Hoe civic crowdfunding onze wereld gaat veranderen

We zijn de eerste generatie die de techniek in handen heeft om op grote schaal een nieuwe manier van samenleven, organiseren en financieren mogelijk te maken: civic crowdfunding. Een derde van de crowdfunding-projecten is al civic. Deze projecten hebben bovendien, met 81% geslaagde funding-trajecten, een hogere kans van slagen dankzij de grote betrokkenheid van lokale bewoners en gemeenten. Als we burgerinitiatieven en de participatiemaatschappij serieus nemen, als we fundamenteel iets willen veranderen, dan zijn we het aan onszelf verplicht om civic crowdfunding een echte kans te geven.

Wat is civic crowdfunding?

Crowdfunding is tegenwoordig overal. Gadgets zoals de slimme Pebble horloge en de WakaWaka lamp op zonne-­energie zijn ‘gecrowdfund’. Maar ook bedrijven, muziek, computer games, films en kunst doen een beroep op de massa.

In totaal wordt er wereldwijd volgens schattingen van Deloitte 3 miljard dollar per jaar gecrowdfund. Bijna 1 miljard dollar hiervan bestaat uit non-­profit-projecten waarbij een steeds groter deel uit civic crowdfunding-projecten bestaat.

Met de term civic crowdfunding bedoel ik het online fondsen werven via een grote groep kleine financiers om een verbetering van een publieke dienst of iets in de openbare ruimte te realiseren. Vaak zijn deelnemers aan civic crowdfunding-projecten gemeenten, inwoners, bedrijven, stichtingen, verenigingen en corporaties.

Het fenomeen deed zich overigens vroeger ook voor, al was het toen niet zo frequent en toegankelijk als nu. Zo werd het vrijheidsbeeld in 1884 door de inwoners van New York deels zelf gerealiseerd. Omdat de financiering niet rond was riep Joseph Pulitzer in zijn krant “The World” de inwoners op tot een donatie. In vijf maanden tijd brachten 120.000 mensen 100.000 dollar bij elkaar om het vrijheidsbeeld te financieren.

Structurele verandering in de relatie burger – overheid

De impact van crowdfunding is naar mijn smaak op de korte termijn nog wat overschat, maar op de lange termijn onderschat. Ik geloof namelijk dat op de lange termijn civic crowdfunding de relatie tussen burger en overheid zal veranderen. Futuroloog Toffler voorspelde in zijn boek the Third Wave de opkomst van de producent: de verschuiving in de relatie tussen de producent en consument, waarbij de consument steeds vaker taken van de producent overneemt.

De Doe-het-zelf-samenleving

Zo heeft IKEA al de assemblage aan ons uitbesteed, door ons zelf de kast of het bed in elkaar te laten zetten en bij sommige Albert Heijns mogen we al zelf afrekenen.Via Airbnb gaan we als consumenten Hotel spelen en via SnappCar nemen we de taak van autoverhuurbedrijven over door onze auto, die toch het grootste deel van de tijd stil staat, te verhuren. DIY dus.

Dezelfde analogie geldt voor civic crowdfunding. In toenemende zie je burgers steeds meer overheidstaken zelf oppakken. Burgers nemen steeds vaker het heft in eigen hand en trekken een deel van de macht naar zich toe. Van de overheid vraagt dit om een faciliterende rol waarbij 1) regulering toegankelijker wordt gemaakt, 2) leegstaande gebouwen en openbare ruimte beschikbaar worden gesteld en 3) waarbij civic crowdfunding initiatieven worden aangejaagd en beloond om ruimte te geven aan de Doe Het Zelf-overheid.

Voorbeeld: De Luchtsingel in Rotterdam

Het bekendste Nederlandse civic crowdfunding-project is de Luchtsingel in Rotterdam. Deze houten brug die Rotterdam Noord met het centrum verbindt, is meegefinancierd door de lokale bevolking. In ruil voor een bijdrage van 25 euro zijn hun namen op een plank op de brug vermeld.

 ‘Yes In My Back Yard’-burgers

De universiteit van Oxford in Engeland deed onlangs onderzoek naar de opkomst van civic crowdfunding. Een derde van de civic crowdfunding projecten op dit moment bestaat uit het opknappen van parken en het aanleggen van openbare tuinen. Verder zijn lokale evenementen en educatieprojecten populair. In Gouda is een bruisplaats gecrowdfund, in het stadcentrum van Mansfield in Engeland is zo een publiek Wifi-netwerk aangelegd en in Kansas in de VS is een openbaar fietsenplan crowdfund.

Civic crowdfunding-projecten hebben hoge slagingskans

De projecten zijn volgens Oxford met een gemiddelde van 5.000 euro relatief kleinschalig. Maar met een slagingskans van 81% zijn civic crowdfunding-projecten heel succesvol, als je ze vergelijkt met alle andere crowdfundcategorieën. Ze zijn niet alleen succesvol in het bij elkaar halen van de benodigde financiering, maar ook in het actief betrekken van een grote groep mensen en een lokale buurt met elkaar te verbinden. De burgers die zich voorheen opstelden als Not In My Back Yard (NIMBY)-klagers veranderen door civic crowdfunding naar actief participerende Yes In My Back Yard-burgers die zelf buurtinitiatieven opzetten.

Een permanente participatiemaatschappij

De vraag is waar de opmars van civic crowdfunding heengaat. Is dit het begin van de door premier Rutte zo bejubelde participatiemaatschappij? De meeste civic crowdfunding-projecten komen voort uit een gemeenschap die bij elkaar zijn gebracht door de locatie waar ze wonen of door een gezamenlijke interesse voor een bepaald thema. De belangrijkste reden dat mensen eraan meedoen, lijkt vooral “het samen iets voor elkaar krijgen”.

