Is vriendschap in digitale tijd ongemak?

‘Vriendschap en andere ongemakken’ was het thema van de boekenweek van dit jaar. Veelzeggend: vriendschap wordt zo weggezet als iets dat wellicht niet meer gemakkelijk tot stand komt of in stand gehouden wordt en misschien zelfs als iets waarbij we ons niet meer op ons gemak voelen. Vanwaar deze perspectiefverandering? Of: is er misschien geen verschuiving geweest en heeft vriendschap altijd al een bepaalde ongemakkelijke dimensie gehad?

Social media bieden minder intimiteit

Hoogleraar nieuwe media en sociale studies Sherry Turkle ziet in elk geval duidelijk verontrustende veranderingen als gevolg van de komst van social media. In haar laatste boek ‘Alone Together’, waarvan hier alvast een voorproefje te lezen is, stelt ze dat door de mogelijkheden die we hebben om continue met anderen in verbinding te staan, we des te eenzamer zijn.

Hoewel we meer dan 200 vrienden op Facebook hebben en 300 contacten op Twitter, waarmee we continu alles kunnen delen, zegt Turkle dat dit toch niet het diepgaande comfort biedt dat een vriendschap in ‘real life’ wel kan bieden: “Technology gives us the illusion of compagnionship without the demands of friendship.” Onze contacten via social media bieden minder intimiteit, juist door de controle die ze ons bieden over wat we delen en hoe ver we mensen op afstand willen houden.

Echte vriendschappen bedreigd

Maar, zo betoogt Turkle, deze oppervlakkige contacten bestaan niet alleen naast de ‘echte’ vriendschappen, het beïnvloedt deze ook op negatieve wijze. Niet alleen steken we steeds meer tijd in communicatie via social media; als we dan weer eens daadwerkelijk afspreken met onze vrienden hebben we ook altijd ons mobieltje paraat. We zijn van multitasking naar multilifeing gegaan, aldus Turkle. Bovendien, zo stelt ze, wordt niet alleen onze diepgang in intimiteit en vriendschap aangetast door het continu in contact kunnen staan met behulp van social media, ook de mogelijkheid om alleen te zijn komt in gevaar.

Als onze me-time, de tijd om alleen te zijn voor zelfreflectie, om even op te laden en bij te komen steeds minder vaak gepraktiseerd wordt (en wie ken er tegenwoordig niet iemand die gewoonweg niet alleen kan zijn?), wat zijn dan de gevolgen? In Turkles woorden van haar recente TED-talk: “If we don’t teach our children to be alone, they will only be lonely.”

Vriendschap in de digitale tijd

Ook filosofe Stine Jensen ziet een negatieve verschuiving in onze omgang met vriendschap. Tijdens het door Artez georganiseerde debat ‘Friends!’ van 2 december 2011 presenteerde ze dan ook een heus manifest voor omgang met vriendschap in de digitale tijd. Al eerder pleitte ze in haar essay voor de Maand van de Filosofie ‘Echte vrienden: Intimiteit in tijden van Facebook, GeenStijl en WikiLeaks’ (2011) voor een bewuste omgang met ons intiem kapitaal.

Hiermee doelt ze op datgene dat je normaal gesproken slechts met een kleine kring mensen deelt, maar wat nu door de vervaging tussen het publieke en privé-domein gebruikt wordt om macht en invloed te verwerven; op dezelfde manier als de 3 oorspronkelijke soorten kapitaal van Pierre Bourdieu werken: economisch kapitaal (geld en onroerend goed), cultureel kapitaal (kennis, vaardigheden en opleiding) en sociaal kapitaal (netwerk en relaties). In haar manifest werkt ze dat verder uit onder de geboden ‘Gij zult uw echte vrienden eren’, ‘Gij zult niet meedoen aan Miss Wet-tshirt verkiezingen’, ‘Gij die neemt zult alles geven’ en ‘Gij zult anderen bevestigen’.

Is het kortom tijd om van de ideologie rondom social media naar een realistischer beeld te gaan en te beseffen wat voor onverwachte gevolgen de ontwikkeling van deze technieken op ons leven hebben? Social media is zo’n jonge technologie die razendsnel aan het groeien is; een groei die loopt in interactie met ons gebruik ervan. In de woorden van Sherry Turkle: “Just because we grew up with the internet, we tend to think the internet is all grown up.”

Is kortom de tijd aangebroken om de social media-kleuter onze gewoontes en gebruiken te gaan leren, om enerzijds grote ongemakken te voorkomen en anderzijds er een levenslange vriendschap kan ontstaan?