Populariteit kerk daalt: zo zoeken religieuze organisaties ons online op

Tijdens de kerstperiode staan mensen op het noordelijke halfrond meer open voor religie en spiritualiteit dan in andere perioden van het jaar. Dat was al zo voor het christendom in Europa kwam en dat is nog steeds zo. In de oudheid tijd vierden Germaanse en Keltische volkeren na de zonnewende de overwinning van de zon op de krachten van de natuur.

Een huwelijk tussen spiritualiteit en marketing is voor velen bij voorbaat een mislukking. Emeritus hoogleraar prof. dr. Anne van der Meiden, theoloog en communicatiewetenschapper, denkt daar anders over: “Om de boodschap goed te kunnen uitdragen, zijn er mensen nodig die inhoudelijk, commercieel en technisch in staat zijn om mensen binnen te halen en te houden.”

We negeren de 12 heilige dagen en nachten massaal

Drie dagen na de zonnewende, op 21 of 22 december, beginnen de dagen weer duidelijk langer te worden. Volgens veel tradities staan de poorten van de kosmos in de twee weken die daarop volgen wijd open. In dit verband wordt er gesproken over de twaalf heilige nachten, die volgen op de kerstnacht van 24 op 25 december. In de etalages van winkels worden de kerstdecoraties vaak al op 27 december verwijderd en op 2 januari storten tallozen zich weer op hun werk.

Onze maatschappij negeert massaal de oude wijsheid over de twaalf heilige dagen en nachten. Die wijsheid is nog wel te herkennen in het Engelse woord voor kerstvakantie: holidays. Dat betekent letterlijk heilige dagen, dagen die je worden geschonken om je te kunnen richten op heelwording.

Vakantie, ‘vacant’, leeg

Het woord vakantie is afgeleid van ‘vacant’, dat leeg betekent. In de vakantie mogen we leeg zijn van onze dagelijkse beslommeringen en ons richten op dat wat er echt toe doet.  Dan is er ruimte voor geschenken uit den hoge. Dit alles komt tot uitdrukking in het bekende kerstliedje ‘The twelve days of christmas’ dat in 1780 in Engeland uitkwam:

Een liefdesliedje?

Velen zien hierin een liefdesliedje dat misschien wel leuk klinkt, maar inhoudelijk pure onzin is. Als je er met enig gevoel voor spirituele symboliek naar kijkt of luistert, kun je er meer in ontdekken. Dan is ‘my true love’ niet je levenspartner, minnaar of minnares, maar God. Dat is de Heilige, die helpende krachten laat neerdalen. In het liedje worden die geschenken eerst gesymboliseerd door allerlei soorten vogels en daarna door mensen. De vogel die op eerste kerstdag vanuit de hemel neerdaalt in een perenboom is een fazant. Uiteraard ligt het voor de hand om daarin Jezus te herkennen die, zo wordt gezegd, incarneerde om de mensheid te heiligen.

De trap van de heilige dagen

De heilige dagen en nachten vormen tezamen als het ware een trap. En alle treden zijn gekoppeld aan een teken van de dierenriem. De eerste heilige nacht, dus die van 25 december op 26 december correspondeert met het sterrenbeeld Ram of Aries. Jezus incarneerde op aarde aan het einde van het ramtijdperk. Mede daarom wordt Christus in het openbaringenboek aangeduid als het lam.

Het aantal mensen dat verbonden is aan de kerk daalt sterk

Wereldwijd gaat het goed met de verbreiding van het christendom, maar in Europa blijft het aantal mensen dat verbonden is aan een kerk sterk dalen. Ter illustratie: de Protestantse Kerk Nederland (PKN) verliest dagelijks ongeveer 250 leden. Dat is veel. Als dat zo doorgaat, is het snel gedaan met die organisatie. En het Rooms Katholiek bolwerk stort ook steeds verder in elkaar.

‘Het aanbod van kerken is niet zo aantrekkelijk in deze tijd’

Volgens prof.dr. Anne van der Meiden, theoloog en emeritus hoogleraar communicatiewetenschap, betekent het zeker niet dat mensen afwijzend staan tegenover religie en spiritualiteit, maar wel dat de meeste kerken niet meer kunnen voldoen aan bewust of onbewuste behoeften van mensen. Tijdens een een lezing over kerk en communicatie die ik van hem heb bijgewoond zei hij:

“In deze tijd met vele mogelijkheden is het aanbod van de kerken niet zo aantrekkelijk. Uit het enorme aanbod kiezen mensen voor iets wat hen op dat moment aanspreekt. Zo is het bijvoorbeeld niet uitzonderlijk dat iemand naar kerkdiensten op televisie kijkt, meegaat met een reis naar Florence om religieuze kunst te bekijken, een bijbelcursus doet […] maar er niets voor voelt om lid te worden van een kerkgenootschap of andere levensbeschouwelijke organisatie. Mensen zijn zelfbewust en marktbewust geworden. Ze willen zich niet voor langere tijd binden”

Hoe kunnen religieuze organisaties weer bloeien?

Steeds meer kerken worden gesloopt. Sommige kerkgebouwen worden verbouwd om ze geschikt te maken voor een nieuwe bestemming, zoals appartementen, congrescentra, bedrijfsverzamelgebouwen en scholen. Wat kunnen religieuze en spirituele organisaties doen om te bloeien?

Anne van der Meiden: “Ik zie steeds meer dat kerkgenootschappen samenwerkingen aangaan met organisaties die ongeveer op dezelfde lijn zitten zoals openbare bibliotheken, vrouwenbonden en vrijmetselaars. Er zijn mensen nodig die inhoudelijk, commercieel en technisch in staat zijn om de mensen binnen te halen en te houden.’

