Medicine 2.0: Internet verandert gezondheidszorg ingrijpend

Internet verandert de maatschappij ingrijpend, en dus ook de zorg. De impact van internet gaat daarmee veel verder dan online services en applicaties. Een nieuwe generatie gezondheidszorg dient zich aan.  Dat was de belangrijkste boodschap van de de derde internationale conferentie over Medicine 2.0, die op 29 en 30 november werd gehouden in Maastricht. Initiatiefnemers  waren Universitair Medisch Centrum St Radboud, Universiteit Twente en RIVM.

Medicine 2.0: online toepassingen of een nieuwe generatie gezondheidszorg?

De conferentie Medicine 2.0 maakt duidelijk dat ‘2.0’ voor veel meer staat dan de inzet van online toepassingen voor communicatie, zelfmanagement en behandeling.  ‘2.0’ staat inmiddels voor een nieuwe generatie van gezondheidszorg die een adequaat antwoord moet geven op maatschappelijke ontwikkelingen (zoals vergrijzing en afname personeel),  en de gevolgen daarvan voor het gezondheidszorgsysteem. “Medicine 2.0 also stands for a new, better health system, which emphasizes collaboration, participation, apomediation, and openness, as opposed to the traditional, hierarchical, closed structures within health care and medicine.”

Veel sprekers noemden in dit kader ‘participatory healthcare’ dat staat voor een gelijkwaardige relatie tussen patiënten en hulpverleners. Voor een succesvol samenspel gaat het niet enkel om online interventies, maar juist om een optimale integratie van online en offline.

Met deze constateringen wordt duidelijk dat de impact van ICT/internet ook voor zorg en preventie veel verder reikt dan de toenemende beschikbaarheid van online applicaties en services. De gezondheidszorg staat voor de uitdaging om, net als andere sectoren als banken en reisorganisaties, haar kerncompetenties opnieuw relevant te maken in de wereld van vandaag en morgen.

Keynote speakers, een selectie

Gunter Eysenbach, Centre for Global Health Innovation Toronto en grondlegger van de Medicine 2.0 conferenties, gaf als eerste spreker een terugblik op de korte ontstaansgeschiedenis van Medicine 2.0, in 2008 gestart in Toronto als academisch georiënteerde conferentie. Doelstelling was onder meer het creëren van een internationaal platform om vorm te geven aan een nieuwe generatie van gezondheidszorg ‘Medicine 2.0’, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor internet/ICT. “Healthcare and medicine needs a change”. Kernwoorden daarbij zijn: participatie, openheid (delen van data, ervaringen en resultaten), samenwerking (patiënt als partner) ,‘apomediation’ (ervaringsdeskundige informatie naast expertinformatie), sociale netwerken (faciliteren van ‘peer-to-peer communicatie’).

Eysenbach benadrukt de kracht van ‘walk the talk en ’practice what you preach’ En doet een beroep op de organisatoren, sprekers en deelnemers van de conferentie om het gedachtegoed van 2.0 in de praktijk te brengen en kennis te delen via de verschillende kanalen die daarvoor beschikbaar zijn: Medicine 2.0 Knol, Medicine 2.0, Journal of Medical Internet Research, Medicine 2.0 podcasts (iTunes).

Mark Sprenger, directeur van ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control and ePublic Health) en voorheen directeur-generaal van het RIVM, geeft een helder en praktisch overzicht van de mogelijkheden die het hedendaagse internet biedt voor het verkrijgen en ontsluiten van actuele data over het vóórkomen van infectieziekten. Daarmee raakt internet het ‘harde’ onderzoeksveld van epidemiologen. Met name de mogelijkheden voor het monitoren van realtimedata, bijvoorbeeld op basis van informatiezoekgedrag op bij een aankomende griep, geeft een voorsprong ten opzichte van de officiële informatiebronnen. Dit helpt bij risicomanagement, met name relevant bij snel verspreidende infectieziekten.  Een voorbeeld daarvan is Google Grieptrends. Op deze manier krijgen gezondheidszorgorganisaties de beschikking over ‘real time’ informatie over gebeurtenissen,  trends en sentimenten waarover bijvoorbeeld de financiële sector als jarenlang beschikt.
‘Lessons learned’ van Mark Sprenger:

• E-health is realiteit: investeer erin!
• Wacht niet op de achterhoede
• Creëer ruimte voor experimenteren
• E-health biedt ook mogelijkheden voor ‘minder bedeelde’ landen. Het is belangrijk om hen te faciliteren.

