Einde van het lijstenmakersgilde?

Toen ik een maand of 2 geleden in een gesprek met een concullega probeerde uit te leggen wat ik zie als de grootste uitdaging voor internetbureaus de komende jaren, schoot me een metafoor te binnen die uiteindelijk exact de frustratie blijkt te verwoorden die ik ervaar in veel van de projecten die ik voorbij zie komen. ‘Wij’ – de online vakidioten – zijn grotendeels niet meer dan veredelde lijstenmakers. Er moet meer worden geïnvesteerd in een juiste balans tussen inhoud en opmaak.

Met een team van 5 tot 7 man werken we soms maanden aan de ontwikkeling van een website. We denken na over een navigatiestructuur, ontwerpen schermpjes, kleuren die schermpjes in, maken het aanpasbaar voor de klant met een om-het-even-welk content management systeem, en eten taart en drinken champagne omdat het project ten einde is. Terwijl we eigenlijk een blanco canvas aanleveren met een belachelijk mooie lijst en hopen dat de klant een nazaat is van Salvador Dalí. In de praktijk was paint by number misschien de betere oplossing geweest, want nu is dit het resultaat.

Er zijn een aantal cruciale onderdelen die bij onze werkzaamheden chronisch onderbelicht zijn. En dat resulteert in wat ik – wanneer ik weer vloekend en tierend de gangen be-ijsbeer bij mijn begripvolle werkgever – doorgaans omschrijf als 95%-projecten. Ja, de homepage ziet er goed uit. Ja, de klant is blij. Ja, het lijkt op wat de ontwerper maakte in Photoshop. Maar is het af? Nee.

Illustratie door Ruud Bijman

Zou je favoriete boek minder belangrijk voor je worden als de kaft simpelweg zwart zou zijn? Waarschijnlijk niet. Zou je niet meer naar Albert Heijn gaan omdat er niet langer een logo boven de deur hangt? Waarschijnlijk niet. Waarom? Omdat je dergelijke keuzes maakt op basis van interesse voor de inhoud. Het is misschien een beetje een vervelende mededeling voor alle grote online marketeers, maar uiteindelijk komen bezoekers niet omdat je zo’n geil logo hebt; ze bezoeken de website omdat ze dat ene formulier willen invullen (of misschien wel niet, maar dat maken we er dan maar van om complexiteit te vermijden), of omdat ze meer informatie willen hebben over onderwerp x of y. Dat betekent uiteraard niet dat er minder moet worden geïnvesteerd in ontwerp of technologie, maar wél dat er meer moet worden geïnvesteerd in een juiste balans tussen inhoud en opmaak. Het ontwerpen van je content is net zo belangrijk als het ontwerpen van de kapstok waaraan je het kunt ophangen.

Editorial design

Bij de creatie van een fatsoenlijk tijdschrift wordt evenredig veel tijd besteed aan de opmaak van artikelen als aan de tekstuele inhoud van artikelen. Fotografie wordt een onmisbaar onderdeel van de pagina-opmaak en lettertypes worden gekozen op basis van de inhoud van het artikel. Iedere pagina heeft een eigen uitstraling, maar blijft doorgaans wel herkenbaar als onderdeel van dat tijdschrift. Noem het merkbeleving dat de basis vormt, en inhoud dat de boventoon voert. Zet dit af tegen de gemiddelde website, en een groter contrast vind je waarschijnlijk niet. Als er al sprake is van een grid in het ontwerp,  dan is alles ook willens en wetens op dat grid geplaatst, en laten we vooral geen uitzonderingen maken voor de content, want dat mag niet van de gridpolitie. De content is afkomstig uit de vorige website (als je mazzel hebt, het kan namelijk ook zijn dat het uit de brochure komt die per direct-mail is verstuurd naar anderhalf miljoen ongeïnteresseerde huishoudens), en de fotografie is door Willem van de postkamer gedaan. In Paint. De meeste websites zijn eenheidsworsten van een ander varkentje, waarbij alleen de kleur van het logo het merk verraadt.

Voor alle Zuiderlingen die zojuist ontwaken uit hun winterslaap; Jason Santa Maria is een begenadigd webontwerper en -ontwikkelaar uit Amerika, die de kunst van het content-ontwerpen tot in de puntjes beheerst.

Zelfs in de meest contrasterende ontwerpen ten opzichte van zijn eigen ‘huisstijl’ blijft de site herkenbaar als de zijne. Het logo, het menu, de footer; herkenbaar, maar ondergeschikt aan de content. De content dicteert de uitstraling. Ik heb 6 willekeurige blogs van JSM op een rijtje gezet, die volgens mij goed laten zien wat grids in basis en creativiteit in de uitwerking kan betekenen voor je website.