Commercial om mensen aan te sporen naar de kerk te gaan

PKN maakte dit jaar, net als vorig jaar, een commercial voor televisie en internet om mensen aan te sporen met kerst naar de kerk te gaan. Daarmee speelt de Protestantse Kerk in op de behoefte aan verbondenheid en vreugde die we associëren met kerst.

Mooi, maar niet goed doordacht

Dat is een mooie commercial, maar deze maakt zo te zien geen deel uit van een goed doordacht systeem voor contentmarketing, want de enige call to action hier is naar de kerk komen. En dan is er bijna geen follow-up mogelijk, omdat er geen contactgegevens zijn. Voor de werkelijke content moet je naar de kerk, en voor een grote meerderheid is die stap te groot.

Woorden als reclame, propaganda en marketing zijn taboe

In religieuze en spirituele organisaties zijn woorden als reclame, propaganda en marketing vaak taboe, omdat religie en spiritualiteit niet als koopwaar mogen worden aangeboden. Dat vind ik terecht, want zuivere religie en spiritualiteit dringen per definitie niets op. Dat neemt niet weg dat technologie op een slimme en ethische manier kan worden ingezet om het religieuze en spirituele gedachtegoed uit te dragen, zowel offline als online. Er is dan geen sprake van een huwelijk tussen spiritualiteit en marketing, maar marketingtechnieken dragen eraan bij dat spirituele beleving en groei mogelijk wordt.

Podcasts van de diensten, motiverende webcast-series & Twitter-account

“De meeste geweldige boodschap verdient de meest geweldige marketing” zegt Mark Batterson, hoofdpastor van de National Community Church, een multisite kerk in Washington DC. De National Community Church onderscheidt zich van andere kerken, doordat Batterson technologie en online marketing toegepast heeft op de kerk. De website TheaterChurch bevat veel content en podcasts van de wekelijkse diensten, motiverende webcast-series, video, een e-mailnieuwsbrief, Battersons populaire evotional blog en een Twitter-account met veel volgers.

De online bekendheid van Batterson strekt zich veel verder uit dan de regio. Tienduizenden over de hele wereld lezen zijn blog en de podcast is een van de snelst groeiende kerkpodcasts in Amerika. Hij heeft ook meerdere boeken geschreven.

In Nederland: Pentagram Boekwinkel

In Nederland biedt Pentagram Boekwinkel in Haarlem dit jaar een online-programma, waarbij mensen zich kunnen inschrijven voor het ontvangen van dagelijkse spirituele inspiratie in de kerstperiode. Deelnemers aan Spirituele Kerst ontvangen gedurende 16 dagen iedere ochtend een e-mail met een verhaal uit het Aquarius Evangelie en een beschouwing die daarop gebaseerd is.

Internet als hulpmiddel om religieus & spiritueel te inspireren

Het internet is dus een machtig hulpmiddel om in religieus en spiritueel opzicht te inspireren. Dat wist Jan Amos Comenius (1592 – 1670) al in het jaar 1641. Deze Moravische theoloog, filosoof, hervormer, pansofist en pedagoog onderscheidt in zijn boek ‘Via Lucis’ zeven wegen van het verstandelijke licht: 1. persoonlijke waarneming, 2. het gesprek, 3. publieksbijeenkomsten, 4. het schrift, 5. de boekdrukkunst, 6. de zeevaart en 7. ALLES ALLEN ALOM. Deze volgorde toont de ontwikkeling in de geschiedenis. Comenius, die in de laatste periode van zijn leven in Amsterdam woonde, wachtte met spanning af op de zevende weg van het licht, die hij nog niet kende, maar benoemde als ALLES ALLEN ALOM. Dit doet natuurlijk heel sterk denken aan het internet van vandaag.

Het internet in 1641

Wikipedia kenschetst Comenius als een conservatieve Europeaan. Hij was zeker een religieus en spiritueel mens en hij was ook bijzonder vooruitstrevend. Want over internet schreef Comenius in 1641 in Via Lucis:

“En zo wachten wij, langs de weg van de eeuwen tot hier gekomen, en na deze zes wegen van het licht afgelegd te hebben, de zevende af. En omdat wij hier langs een opklimmende weg gekomen zijn, moet ook wat overblijft een hoger stadium zijn.

Dit echter, wat kan het anders zijn, dan dat, nu het verkeer tussen de eeuwen door de boekdrukkunst en tussen de volkeren door de zeevaart ontsloten is, uit alle tot op heden onontdekte lichtbronnen een groot licht ontstaat tot algemeen gebruik van de mensheid?

Dat namelijk al wat ooit ergens individueel en als het ware tot eigen gebruik aan waars en goed overwogen, gezocht, gevonden en van Godswege geopenbaard is, en in bezit genomen in onze, deze of gene eeuw en in ons, dit of dat volk, cultuur, familie huisgezin, – dat dit nu in zijn geheel de hele wereld gegeven wordt.

En wat enkelingen, begaafd met een scherper verstand, alleen konden volgen, naderhand allen zullen kunnen bevatten, nadat de mysteriën van die dingen ontsluierd en aan het daglicht gebracht zijn, en dat het begrijpen ervan niet meer zo moeizaam zal zijn als het was, maar gemakkelijk, moeiteloos en plezierig, wegens de gemeenschappelijke harmonie die allen in alles getoond zal worden.

In één woord: wij betreden een grootse weg van het licht, langs welke de stervelingen ALLEN ALLES ALOM zullen zien dat hen tot gelukzaligheid noodzakelijk is.”

Illustratie intro met dank aan Fotolia.