Voorbij de AI-hype: kansen, risico’s & beleid

Iedereen heeft het over artificial intelligence (AI). De ene helft is laaiend enthousiast over de spectaculaire prestaties (“Kwantumfysica uitgelegd als kinderliedje – in Esperanto!”). De andere helft vreest voor hun banen – of zelfs voor het voortbestaan van de gehele mensheid. Ondertussen vragen veel organisaties zich af wat ze in de praktijk aanmoeten met AI.

Hieronder daarom geen “moet je dit nu weer eens zien!” of “druk NU op de stopknop!”. In plaats daarvan probeer ik kunstmatige intelligentie praktisch te bekijken: hoe kunnen organisaties generatieve AI breed toepassen? Wat voor beleid moeten ze maken? Hoe kunnen ze op de ontwikkelingen voorsorteren, om de kansen te pakken die kunstmatige intelligentie biedt en de risico’s ervan het hoofd te bieden?

Daarvoor is het wel handig om de hype eerst kort te ontleden.

• Wablief: generatief?
• Even in perspectief
• Maar nu concreet
• En dan allemaal samen
• Openheid als beleid
• Aiai, oppassen geblazen!
• Aye aye, recht zo die gaat!

Wablief: generatief?

Onder het brede publiek werd AI eind vorig jaar een hype met de lancering van ChatGPT. Maar AI bestaat natuurlijk al veel langer. Sterker nog, we hebben er allemaal dagelijks mee te maken, bijvoorbeeld in je online zoekresultaten en je social-mediafeeds. Dat is wat futurist Maurice Conti ‘passieve AI’ noemt: het geeft vastomlijnde output, vaak gebaseerd op enorme hoeveelheden gegevens (big data).

Nieuwe toepassingen zijn generatief (Conti’s tweede fase): ze scheppen zelf nieuwe dingen, maar wel alleen – en dit is belangrijk – als ze daarvoor geprompt worden door mensen. Zij halen hun input ook altijd uit door de mens gemaakte content. Er zijn al talloze voorbeelden, waarvan naast ChatGPT en DALL-E 2 (beide van het aan Microsoft gelieerde OpenAI) binnenkort ook Google’s Bard beschikbaar komt in Nederland.

Zakelijk het meest interessant zijn chatbots: algoritmen die op basis van bestaande content (grosso modo) statistisch bepalen wat het volgende (stukje) woord moet zijn in een tekst. Zij baseren zich op large language models, gevoed met enorme hoeveelheden internet content. De laatste versies van deze bots genereren verbluffend goede menselijke taal, zoals de meesten van ons inmiddels wel geprobeerd zullen hebben. Daarbij lijkt het alsof de chatbots over begrip en redenatie beschikken, maar dat is een illusie.

Even in perspectief

De meeste experts lijken het er over eens te zijn dat de huidige AI-technologie fundamenteel incapabel is om echt te denken. Dat wordt ‘Artificial General Intelligence’ (AGI) genoemd en is ook nodig voor Conti’s derde fase, intuïtieve AI, die gelijkwaardig met mensen moet gaan samenwerken. De experts zijn wel zeer terecht bang voor misbruik (door mensen!) van de huidige AI en een doorbraak naar AGI op enig moment, zoals hun recente brandbrief laat zien.

Hoe dan ook gaat de wereld van werk zeer ingrijpend veranderen. Volgens een veel geciteerd rapport van zakenbank Goldman Sachs staan wereldwijd 300 miljoen banen op de tocht. Eerder schatte het World Economic Forum dat er weliswaar 85 miljoen banen vervangen gaan worden door AI, maar dat het ook 97 miljoen banen gaat opleveren.

Die digitale revolutie is natuurlijk al een paar decennia aan de gang. Onderzoek wijst uit dat meer dan 60% van de banen van nu nog niet waren uitgevonden in 1940. Als nieuwbakken AI prompter kun je zelfs 3 ton per jaar verdienen!

