De belangrijkste uitzonderingen binnen het auteursrecht

Het auteursrecht beschermt creatieve werken, zoals we weten. Maar de Auteurswet kent ook een aantal uitzonderingen. Door deze uitzonderingen kan het auteursrechtelijk beschermd werk gebruikt worden, zonder daar inbreuk op te maken.

Hieronder licht ik een aantal van deze uitzonderingen toe volgens de Nederlandse Auteurswet.

1. Korte citaten, lange verhalen: het citaatrecht

Je leest weleens een indrukwekkende zin of een wijs woord in een boek. Het citaatrecht maakt het mogelijk om onder bepaalde voorwaarden korte stukken uit een werk te gebruiken zonder toestemming van de auteur. Denk aan een passage uit een boek of een fragment uit een muziekstuk. Mits het citaat relevant is voor het doel waarvoor het wordt gebruikt.

Hier zijn wel voorwaarden aan verbonden. Van belang is dat je bij het citaat de rechthebbende vermeldt, rekening houdt met de persoonlijkheidsrechten, de rechtmatigheid van de publicatie en uiteraard de verhouding van de citaat tot de rest van het werk.

2. Thuiskopieën

Nee, dit betekent niet dat je thuis mag kopiëren en het dan mag aanbieden. De thuiskopie-uitzondering houdt in dat je een kopie mag maken voor persoonlijk gebruik. Dus het kopiëren van een cd naar een digitale muziekspeler.

3. Lachen met en om kunst: parodieën en karikaturen

Parodieën en karikaturen zijn als de joker in het auteursrecht. Wil je een grappige versie maken van een beroemd schilderij of een liedje? Dat mag, zolang je niet zomaar het originele werk overneemt. De bedoeling is om te lachen en te spotten, niet om een ander werk na te maken. Maar let op, het mag de marktwaarde van het oorspronkelijke werk niet schaden.

4. Linken met een knopje: embedden

Embedden houdt in dat je stukje content ‘insluit’ op je eigen website. Denk hierbij aan een video, foto of audiobestand. Het bestand blijft op de server van de oorspronkelijke partij. De content blijft dus op de oorspronkelijk website, terwijl het ook is te zien op jouw website.

Dit is van belang omdat je in dit geval de content niet downloadt en opnieuw op je eigen website uploadt. In dit laatste geval is er namelijk sprake van een reproductie, wat niet is toegestaan zonder toestemming van de rechthebbende.

Er zijn verschillende voorwaarden verbonden aan het embedden van content. Zo moet er wel embed worden naar content die op legale wijze openbaar is gemaakt en mag je niet zomaar linken naar content die achter een wachtwoord zit.

5. Persvrijheid

Persvrijheid stelt mediaorganisaties en journalisten in staat om informatie te verspreiden en publiekelijk debat te voeren zonder ongepaste beperkingen. Dit omvat het recht om berichten en verslaggeving te publiceren die auteursrechtelijk beschermd materiaal bevatten. Mits dit gebeurt binnen de grenzen van de wet.

Nieuwsorganisaties mogen bijvoorbeeld vaak fragmenten van teksten, foto’s, en video’s gebruiken om nieuws te brengen, zelfs als deze beschermd zijn door auteursrecht.

6. Onderwijs en wetenschap

Voor de leraren en onderzoekers onder ons, die werken voor onderwijsinstellingen en organisaties zonder winstoogmerk (zoals stichtingen), zijn er speciale regels. Je mag stukken van boeken, artikelen en andere werken gebruiken in je lessen of onderzoeken. Dit maakt leren en onderzoeken een stuk makkelijker.

Dus ja, je mag die afbeelding van die beroemde schilder gebruiken in je lessen die vallen binnen het leerplan. Mits je maar goed aangeeft waar het vandaan komt. Dat voorkomt inbreuk op het auteursrecht. Ook betaalt de onderwijsinstelling een vergoeding aan speciaal daarvoor opgerichte organisaties.

7. De online boekenplank: digitale bibliotheken

Met de digitalisering van boeken tot oude documenten, zijn er regels voor digitale bibliotheken. Deze instellingen mogen boeken en artikelen uit de eigen collectie digitaliseren en online zetten. Het doel hier is dat mensen toegang hebben tot oude en waardevolle informatie. Het idee is dat deze werken beschikbaar blijven voor de publieke kennis zonder de rechten van de oorspronkelijke auteurs te schenden.

Bibliotheken hebben contact met speciale organisaties die deze rechten beheren, omdat het om veel verschillende werken gaat en vaak niet duidelijk is of er nog auteursrechthebbenden zijn.

Voorkom inbreuk op auteursrecht

De Auteurswet beschermt de creatieve werken van mensen, maar maakt ook uitzonderingen mogelijk. Zoals voor citaten, thuiskopieën, onderwijs en persvrijheid.

Je kunt onder bepaalde voorwaarden bijvoorbeeld korte citaten gebruiken zonder toestemming, thuis een kopie maken voor persoonlijk gebruik, en auteursrechtelijk beschermd materiaal gebruiken in les- en onderzoekcontexten. Ook mogen journalisten en nieuwsmedia vrij berichten verspreiden zonder onterecht beperkt te worden door auteursrechten.

Deze uitzonderingen helpen een balans te vinden tussen het beschermen van creativiteit en het bevorderen van kennis en informatie.