Soit. Dit is een tijd- en geldrovende manier om je website te onderhouden, en eigenlijk alleen voorbehouden aan kleinere privé-websites. Helemaal mee eens. Ik hoor je denken: “Waarom laat je het dan zien, stuk verdriet?!” Omdat het aangeeft wat er mogelijk is. Omdat het de online vorm van editorial design is, omdat we daar allemaal van kunnen leren. Omdat Jason Santa Maria ons laat zien dat de kracht in de content schuilt, en wij als ontwikkelaars alleen voor de entourage kunnen en mogen zorgen.

Werk aan de winkel

Ik droom ’s nachts wel eens van een klant die tegenover me zit aan een mooi groot en ruim bureau, dat vol ligt met prachtige ontwerpen. Als ik een ontwerp oppak, valt me direct op hoeveel aandacht er is besteed aan de details; hoe goed de lettertypes eigenlijk passen bij de rest van het ontwerp, en hoe de content enerzijds onderscheidend is ten opzichte van de huisstijl en anderzijds toch prachtig aansluit, en heel goed de aandacht op zicht vestigt. God, wat een mooi ontwerp.

Ik pak een ander ontwerp op, een willekeurige contentpagina en zelfs híer is tot in de puntjes uitgedacht hoe het goed kan passen. De fotografie is zo goed gekozen, en allemaal van de juiste kwaliteit, het komt lekker professioneel over.

En als ik de tekst begin te lezen, valt ook op hoe juist de tekst eigenlijk aansluit bij de doelgroep van de website. Helemaal geen vakjargon, geen moeilijke woorden, helemaal niet vanuit de organisatie gedacht, maar juist heel duidelijk uitgegaan van de behoeftes van de gebruiker. Ik betrap mezelf op een zucht van verlichting als ik de klant tegenover me hoor mompelen: “Ik ben nog niet helemaal tevreden over de formulieren, ze zijn nog iets te zakelijk terwijl de bezoeker eigenlijk vooral behoefte heeft aan een heldere uitl…” BEEP, BEEP, BEEP.

Veel van de heersende issues in ons vak komen mijn inziens samen in het lijstenmakers-principe. Er word soms zo krom geredeneerd, dat zelfs Johan Cruijff het niet meer recht kan lullen. Ik begrijp dat je als grote multinational niet alle 163.212 pagina’s in je navigatiestructuur apart wilt laten ontwerpen, en ik snap dat je als eigenaar van een groot internetbureau moeite hebt met het verkopen van nog meer contenttype-ontwerpen. Maar ik denk dat we met met een aantal gedachtes als leidraad voor het volgende project daadwerkelijk een betere online uiting produceren:

• Behoefte bepaalt de markt; niet meer zenden, maar delen en alleen datgene aanbieden dat men vraagt. Lang leve Google Analytics voor het bepalen van de relevantie van de content.
• Ontwerpen op de content; nooit meer lorum ipsum (noch lorumizzle). De items in lijstjes zijn niet altijd exact 1 regel, dus ontwerp het ook niet zo; blijft je ontwerp nog overeind als je ongelijke contentvlakken hebt? En als de klant geen beschikking heeft tot World Press Photo kwaliteitsbeelden, ontwerp daar dan ook niet op.
• Houd rekening met contentbeheerders; even kort door de bocht – contentbeheerders doen over het algemeen precies dát waar je als front-end developer bij voorbaat geen rekening mee hebt gehouden. Praat dus met die mensen, ga naast ze zitten als ze aan het werk zijn en constateer de problemen voordat de site live gaat, en niet pas 3 maanden na oplevering.
• Gebruik grids of vlakverdelingen, maar laat het niet je denken beïnvloeden; ja, grids zijn belangrijk voor de rust, het overzicht en het algehele succes van je ontwerp. Maar de pagina’s van Jason Santa Maria laten zien dat je soms ook heel wild kunt afwijken zonder gezichtsverlies. ‘Step out of the box and think outside the circle’ is hier mooi van toepassing.
• It ain’t over till it’s over; wat bepaalt het succes van een project? Klanttevredenheid? Klant-van-de-klant-tevredenheid? Trots kunnen zijn op hetgeen je oplevert? En wanneer dan, bij oplevering of 6 maanden later? Bepaal vooraf wat de parels in het project gaan zijn, en wat je jezelf – als individu en/of als team – ten doel stelt. In Agile Scrum is dat mooi af te vangen in de ‘Definition of Done’,  maar ook voor andere projecten zou dit document er moeten komen.

Dit artikel verscheen ook op mijn eigen blog.