Denk beter, denk samen en denk buiten

Aandacht is een schaars artikel aan het worden. Kijk bij de sectie ‘management & organisatie’ in je plaatselijke boekwinkel en je vindt een heleboel titels over concentreren, focus, aandacht en mindfulness. Kennelijk hebben we met zijn allen moeite om onze aandacht goed te besteden. We besteden het vaak niet zo bedachtzaam als we geld besteden. Wat niet helpt, is een verouderd beeld van onze hersenen en hoe je het best nadenkt. Wat wel helpt, is dat denken dynamischer en socialer kan zijn dan nu vaak gebeurt. Dus, als je moeite hebt met stilzitten, dan heb je meer gelijk dan je misschien dacht.

Metaforen die niet helpen

Je hebt het misschien eerder gelezen op Frankwatching: ons beeld van denken ziet er vaak uit zoals de beeldhouwer Rodin de denker maakte. Een man alleen, verdiept in zijn gedachten, fysieke en mentaal naar binnen gekeerd. In het boek The Extended Mind. The Power of Thinking Outside the Brain laat Annie Murphy Paul zien dat je zo niet je beste denkwerk doet (affiliate). Beweging, bijvoorbeeld, stimuleert juist jouw denken.

Een andere metafoor waar Murphy Paul mee afrekent is die van ‘hersenen als computer’. Je stopt iets in je hersenen, die doen hun rekenwerk en er komt wat uit. Hersenen zijn juist veel grilliger in wat ze doen en bijvoorbeeld heel contextgevoelig. Een computer zal hetzelfde doen in een druk kantoor als op het voordek van een zeilboot. Jouw denkwerk zal echt anders zijn op die twee plekken.

Murphy Paul verzet zich ook tegen het beeld van ‘hersenen als spier’. Een spier die sterker wordt als je oefent en veel ‘reps’ doet. Je hersenen trainen is meer dimensionaal en complexer dan het trainen van een spier. Daarnaast, een spier wordt sterker van inspanning over tijd terwijl ons denkwerk op een gegeven heel veel slechter wordt en extra inspanning juist averechts werkt. Van het herhaaldelijk maken van denkpuzzels wordt je vooral beter in het maken van denkpuzzels, niet meer en niet minder.

Denken met heel je lijf

Je kent misschien de denk-oefening de body scan, die je ook als meditatie kunt doen. Je ontspant, richt je aandacht op je voeten en verlegt je aandacht stukje-bij-beetje naar je kruin. Als je je aandacht op je lijf richt, ga je na of er eventueel een spanning, kramp of pijntje is. Of helemaal niks. Het is verrassend hoeveel mensen pas als ze expliciet aandacht op het lijf richten merken dat ze al een hele ochtend een beetje last van de onderrug hebben.

Kortom, het is makkelijk een dag te werken en je niet van je lijf bewust te zijn, zeker als je kenniswerker bent. Gelukkig is er steeds meer aandacht voor beweging: denk aan sta-bureaus (aanrader!), lunchwandeling, traplopen in plaats van de lift (burn calories, not fuel) en stappentellers met dagelijkse doelen.

Murphy Paul beschrijft hoe onderzoek onder financiële adviseurs liet zien dat ze bij een heel goede of slechte deal eerder een lichamelijke sensatie hadden, dan dat ze erover dachten. metingen lieten zien dat het lijf primair ‘dacht’ en de hersenen daarna vertaalden wat het lijf aandroeg. Hetzelfde blijkt uit metingen onder mensen die kandidaten selecteren voor een vacature. In het boek Blink. The Power of Thinking without Thinking beschrijft Malcolm Gladwell hoe een kunst-expert een acute fysieke reactie op een beeld had en meende dat het een vervalsing was maar dat niet kon bewijzen (affiliate). Met nieuwe technische ontwikkelingen bleek de expert jaren later gelijk te krijgen. Zijn lijf wist het al.

Een goede manier om denken te stimuleren is in beweging te komen en naar buiten te gaan, het liefst de natuur in. Het idee is dat de natuur rijk is maar prikkels bevat die wij al begrijpen zo lang er mensen zijn. Bij een pingetje van de smartphone kan er van alles aan de hand zijn maar het ruisen van wind door bladeren, gezang van een vogel of wegschieten van een eekhoorn snappen we direct. Dat vraagt geen cognitieve aandacht. Sterker nog, natuur zorgt er als een van de weinige bronnen voor dat onze aandacht weer opgeladen wordt. Ruimte en beweging zorgen, letterlijk en figuurlijk, voor nieuw perspectief.

Daarnaast zijn er plekken, waar Murphy Paul bijzondere denkkracht aan toeschrijft, zoals kloosters. Op allerlei manieren lijken die plaatsen al eeuwenlang een uitstekende plaats te zijn voor individueel en gezamenlijk denkwerk. Heb je een complex project af te maken, dan wil je misschien toch die klooster-retraite maar eens boeken.

Schrijf, modelleer, verplaats

Een andere manier om je denken te verbeteren is dat wat je in je hoofd hebt, te externaliseren. Op het moment dat je een idee, probleem of kans in je hoofd overdenkt, kan het een kluwen associaties zijn. Als je het opschrijft, moet je het in taal vatten en zie je het voor je. Dat geeft afstand, oftewel een detachment gain.

Door een maquette of prototype te maken, een tekening of losse ideeën op post-its uit te schrijven, kun je er van alle kanten naar kijken en neemt je perspectief toe.

In Obsidian kun je notities maken en in een Graph View bekijken. In Scrivener zie je losse elementen op een prikbord en kun je ze verhangen om zo een structuur te maken. Daarnaast kennen we al decennia lang mindmap-software die abstracte concepten visueel maakt en in verband brengt.

Denk samen

De hersenen slaan niet-sociale informatie in de hersenen anders op dan sociale informatie. Kennelijk zijn we zo geprogrammeerd dat we sociale informatie belangrijk vinden en op een bijzondere manier bewaren: het zogenaamde social coding advantage. Door iets met iemand te bespreken, wordt de informatie socialer. Als die ander je uitdaagt, vragen stelt en vraagt om herhaling, ben je ook nog eens actiever bezig met je denkwerk.

Op het moment dat je iets wat je bedacht hebt aan anderen gaat uitleggen, word je die stof beter meester. Je vertaalt naar tekst, bepaalt een opbouw, zoekt voorbeelden en verhalen. Kortom, je denkwerk komt tot leven.

In The Extended Mind legt Murphy Paul ook uit dat samen denken met een expert, naast de sociale voordelen, ook de kans op imitatie geeft. Een term die we nu vaak negatief uitleggen is jarenlang de basis van alle leren geweest: doe de meesters na, voordat je zelf je weg vindt. Als je niet alleen met een expert in gesprek bent maar ook nagaat welke vragen zo’n expert stelt, welke verbanden die legt, dan ga je nog een stapje verder.

Kortom, als je beter wil denken:

• ga naar buiten,
• zoek anderen op, en
• verbeeld je gedachten.