Digitalisering maakt ons steeds productiever: we hoefden al geen brieven meer te tikken en op de post te doen, geen foto’s meer te ontwikkelen en geen bouwplannen meer uit te tekenen. Generatieve AI gaat nu een reuzenstap verder: het schrijft je e-mail, creëert je plaatje en ontwerpt je bouwwerk.

Maar nu concreet

Om dat in de praktijk te zien even een uitstapje naar de techies. Een hele interessante bijvangst van de large language models blijkt het genereren van computercode te zijn – ook een soort taal, natuurlijk. Developers gebruiken sinds enige tijd de Copilot-functie op developersplatform GitHub om stukken computercode te schrijven, die ze zelf waar nodig aanpassen en dan incorporeren in hun eigen werk.

Zo gaat het ook werken voor documenten, spreadsheets, presentaties, e-mails en andere contentvormen. Op basis van jouw specifieke vraag (prompt), gecombineerd met alle bedrijfsinformatie waar jij toegang toe hebt (bestanden, e-mails, databases, chats) en het large language model, genereert je copilot een draft. Bijvoorbeeld van een e-mail aan een klant, een beleidsstuk, een kwartaalanalyse of een productpresentatie.

Die drafts zijn meestal (nog) niet één-op-één bruikbaar. De kwaliteit is vooral afhankelijk van de prompts die je gebruikt. Experimenteer daar dus mee – en laat je niet te snel uit het veld slaan. Je kunt alle output natuurlijk aanpassen of als input voor je eigen werk gebruiken. Hoe dan ook kan het je enorm veel uitzoek-, schrijf- en opmaaktijd besparen.

Deze scenario’s worden binnenkort realiteit, rechtstreeks in Microsoft365 of de Google Suite – zie het overzichtsartikel van Frankwatching’s eigen onvolprezen Tineke. Maar er komen ook gespecialiseerde tools, zoals Typeface. Dit bedrijfje van de voormalige CTO van Adobe laat communicatiemensen doelgroepgerichte content maken in handige formats, zoals een Instagrampost of een landingspagina, en op basis van je eigen assets en styleguides.

En dan allemaal samen

Artificial intelligence wordt daarnaast een onmisbare tool in onderlinge communicatie en samenwerking. Het kan de belangrijkste punten uit een lange e-mailtrail filteren, live een samenvatting geven van een (video)vergadering en lijvige beleidsdocumenten omzetten in begrijpelijke tekst. Zelfs samenwerken in de metaverse, waar ik eerder over schreef, komt dichterbij met generatieve AI. Tools als Versy kunnen het creëren van 3D-werelden enorm versnellen.

Bovendien kan AI de drempel om bij te dragen en mee te praten in de organisatie flink verlagen. Veel mensen laten zich nu weerhouden van het geven van input of meningen omdat ze geen nette tekst met een mooi plaatje erbij kunnen maken. Op basis van inhoudelijke prompts kan AI dit voor hen doen en daarmee veel kennis, ervaring en ideeën in de organisatie helpen ontsluiten.

Een derde grote belofte van generatieve AI is gepersonaliseerd leren. Je kunt er leerprogramma’s mee afstemmen op individuele medewerkers, bijvoorbeeld op basis van rol, afdeling en taal, maar ook op werkervaring, opleidingsniveau en leerstijl, zoals tekstueel of visueel. Simpel voorbeeldje: met Wisdolia maak je flashcards voor elke tekst of video. Uiteraard is dit ook een enorme kans voor de onderwijssector, die nu vooral klaagt over door chatGPT geschreven essays.

Openheid als beleid

Maar hoe leid je dit allemaal in goede banen? Ik vroeg wie anders dan ChatGPT naar beleidskaders voor het gebruik van generatieve AI binnen organisaties. Helaas kwam het niet veel verder dan algemene aanbevelingen om ethisch te handelen, risico’s te mitigeren en governance frameworks in te stellen. En dat terwijl dit artikel er tot nu toe vlekkeloos uitrolde ;).

