Openbaar cameratoezicht: landelijke regie & hogere efficiëntie gewenst

Onlangs had ik het genoegen op de CCR Summit de breakout ‘Cameratoezicht in nationaal perspectief’ voor te zitten. Op een interessant moment. Of het nu gaat om de ongeregeldheden in Haren na het aangekondigde Project X feestje, de vorming van de nationale politie, over keuzes die moeten worden gemaakt om aan bezuinigingsdoelstellingen te kunnen voldoen of over het vrijgeven van beelden van (herkenbare) relschoppers bij Utrecht-Ajax; bij al dit soort zaken wordt gesproken over gepast gebruik van cameratoezicht.

Zonder regie lastig om juiste keuzes te maken

Praktijkervaringen uit Groningen, Utrecht en Rotterdam gaven samen een rijk beeld van de huidige betekenis van cameratoezicht voor het operationele politiewerk. Wat opvalt is dat alle betrokkenen met bevlogenheid en enthousiasme over de effectiviteit van het cameratoezicht vertellen. Er is nog minder aandacht voor efficiëntievoordelen. Wat ook opvalt is dat cameratoezicht, op verschillende manieren, geïntegreerd is geraakt in het politiewerk. Het gaat hierbij vooral om opsporing en handhaving van de openbare orde.

Er zijn ook verschillen, in schaalgrootte (in Rotterdam werken zo’n 120 politiemensen en gemeenteambtenaren aan het 24/7 cameratoezicht, in Groningen slechts een hand vol), in rolverdeling tussen politie en gemeente en in de aansluiting van private partijen. In Rotterdam is het voor private partijen mogelijk een convenant af te sluiten waardoor de beelden onder voorwaarden bij een incident aan de politie ter beschikking kunnen worden gesteld.

In Utrecht is aan de andere kant al veel ervaring opgedaan met efficiëntie: in de uitkijkcentrale is in de loop der jaar een vernuftige aanpak ontwikkeld om met betrekkelijk weinig bemensing relatief veel camera’s en daarmee bedrijfsterreinen en andere gebieden in de gaten te houden. Ook de balans tussen opsporing (wat meer in Rotterdam) en toezicht op de openbare orde (in Utrecht en Groningen) is niet overal hetzelfde. Nu er behoorlijk wat ervaring is opgedaan met cameratoezicht, neemt de roep om nationale regie snel toe. Er zijn nogal wat onzekerheden naar de toekomst – en zonder regie vinden alle betrokkenen het lastig nu de juiste keuzes te maken:

Wie betaalt wat?

In veel steden is de verdere ontwikkeling van cameratoezicht afhankelijk van nieuwe financiering. Op een aantal plaatsen heeft de politie het initiatief genomen, maar wordt deze gedwongen zich tot haar kerntaken te beperken – en daar hoort de infrastructuur van cameratoezicht vooralsnog niet bij. Wie neemt deze rol over? En waar komt dan het geld vandaan?

Hoe komen we tot een eenduidige opvatting over het nut en de opbrengst van cameratoezicht?

Systematische studies naar cameratoezicht in de openbare ruimte hebben door de jaren heen wisselende resultaten opgeleverd. Aan de andere kant lijken de voorbeelden van wat cameratoezicht voor specifieke veiligheidsgerelateerde functies kan betekenen overtuigend. In toenemende mate verschuift de belangstelling naar het verbeteren van de efficiëntie en het verminderen van benodigde resources of inspanning om bepaalde toezichts- of opsporingstaken te vervullen. Waar willen we cameratoezicht voor gebruiken – en waarvoor vooral niet?

Slimmer gezamenlijk gebruik maken van camera’s?

Daarnaast wordt het tijd de wildgroei van camera’s in de openbare ruimte in samenhang te beschouwen. Kan echt niet slimmer gezamenlijk gebruik gemaakt worden van camera’s, met transparantie over het gebruik van de beelden en verantwoorde omgang met privacy en gegevensbeveiliging? En hoe sluiten we aan op de beelden die worden ontvangen van burgers? Op dit moment dien je als burger nog altijd een foto van een smartphone naar een desktop te laden, een stevig formulier in te vullen op de daartoe ingericht webpagina, waarna deze een e-mail verstuurt met de foto als bijlage. Het lukt de ontvanger maar zelden om dergelijke burgerparticipatie naar behoren te honoreren: veelal verzanden de e-mails. Voor dit soort vragen is een landelijke, integrale visie nodig, en regie om met deze visie aan de slag te kunnen.

Realtime beelden onderbrengen bij Real Time Intelligence Centra?