Elizabeth Murray, huisarts en werkzaam voor University College Londen bracht een positief kritische noot in over e-health vanuit haar kennis over e-health in de spreekkamerpraktijk. Zij gaf aan de potentie van e-health te onderschrijven, maar benoemde ook de zorg over een mogelijke toename van gezondheidskloof door e-health door het ontbreken van toegang tot internet voor mensen voor wie e-health het meest van waarde kan zijn. Murray koppelt het belang van toegankelijkheid aan kosteneffectiviteit. “E-health is met name kosteneffectief als  grote groepen gebruik kunnen maken van de online toepassingen.” Een tweede voorwaarde voor het realiseren van efficiency is volgens Murray de integratie van ‘online’ met ‘offline’ reguliere zorgprocessen en -systemen. Onderzoek is met name gericht op effectiveit van afzonderlijke interventies bij een kleine onderzoekgroep. Voor een significant effect moet meer aandacht uitgaan naar implementatie en de integratie van online interventie in de dagelijkse werkroutines. Volgens Murray vormt het dagelijks werk van individuele zorgprofessionals de basis van organisatiebrede implementatie van e-health. De normalization process theory geeft inzicht en handvatten bij de implementatie van complexe interventies en nieuwe technologieën in de zorgpraktijk.

BJ Fogg, hoofd Persuasive Technology lab Stanford University was als keynote spreker aanwezig via een videopresentatie. Een mooi voorbeeld van het realiseren van efficiency met inzet van technologie als veelgevraagd spreker. Volgens Fogg bieden sociale media en mobiele technologieën nieuwe manieren om te werken aan gezond gedrag. Voor het ontwikkelen van goede interventies is het belangrijk dat ontwerpers begrijpen hoe gezondheidsgedrag beïnvloed kan worden.

Fogg presenteert een helder, verfrissend en praktisch overzicht van 15 mogelijke gedragsveranderingen, geconcretiseerd met een aantal aansprekende voorbeelden.

Ook Fogg is op zoek naar efficiency als het gaat om inzet van online interventies voor zorg. “Always ask: What’s the smallest thing you can do to help the biggest number of people fastest.” Voor ontwerpers en ontwikkelaars van gezondheidsinterventies is zijn boodschap:

1. Everything big, started small
2. Avoid the ‘Big Brain Trap’

“Succesvolle online applicaties en platforms als Google, Yahoo en Facebook zijn klein begonnen.” Hier spreekt een ondernemer. Helaas staat de videopresentatie van BJ Fogg (nog) niet online. Interessante man om te volgen via @bjfogg.

Lucien Engelen bracht als keynote speaker de visie UMC St Radboud Zorg 2.0 mooi over het voetlicht in een heldere, inspirerende  pecha kucha met aansprekende beelden. “UMC st Radboud stelt patiënten niet meer centraal. Patiënten en hun naasten maken deel uit van het behandelteam.” Ook deze ontwikkelingen laten zien dat Medicine 2.0 niet alleen gaat over online ontwikkelingen, maar juist ook over veranderingen in de organisatie van zorg. Zijn boodschap aan de zaal:

• Maak e-health niet ingewikkelder dan nodig
• Denk groot, realiseer klein, en: BEGIN
• Ga eerst voor een 7, dan pas voor een 10

Bas Bloem, Hoogleraar Neurologie bij Universitair Medisch Centrum St Radboud en grondlegger van ParkinsonNet boeide de zaal als verteller tijdens zijn gloedvolle presentatie over ‘participatory healthcare’ en ParkinsonNet met de uitdagende titel: ‘Could somebody press the reset button please?’

“Participatory medicine beschouwt patiënten niet langer als passieve, afhankelijke individuen maar ziet patiënten als mensen die een actieve rol hebben als het gaat om omgaan met gezondheid en ziekte.” Bloem pleit voor een andere term dan patiënt,  afgeleid van het Latijnse patientia, dat lijden, dulden, volharding of geduld betekent (Nb: mijns inziens  ziekte vaak wel degelijk ‘geduld oefenen, wat niet betekent dat dit niet samen kan gaan met een actieve houding) .

Ter illustratie van zijn boodschap toonde Bloem de hilarische video van Monty Pyton ‘Hospital Sketch’.

Via ParkinsonNet, een netwerk van regionale zorgverleners die gespecialiseerd zijn in het behandelen en begeleiden van patiënten met de ziekte van Parkinson, brengt Bloem het gedachtegoed van ‘participatory healthcare’ in de  praktijk.  Zijn ‘take home message’: ‘Participatory medicine requires ICT and physical world approaches’. Hiermee sloot hij als vakgenoot mooi aan bij de presentatie van Elizabeth Murray die ook een pleidooi hield voor de integratie van online en offline.

De kracht van het verhaal van Bloem is de combinatie van visie met uitvoeringskracht in de weerbarstige dagelijkse praktijk. “Innoveren gaat niet vanzelf, is hard werken en zaak van lange adem.” “Everybody likes to innovate, nobody likes to change.” Bloem laat met het verhaal van ParkinsonNet zien dat verandering mogelijk is.  Zijn advies is om bij innovaties en veranderingen in de zorg te starten met  de zorgprofessionals: “Investeer in opbouwen van hun expertise en faciliteer hun dagelijks werk.” Overige ingredienten voor succes: visie, doorzettingsvermogen, concrete – financiële- resultaten (1400 euro kostenbesparing per patiënt per jaar), klein beginnen, dicht bij de werkpraktijk blijven.