Als je het mij vraagt, is vooral openheid binnen organisaties belangrijk. Sta open voor de kansen die AI biedt. Moedig je medewerkers aan om ermee te experimenteren en maak duidelijk dat je dat niet ziet als valsspelen of de kantjes er vanaf lopen. Praat ook openlijk over de impact die het kan hebben op het werk en de baanzekerheid van mensen. Een belofte van training of omscholing kan zorgen wegnemen.

De belangrijkste afspraak is: alle collega’s blijven zelf verantwoordelijk, ook al laten ze hun teksten, plaatjes, computercode of video’s (deels) door AI genereren.

Check voordat je toestemming geeft om een nieuwe AI-tool te gebruiken wel de security- en privacy-implicaties. Bij de tools van Microsoft en Google mag je ervan uitgaan dat dit goed geregeld is (en ze hebben je data toch al), maar bij andere tools is dit bepaald niet vanzelfsprekend. Waar gaat jullie data heen? Wordt het als trainingsdata gebruikt, zodat het ook elders kan opduiken? Kunnen jullie aansprakelijk gesteld worden voor inbreuk op copyrights van anderen wiens content als trainingsdata is gebruikt?

Maar de belangrijkste afspraak is volgens mij: alle collega’s blijven zelf verantwoordelijk, ook al laten ze hun teksten, plaatjes, computercode of video’s (deels) door AI genereren. Druk ze op het hart om alle AI-content te checken op feitelijke juistheid en geschiktheid voor hun doel voordat ze het gebruiken.

Aiai, oppassen geblazen!

Te veel vertrouwen op generatieve AI is dus een groot gevaar. AI kan namelijk ‘hallucineren’ en klinkklare onzin uitkramen – of erger: onzin uitkramen die geen onzin lijkt. Als je kritisch blijft nadenken, hoeft dat geen probleem te zijn. Zoals Microsoft CEO Satya Nadella zegt: “Sometimes it will be right, sometimes usefully wrong”. Maar onthoud altijd: AI-chatbots begrijpen niet wat ze zeggen en kunnen niet redeneren, hoe menselijk de interactie ook aanvoelt.

Kunstmatige intelligentie kan er ook toe leiden dat (vooral) kantoorbanen nog intensiever worden. Het loopje naar de brievenbus, en later naar de printer en de fax, hebben we al niet meer. Generatieve AI kan bovendien het rustig uitwerken van een idee of het routineus opstellen van een overzichtje, rapportje of een paar slides van ons overnemen. Wat overblijft is dan continu denkwerk. De een kijkt daarnaar uit, maar voor de ander betekent dat altijd aan staan meer stress.

Nog een gevaar: als al je collega’s in een handomdraai content kunnen maken, dan kan de informatieoverload die veel mensen ervaren nog veel erger worden. Zie ter vergelijking de contentexplosie in ons privédomein, met eindeloze stromen TikToks, Insta Stories en BeReals. Die geven trouwens ook aan dat mensen, met de juiste tools, graag content maken en delen.

Aye aye, recht zo die gaat!

Maar hier kan AI ons natuurlijk bij helpen, door handige samenvattingen van al die content te genereren. Ook maken tools als Microsoft Business Chat alle content van je organisatie toegankelijk met een intuïtieve natural language interface, inclusief handige bronvermeldingen, net als de nieuwe versie van zoekmachine Bing. Kom maar op met al die content, dus!

En is het heel idealistisch om te denken dat we al die tijd die we ons gaan besparen kunnen besteden aan zinvolle zaken waar we nu niet aan toekomen? Bijvoorbeeld aan verduurzaming, innovatie en slimmer samenwerken. Of aan de menselijke maat, waar we allemaal de mond vol van hebben: meer persoonlijke aandacht voor klanten, omkijken naar collega’s, een betere balans tussen werk en privé.

Dan zou deze nieuwe digitaliseringsslag zomaar eens, voorbij de hype, een betere wereld van werk kunnen opleveren voor ons chatbots met human intelligence!