Idealiter worden onder voorwaarden camerabeelden in realtime beschikbaar gemaakt. Had het dan niet voor de hand gelegen deze onder te brengen bij de nieuwe Real Time Intelligence Centra?

Randvoorwaarden privacy borgen

We gaan nog wat onwennig om met privacy en gegevensbescherming in relatie tot cameratoezicht. Graag pleit ik voor het accepteren van randvoorwaarden om de privacy te borgen bij het ontwerp en de implementatie van elke toepassing van cameratechnologie. Als duidelijk is waar de beelden voor gebruikt worden en waarom dat nuttig is, is het doorgaans goed mogelijk dit op een manier te doen die past bij de doelbinding en proportioneel met de verschillende belangen rekening houdt. We hebben er belang bij dit onderwerp transparant te bespreken, zodat we ook elkaars ervaringen beter gaan gebruiken en waar nodig de maatschappelijke discussie kunnen bevorderen.

Selectief beproeven van nieuwe technologie

Voorlopig blijft cameratoezicht vooral mensenwerk. Sommige zaken kunnen al goed worden ondersteund met automatisering, zoals het benutten van sensoren voor geluid of beweging. Toch is op dit moment de rol van de deskundige uitkijkmedewerker cruciaal, dat dient iemand te zijn die in staat is om te interpreteren wat er gebeurd, op basis van beperkte informatie. Ervaring helpt hierbij. Het blijkt lastig de expertkennis te beschrijven op een manier dat moderne technologie op basis van beeldherkenning dezelfde waarnemingen oplevert. Eenvoudige patronen leveren al ingewikkelde formele beschrijvingen op – deze technologie is nog lang niet volwassen. En in 2020 bij voorbeeld nog niet beschikbaar voor productie.

Efficiëntie verbeteren: hoe 24/7 afdekken?

Op basis van de ervaringen tot nu toe lijkt het goed mogelijk slimmer om te gaan met het inzetten van mensen en middelen zonder de effectiviteit en opbrengst van cameratoezicht wezenlijk in gevaar te brengen. Soms, zoals in Groningen, wordt alleen uitgekeken op uitgaansmomenten, op anders plaatsen, zoals in Rotterdam, wordt met een stevige bezetting 24/7 uitgekeken. In Groningen is behoefte aan meer flexibiliteit, in Rotterdam zijn er ervaringen dat het op sommige momenten wel wat minder kan. Ook die verdient een landelijke blik: het zou zonde zijn om lokaal steeds weer een optimale balans te vinden zonder systematisch van de gezamenlijke ervaringen gebruik te maken.

Roadmap beeldtechnologie

Een paar jaar geleden is de ‘roadmap beeldtechnologie’ opgesteld, als een van de producten van de arena’s maatschappelijke veiligheid. Het is aardig om de roadmap nog eens te lezen in het licht van de actualiteit. Een aantal van de autonome ontwikkelingen die zijn opgenomen in de roadmap lijken goed onderweg (beter kunnen ‘volgen’, gebruik voor reconstructie, standaarden voor beeldmateriaal), maar zaken die meer met de keten te maken hebben, met regie en samenwerking, zijn nog veel minder opgepakt. Automatisch metadata toevoegen?

Toegegeven, lokaal wordt steeds slimmer met metagegevens omgegaan – maar wat wordt de landelijke standaard? Waarborgen persoonsgegevens? Zeker, velen proberen verantwoord met de privacy van gegevens om te gaan – maar er is soms onbedoeld toch sprake van ‘function creep’ – ook als gevolg van de beperkte nationale regie. Realtime uitwisselen van beelden in de keten? Natuurlijk, in Rotterdam kunnen bedrijven hun beelden in een afgesproken formaat live beschikbaar stellen aan de politie. Een enorme stap voorwaarts, die het verdient om op landelijk niveau tot een standaard te worden doorontwikkeld.

Vandaar alles bij elkaar het pleidooi: het wordt tijd voor een landelijke regie. In de regio is er veel draagvlak om een deel van de autonomie op te geven voor een betere landelijke inbedding van de ontwikkeling van het cameratoezicht.

Tijdens de breakout ‘Cameratoezicht in nationaal perspectief’ zijn de volgende presentaties gegeven: ‘Visie op cameratoezicht’ door Mariëlle Verberk, Remco Preijers & Jack Heupenaar van Politie Groningen, ‘Ervaringen met cameratoezicht’ door Ronald Roskam, hoofd cameratoezicht bij Politie Rotterdam-Rijnmond en ‘De uitkijkcentrale van de toekomst’ door Maaike Lousberg van TNO en Jan Lavèn van Gemeente Utrecht. Dit artikel geeft mijn persoonlijke perspectief.