Vormgeven van geluk: van positive design tot interactieve kunst

Geluk, wat is dat eigenlijk? Vrijheid krijgen van je werkgever zoals Google doet? Daar schijnen medewerkers gelukkig van te worden. Of een moment van geluk als je een prachtige, intuïtieve site bezoekt, vormgegeven door interaction designers die snappen hoe je emoties in pixels giet? In dit artikel lees je mijn bevindingen in een verkenning naar wat geluk is of kan zijn. Zowel offline als online.

Geluk: een veelbesproken onderwep

Geluk, je vindt er bijna dagelijks iets over in de krant. Van (meetinstrumenten voor) Bruto Nationaal Geluk tot de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter (auteur van Borderline Times) die zegt: “Een klein beetje ongelukkig zijn, dat lijkt mij een goede levenshouding”. Interessante invalshoek, waarmee ik veel meer heb dan de stortvloed aan motivatieboeken en ‘geluk op commando’-cursussen, zoals Jouwbestejaarooit.nu.

Positive Design

Praktijkgedreven vormen van geluk vind ik persoonlijk het interessantst. Pieter Desmet is hoogleraar Positive Design aan de TU Delft. In die rol houdt Pieter zich bezig met het ontwerpen van emoties. “Ons instituut maakt deel uit van de afdeling Industrieel Ontwerpen”, vertelt Desmet. “Maar naast productdesign zijn we vooral bezig met concepten die bijdragen aan je welzijn. Van productdesign via servicedesign tot aan gaming.”

In het verlengde hiervan: op de site van het Delft Institute of Positive Design (DIOPD) vind je de Emotion Rainbow, ontwikkeld door IO-studenten Ilaria Scarpellini (concept & design) en Jasper Hartong (code). Het gaat om een online database waarin je alle wetenschappelijk beproefde positieve emoties kunt verkennen die ontstaan tijdens  interactie tussen mens en product/service. Ook interessant dus, voor designers van user experiences, waarbij het design van emoties cruciaal is.

Leidt engagement tot geluk?

Mijn ervaring leert: een campagne of herpositionering staat of valt bij internal engagement. Hoe krijg of houd je medewerkers geëngageerd? Psycholoog Paul Verhaeghe zegt hierover in zijn boek Identiteit: “Zelf greep kunnen hebben op de organisatie en de invulling van de eigen baan doen de motivatie en het engagement enorm toenemen.”

Onderzoek dat Harvard Business School al sinds 1997 uitvoert, toont aan dat de Total Shareholders Value toeneemt met 20% als een organisatie van binnenuit werkt aan engagement. Dit leidt tot medewerkertevredenheid en -loyaliteit, wat vervolgens weer resulteert in een betere klantenservice, klantrelaties én omzet. Collega Martijn noemt dit omgekeerde advertising: denk al bij het ontwikkelen van een campagne na over de after sales service, de levering, de transactie, et cetera. Twee mooie voorbeelden hiervan: het Sustainable Living programma van Unilever en het Smarter Planet programma van IBM, dat grotendeels gedreven wordt door slim(mer) gebruik van big data.

Tracking happiness

Researchers van de Cambridge University hebben een app ontwikkeld die geluk monitort via smartphone-gebruik. Deze EmotionSense app (Android) verzamelt informatie over waar de gebruiker is, hoe lawaaiig zijn omgeving is en met wie hij communiceert. Daarnaast rapporteert de gebruiker op gezette tijden zijn stemming aan de app. De app combineert vervolgens alle input en rapporteert die weer aan de gebruiker. Stagiair Rogier de Vries installeerde 13 mei de app op zijn Android-smartphone. “Door dagelijks je gemoedstoestand in te voeren op een grid van emoties, weet de app een beeld van je te schetsen”, aldus Rogier. “Tevens speel je iedere week een nieuwe sensor vrij voor een verdere verkenning van wie je bent en wat je doet, en hoe je gevoel daarbij is. Er wordt verwacht dat je dagelijks input levert, wat in mijn geval na 3 weken leidde tot een routinematig invulgedrag. Ik verkoos vluchtigheid boven bezinning.”

Het lijkt er op, gezien Rogiers gebruikerservaring, dat de app te wetenschappelijk is ingestoken, en dat de researchers te weinig rekening hebben gehouden met een inspirerende UX. Als jij een andere – betere – ervaring hebt, hoor ik het graag.

Focus op geluk(seconomie)

Koen Vredebregt houdt zich bezig met ‘gelukseconomie’. Op zijn site Focusopgeluk.nl lees je onder meer over wetenschappelijke studies die zijn gedaan naar geluk, over bedrijven die werkgeluk inzetten om creatiever en productiever te worden en wereldwijde initiatieven om geluksbeleid (bij de overheid) te ontwikkelen. Als dit je boeit, raad ik je van harte aan om de online Happy Planet Index-test te doen.

Interactieve kunst, gelukzalig gevoel

In het Stedelijk Museum Amsterdam is momenteel de tentoonstelling Touch & Tweet te zien, met interactieve installaties waar je blij van wordt. “Dune” (2013) van Daan Roosegaarde is een interactief landschap van licht, dat reageert op beweging en aanraking. Het kan ook buiten worden geplaatst, waar het op donkere plekken voorbijgangers een veiliger gevoel kan geven. Social design in optima forma.