Uitgebreid keuzemenu van parallelsessies

Naast de plenaire sessie konden deelnemers een keuze maken uit zo’n 60 parallelsessies gegroepeerd op 14 thema’s met een grote variëteit: Business modelling, E-mental health, Social networking in health, Research methodology, Care organization, 2.0 tools, Consumer empowerment, Country reports, Dementia, Selfmanagement, Communities in healthcare, Participatory healtcare en Technology.

Geïnteresseerden kunnen via het programmaoverzicht de namen vinden van de afzonderlijke presentaties en de bijbehorende experts. Via slideshare Medicine20 zijn een aantal presentaties toegankelijk gemaakt. Helaas hebben op het moment van schrijven van dit artikel nog weinig sprekers hun presentaties hierop geplaatst. Hopelijk groeit het aantal de komende week.

Online ‘kijktips’

Zonder de ambitie compleet te zijn (ik bezocht slechts een deel van de parallelsessies), hieronder een aantal lees-, luister- en kijktips.

• De winnaars van de Maastricht Medicine20 Award: Primary Care Consultation service on twitter (twitterspreekuur) @tweetspreekuur

• Motivations and Challenges op e-patients in YouTube

• Social media bronnen voor patiënten en zorgprofessionals op www.webicina.com van @berci.

• De Universiteit van Twente met een serie interessante presentaties over business modelling en een ‘roadmap for participatory development’. Helaas (nog) niet vindbaar online, wellicht in januari via de nieuwe site www.ehealthresearchcenter.org

• Gunter Eysenback over  ‘infodemioloy’ en ‘infoveillance’: over mogelijkheden en de rol van sociale media in het verkrijgen van actuele gezondheidsinformatie en het verbeteren van communicatiestrategieën van gezondheidszorgorganisaties. Deze presentatie sluit inhoudelijk aan bij de keynote van Mark Sprenger.

Aanvullingen voor kijk- en leestips zijn van harte welkom via ’comments’.

Tot slot

De organisatoren van Medicine 2.0 kunnen terugkijken op een geslaagde conferentie. Op de social media zijn veel enthousiaste reactie van sprekers en deelnemers te lezen. Een programma met een rijke keuze aan onderwerpen, en veel momenten voor ontmoetingen en gesprekken. Kortom: informatief, inspirerend en geanimeerd.

Nog enkele persoonlijke noten:

1. Medicine 2.0 maakt duidelijk wat de reikwijdte is van internet  & zorg en de impact ervan. In mijn ogen is het daarmee positief dat op deze conferenties een keur aan relevante thema’s werd gepresenteerd en dat de  wetenschappelijke focus voor e-health zich steeds breder richt dan  onderzoek van de effectiviteit van online interventies. Daarmee sluiten wetenschappers meer dan voorheen aan bij de vraagstukken die er leven bij zorg- en patiëntenorganisaties: “Hoe krijg ik e-health werkend voor mijn organisatie?” Alle reden om meer patienten en zorgprofessionals/-managers in de zaal en op het podium te hebben.Idee voor 2011:  aan alle sprekers de opdracht meegeven om een praktijkcasus te presenteren, bij voorkeur gepresenteerd door patient of  vertegenwoordiger van zorgorganisatie.  Om in zorgtermen te spreken:  meer ervaringsverhalen uit de praktijk.
2. Congressen, symposia en conferenties blijven in mijn ogen in een  ‘1.0’ modus hangen, ondanks de inzet en invloed van social media. Kern van de opzet blijft:  experts als sprekers op het podium en een vaak beperkte – vaak ook moeizame – interactie met/vanuit de zaal.  Ook de conversatie die op twitter wordt gevoerd, bereikt wel letterlijk (via schermen) het podium maar wordt geen onderdeel van de communicatie in de zaal. Daarnaast deelt een beperkte groep sprekers online hun presentaties via  de beschikbare  slideshare account  (13 presenties op slideshare op datum van schrijven van dit verhaal).  Hopelijk gebeurt dit nog en kunnen deelnemers met gedeelde kennis van experts in hun organisaties aan de slag.

In mijn ogen ligt er de komende jaren een uitdaging voor congresorganisatoren  om ‘Congres 2.0’ neer te zetten. Niet vanuit de focus op de inzet van het social media als instrumentarium, maar vanuit ‘2.0’-principes als: van informeren naar communiceren, zelfmanagement, cocreatie en van expert naar coach/partner.

Tot slot voor in de agenda: De vierde editie van Medicine 2.0 is op:  16 –  18 september in Stanford (USA). Een ongevraagd advies aan de organisatie, met respect voor al datgene wat is neergezet: “A litte bit more conversation please”. Online én offline.

De foto’s in dit artikel zijn afkomstig van Flickr-Medicine20 2010