Samen iets voor elkaar krijgen

Zo zijn we natuurlijk ook ooit aan de overheid begonnen. Het idee dat we beter het geld bij elkaar kunnen leggen en gezamenlijk beslissen waar het naar toe gaat. Samen de deltawerken neerzetten. Dat kun je nog eens “samen iets voor elkaar krijgen” noemen.

Die overheid is een instituut geworden. Ze voelt niet meer als iets van ons. Je hebt er geen invloed op en je kan er niet aan meedoen. Daardoor komen burgers eerder in de klaagstand dan in de “samen iets voor elkaar krijgen” ‐stand. In tien procent van de civic crowdfunding-projecten staat als de reden om te crowdfunden, dat de overheid zich aan het terugtrekken is.

Gemeenten als curator, aanjager of facilitator

Gemeenten zoeken ook naar nieuwe rol met betrekking tot civic crowdfunding. Ze kunnen de rol van curator nemen zoals de stad New York op zijn eigen pagina op Kickstarter, waarin ze beste projecten onder de aandacht brengt. Of in de rol van aanjager, zoals de gemeente Haarlemmermeer die een crowdfunding-wedstrijd organiseerde: op zoek naar het groenste energiebesparende idee. De meest succesvolle crowdfunding-campagne, de elektrische bolderkar voor de lokale kinderopvang, werd door deze gemeente verrijkt met startkapitaal.

Zelf een platform opzetten als gemeente

In West Friesland gaan ze nog een stap verder. Daar heeft een aantal gemeentes de handen ineen geslagen om gezamenlijk een eigen civic crowdfunding platform op te zetten. Zij zien het als instrument om maatschappelijke organisaties te helpen bij het werven van middelen waardoor ze minder afhankelijk worden van de gemeenten. Ze zien het ook als een toekomstig model voor aanvullende financiering. Stel dat de gemeente een budget heeft van 6.500 euro voor een speeltuin, waarom zouden buurtbewoners dan geen extra geld inzamelen voor een extra schommel of speeltoestel? Of voor de vervanging of de plaatsing van een extra bank in een park?

Succesfactor lokale projecten: kwaliteit van de relatie

De echte kracht van crowdfunding ligt niet in het online bij elkaar brengen van een grote groep willekeurige vreemdelingen. Ook al heb je 2.000 Facebook- en Linkedin-contacten, dit is nog geen garantie voor succes. Het succes hangt af van de kwaliteit van die relaties. Dat verklaart ook de hoge slagingskans van civic crowdfunding-projecten in een lokale buurt of een dorp waar iedereen elkaar kent.

Crowdspending als het nieuwe belasting betalen?

Op Prinsjesdag presenteerde het kabinet met de Miljoenennota aan de Tweede Kamer hoe het ons belastinggeld komend jaar gaat besteden. Dat gaat al 200 jaar zo. Maar stel je nou eens voor dat je via crowdfunding zelf mag bepalen wat er met jouw belastinggeld gebeurt, dus dat je het zelf mag verdelen over de thema’s die jij belangrijk vindt.

Crowdspending

Je hebt bijvoorbeeld een passie voor de natuur en zet je belastinggeld graag in voor het behoud van een natuurgebied bij jou in de buurt. Of je vindt onderwijs belangrijk en zet in op een hoger salaris voor leraren. Het lijkt ver weg, mar komt steeds dichterbij met civic crowdfunding.

Zal civic crowdfunding op de lange termijn ons belastingstelstel vervangen? Nee, niet helemaal. Wellicht kan het een deel vernieuwen. Zo zouden we kunnen nadenken over een pilot met “crowdspending”.

Het idee is dat je het publiek laat stemmen door zelf een project te selecteren waar zij vinden dat het overheidsgeld het beste naartoe kan gaan, in plaats van dat de overheid de subsidie verdeelt over een aantal projecten. Wellicht heeft dit een hogere participatiegraad dan een referendum waarbij je alleen je stem mag uitbrengen.

Goede keuzes kunnen maken

We moeten er dan wel op kunnen vertrouwen dat de wisdom of the crowd ervoor zorgt dat er ook geld gaat naar de minder aaibare projecten. Om als burger goede beslissingen te kunnen maken over waar je jouw belastinggeld in wil investeren, is het belangrijk om toegang te krijgen tot goede data. Het is van belang dat de overheid deze data opengooit. Er is vast wel een groepje burgers die via crowdspending hier een deel van hun belastinggeld in wil investeren. Bij civic crowdfunding wordt het ook nog belangrijker om transparant verantwoording af te leggen over de behaalde impact.

Het vraagt om lef van beide kanten

Natuurlijk is civic crowdfunding spannend. Crowdfunding werkt namelijk alleen als zowel de initiatiefnemers als de supporters risico durven nemen, volledige openheid geven en ook bereid zijn om te falen. Dit vraagt om lef van zowel de burgers als de overheid.

Maar als civic crowdfunding goed is uitgevoerd, krijg je er betrokken actieve burgers voor terug die zelf eigenaarschap nemen en een bereid zijn om een deel van de taken en financiering van de overheid over te nemen. Er kunnen op deze manier vernieuwende burgerinitiatieven van de grond komen die wellicht zonder civic crowdfunding nooit gelukt zouden zijn.

Foto intro © One percent club.