere belangen waardoor de recensent lovend is.

Als je nog weinig ervaring hebt in de cryptowereld ben je geneigd om naar een autoriteit te luisteren. Dat diegene een autoriteit is leid je bijvoorbeeld af uit het feit dat iemand veel geld heeft verdiend met cryptotraden. Omdat iemand een blockchainprogrammeur is. Of omdat iemand veel volgers heeft op social media. Maar deze kenmerken zeggen niet per se iets over de beleggingskwaliteiten van deze persoon. Het is erg lastig om hier doorheen te prikken als je een leek bent en niet kritisch de beweringen van een autoriteit kunt toetsen. Een influencer kan met een beleggingsadvies veel beweging op de markt teweegbrengen, ondanks dat het geen autoriteit is. Het autoriteitsprincipe verklaart ook waarom de markt zo sterk reageert als een autoriteit zoals een overheid of financiële instelling laat weten dat ze de handel in cryptomunten wil reguleren.

Emotionele factoren spelen een grote rol bij je beslissingen

Hoe kun je jezelf wapenen tegen deze valkuilen? Door je te realiseren dat beslisstrategieën een rol spelen bij beleggingsbeslissingen. Je verhoogt dan de kans om beter onderbouwde keuzes te maken die een beter resultaat geven.

Leg een beleggingsstrategie vast

Om je te wapenen tegen de invloed van beslisstrategieën, is het goed om met jezelf een beleggingsstrategie af te spreken en je daar aan te houden. Zo kun je bijvoorbeeld een investeringsstrategie hanteren waarbij je de cryptomunten voor een langere periode aanhoudt, in plaats van dat je speculeert en dagelijks handelt. In de cryptowereld wordt dit HODL genoemd. Voordeel is dat je minder vaak beslissingen hoeft te nemen. Dan heb je dus een kleinere kans om in een valkuil te stappen.

Laat je niet meevoeren door emotie

Als de markt reageert op (vaak ongegronde) negatieve informatie, wordt gezegd dat de markt in de ban is van FUD (Fear, Uncertainty en Doubt). Dit gaat vaak gepaard met sterke koersschommelingen. Dat is niet vreemd. Zo’n situatie roept sterke, negatieve emoties op, waardoor je extra tijdsdruk ervaart om snel tot een beslissing te komen. Deze emoties en de onzekerheden vergroten de kans dat je beslist op basis van beslisstrategieën. En dat werkt de koersschommelingen weer in de hand. Maar ook als je bijvoorbeeld belegt met geld dat je niet kunt missen, ervaar je sterke emoties. Zeker als de waarde van je portfolio daalt. Ook dat werkt het gebruik van beslisstrategieën in de hand. Het is dus belangrijk dat je emoties probeert uit te sluiten bij het nemen van financiële beslissingen. Laat economische argumenten de boventoon voeren.

Baseer je beslissingen op gegronde informatie

Probeer zoveel mogelijk een rationele beslisser te zijn door je keuze te baseren op objectieve informatie. Deze strategie wordt in de cryptowereld aangeduid met de term DYOR: Do Your Own Research. Baseer je beslissing op verschillende bronnen. Zoek uit welke belangen de verspreider van de informatie heeft. En zorg ervoor dat je zowel bevestigende informatie als contrasterende informatie tot je neemt. Vraag desnoods iemand om je advocaat van de duivel te zijn.

Probeer zoveel mogelijk een rationele beslisser te zijn door je keuze te baseren op objectieve informatie.

Als je de volgende keer in de boekwinkel staat, koop dan dus niet direct de bestseller. Wees je bewust van de beslisstrategieën die je misschien toepast en doe je eigen onderzoek. Hopelijk kom je dan thuis met een fantastisch boek!