‘The Hello Cube’ (2012) van Hellicar & Lewis werd samen met kinderen uit verschillende wijken in Londen ontwikkeld. Het werk bestaat uit een object, ‘The Cube’, en uit een projectie die datgene wat in ‘The Cube’ gebeurt laat zien. Door te tweeten naar @thehellocube kun je datgene wat in de Cube gebeurt en op het scherm wordt getoond naar je hand zetten. Je kunt zo je eigen kunstzinnige ervaring creëren.

‘Somantics’ (2010) is een serie van verschillende softwaremodules, bedoeld om autistische kinderen zich bewust te laten worden van de mogelijkheden van hun lichaam, meer zelfvertrouwen te geven en onafhankelijker te maken. De bezoekers kunnen voor de camera bewegen en kijken hoe dit de vormen in de projectie beïnvloedt. Try this at home? Op Somantics.org kun je de modules downloaden voor iPad, Mac en PC. Een muzikalere en meer tot de verbeelding sprekende tool voor zelfexpressie is de Biophilia App van Björk. Je vindt ‘m niet in het museum, wel in de App Store.

Sociale innovatie

Manouk Essen doet als Masterstudente Arbeids- en Organisatiepsychologie afstudeeronderzoek naar Sociale Innovatie bij de Amsterdamse woningcorporatie Eigen Haard. Nederlandse bedrijven scoren zeer laag wanneer het gaat om sociale innovatie, aldus Manouk. Gebaseerd op de uitkomsten van de Erasmus Concurrentie- en Innovatie Monitor 2005-2010 blijkt dat technologische innovaties 25 procent van het innovatiesucces verklaren, terwijl sociale innovaties 75 procent voor hun rekening nemen.

Onder sociale innovatie verstaan we het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden (dynamisch managen), het hanteren van flexibele organisatieprincipes (flexibel organiseren) en het realiseren van hoogwaardige arbeidsvormen (slimmer werken en talentontplooiing) om het concurrentievermogen en de productiviteit te verhogen (Volberda, 2011). Investeringen in sociale innovatie zorgen onder meer voor een hogere productiviteit (+21%) en een hogere innovativiteit (+31%).

Daarnaast zijn sociaal innovatieve bedrijven beter in staat om nieuwe klanten aan te trekken (+17%), hebben zij meer tevreden medewerkers (+12%) en een hogere omzet- (+16%) en winstgroei (+13%), en toch hebben Nederlandse bedrijven meer oog voor technologische, dan voor sociale innovaties, stelt Manouk. De Argumentenfabriek maakt mooie en heldere zogenoemde argumentenkaarten, waaronder een kaart met argumenten voor en tegen sociale innovatie.

Klein dagelijks geluk materialiseren: Local & social 3D Printing

Klein dagelijks geluk, dat kun je voortaan materialiseren dankzij het (Nederlandse) co-creatieplatform 3DHubs.com. Voor een meubelonderdeel hoef je niet meer naar Ikea en voor een speciaal auto-onderdeel bel je niet meer de dealer: je laat ze gewoon om de hoek printen. Op 3DHubs.com vind je ‘as we speak‘ een overzicht van de Nederlandse en Vlaamse locaties waar je een met de dag uitdijend aantal producten kunt laten printen.

Bram de Zwart is mede-initiafnemer van 3D Hubs. “We zijn in april gestart, en nu al zijn er ruim vierhonderd 3D-printhubs aangesloten op het netwerk, waarvan vijftig in Amsterdam, Antwerpen en Eindhoven.” Mede ten grondslag aan 3D Hubs ligt Brams droom om mee te bouwen aan een nieuwe Nederlandse maakindustrie. “Niet gebaseerd op massaproductie, maar op local & social 3D printen.”

Maar Bram en zijn partner Brian Garret willen ook snel over de grens uitbreiden. “We hebben ons inmiddels alleen al in Europa verbonden aan vierhonderd locaties, waardoor we het grootste Europese productienetwerk zijn. Onze propositie is dat je om de hoek moet kunnen printen. Dat betekent in de praktijk dat er minimaal tien productielocaties in jouw stad beschikbaar moeten zijn. Daar werken we nu hard aan.” Op de meeste locaties wordt in plastic 3D geprint, maar op den duur zullen daar ook metalen en andere exotische materialen aan toegevoegd worden, zoals chocola en keramiek.

Deelnemers bepalen zelf hun prijs, en gebruikers kunnen de prints zelf afhalen of voor zes euro aan de deur laten bezorgen. Bram: “Voor vragers is deze vorm van gedecentraliseerd printen goedkoper dan bij commerciële aanbieders. En de aanbieders – eigenaren – van nu nog relatief dure 3D-printers verdienen zo wat terug.”

Wereldwijd staan er zo’n honderdduizend 3D-printers uit, schat hij. “Zestig procent is in het bezit van particulieren, die hun printer wekelijks gemiddeld acht uur gebruiken. Het sociale aspect van hun deelname aan een lokale 3D Hub zit ‘m niet alleen in het delen, maar ook in de sociale contacten. Ze vinden het leuk om nieuwe toepassingen en ideeën met elkaar uit te wisselen, vanuit een gedeelde passie.” Het meest bestelde product is momenteel het GoPro-camerhoesje. Bram: “De 3D-printversie is veel goedkoper dan het hoesje van de fabrikant, terwijl het minstens zo robuust is.”

Een bijzondere bestellingen ontving hij onlangs van de nieuwe eigenaar van een oude Saab.
“Hij had voor zijn cabriodak een component nodig dat niet meer verkrijgbaar is. Toen heeft hij zelf een bestand van dat component gemaakt, waarna wij onze printer een nachtje hebben laten draaien.”