Vijfpunts snelcursus nepnieuws herkennen!

Internet en sociale media hebben het podium voor nepnieuws enorm vergroot. Doordat iedereen kan publiceren en daarmee in potentie een groot publiek bereiken kan, is nepnieuws niet eerder in onze geschiedenis zo wijdverspreid geweest. Hierdoor lopen we met zijn allen veel vaker tegen nepnieuws aan dan voorheen. Dit maakt het des te belangrijker om de vijf opvallendste kenmerken en professionele tactieken van nepnieuws te leren herkennen.

Daarom volgt hieronder een ‘vijfpunts snelcursus nepnieuws herkennen’ door middel van korte en bondige beschrijvingen van de vijf meest opzichtige kenmerken en professionele tactieken. Ware leugens zijn overigens relatief zeldzaam binnen nepnieuws, vanwege het feit dat echte leugens nu eenmaal relatief makkelijk te ontkrachten zijn.

Categorie: Feiten en Argumenten

1. Selectieve feiten en argumenten presenteren

Door feiten en argumenten selectief te presenteren, wordt geprobeerd om bij uitstek toepasselijke feiten en argumenten in te zetten om bepaalde punten te onderbouwen. Door bijvoorbeeld selectief juist locaties met substantiële ijsaangroei aan de polen te noemen, wordt geprobeerd om voorbij te gaan aan de gemiddelde afname van ijs aan de polen.

2. Niet-toepasselijke feiten en argumenten presenteren als relevant

Een variant hierop is het presenteren van niet-toepasselijke feiten en argumenten als relevant. Door er bijvoorbeeld op te wijzen dat het huidige wereldwijde klimaat juist kouder is dan gedurende een groot deel van de voorbije aardgeschiedenis, wordt geprobeerd om voorbij te gaan aan de gevaren van de huidige snelle opwarming van het klimaat.

3. Manipulatief omdraaien van oorzaak- en gevolgrelaties

Daarnaast wordt regelmatig geprobeerd om oorzaak en gevolg om te draaien. Door middels slinks vormgegeven grafieken bijvoorbeeld te suggereren dat het gehalte aan koolstofdioxide in de atmosfeer juist toeneemt als gevolg van de huidige opwarmende trend, wordt geprobeerd om de verantwoordelijkheid niet langer exclusief bij de mensheid te leggen.

Door er bijvoorbeeld op te wijzen dat de gemiddelde hoeveelheid gevallen sneeuw aan de polen juist stijgt, wordt geprobeerd om voorbij te gaan aan de gemiddelde afname van ijs aan de polen. Terwijl het eerste slechts het logische gevolg is van dat de atmosfeer meer waterdamp bevat als gevolg van de huidige opwarmende trend.

Door er bijvoorbeeld op te wijzen dat er juist steeds grotere aantallen ijsberen aan land verschijnen, wordt geprobeerd om aan te tonen dat er helemaal geen sprake is van een soortenbedreigende klimaatverandering. Terwijl het eerste slechts het logische gevolg is van het verdwijnen van het zee-ijs als gevolg van de huidige opwarmende trend.

4. Informatiediarree aan feiten, argumenten en omgedraaide oorzaak- en gevolgrelaties

Door een onafhoudelijke stroom of informatiediarree aan feiten, argumenten en manipulatief omgedraaide oorzaak- en gevolgrelaties te presenteren volgens bovenstaande kenmerken en professionele tactieken, wordt geprobeerd de ontvanger murw te maken voor de standpunten van de zender. Door de ontvanger bijvoorbeeld te confronteren met een informatiediarree die klimaatverandering lijkt te ontkennen, wordt geprobeerd om de ontvanger zijn, haar of hun weerstand tegen klimaatontkenners te breken. De informatiediarree probeert hierbij voornamelijk in te spelen op latent aanwezige twijfels.

Hoe valt nepnieuws binnen deze categorie te herkennen?

Meestal doordat het nepnieuwsbericht minimaal enigszins verbaast of verwondert en het andere conclusies trekt dan waarvan jij vooralsnog op de hoogte bent. Doorgaans vergezeld van een onafhoudelijke stroom aan feiten, argumenten en manipulatief omgedraaide oorzaak- en gevolgrelaties, die niet altijd zomaar te weerleggen zijn zonder nadere kennis van de desbetreffende onderwerpen. Hiermee proberen nepnieuwsberichten voornamelijk twijfel te zaaien, omdat twijfel zaaien ons nu eenmaal relatief kwetsbaar maakt voor alternatieve overtuigingen.

In zulke gevallen is het altijd verstandig om verder te zoeken naar meerdere onafhankelijke en gerespecteerde bronnen die dergelijke nieuwsberichten kunnen nuanceren.

Categorie: Beschuldigingen en Zondebokken

5. Verhalen met een overwegend negatieve framing presenteren

Door verhalen te presenteren met een overwegend negatieve framing wordt geprobeerd in te spelen op bepaalde onderbuikgevoelens van ontevredenheid. Door bijvoorbeeld stelselmatig juist de negatieve kanten van klimaatmaatregelen en klimaatwetenschappers te benoemen, wordt geprobeerd om het nut van klimaatmaatregelen in zijn algemeenheid in twijfel te trekken. Dergelijke verhalen worden binnen een gecoördineerde campagne of een documentaire vaak voorafgegaan door nepnieuwsberichten uit de voorgaande categorie.

Hoe valt nepnieuws binnen deze categorie te herkennen?

Niet zelden zijn negatief ingestoken verhalen die bepaalde groepen verantwoordelijken betichten van doelbewuste misleiding en/of bepaalde zondebokken benoemen een uitgekiend product van nepnieuws. Elke nuance ontbreekt doorgaans binnen dergelijke verhalen. Ze vallen op door hun overwegend negatieve framing, het uitspreken van groepsgewijze beschuldigingen, soms in combinatie met het wijzen naar zondebokken. Hiermee proberen nepnieuwsberichten voornamelijk in te spelen op latent aanwezige onderbuikgevoelens van ontevredenheid.

In zulke gevallen is het altijd verstandig om verder te zoeken naar meerdere onafhankelijke en gerespecteerde bronnen die dergelijke verhalen kunnen nuanceren.

Art Huiskes (onderzoeksjournalist)