Dé Nederlandse nieuwstrends: moeheid, podcasts & betaalde abonnementen

Nieuws-moeheid, het journaal in toegankelijke taal en meer betaalde abonnementen. Het zijn de trends in online nieuwsgebruik in Nederland die aan bod komen in het jaarlijkse Digital News Report. De take-aways van dit jaar? Journalistieke professionaliteit uitstralen is essentieel om vertrouwen te blijven wekken. Net als werken aan de toegankelijkheid van het aanbod.

Het jaarlijkse Digital News Report 2022 (DNR)* geeft inzicht in de ontwikkelingen en trends in het online nieuwsgebruik. Sinds 2018 publiceert het Commissariaat voor de Media, de onafhankelijke toezichthouder op het media-aanbod in Nederland, samen met het Reuter Institute for the Study of Journalism, jaarlijks een Nederlandse versie van het Digital News Report. De resultaten kun je vergelijken met landen die cultureel en qua mediaontwikkeling dicht bij Nederland staan: andere Europese landen en de VS.

Actueel topic: vertrouwen

Het rapport laat de resultaten zien van onderzoek naar het nieuwsgebruik onder consumenten en legt opvallende trends en ontwikkelingen bloot. Het meest actuele topic: hoeveel vertrouwen is er in het nieuws? De interesse is nog altijd hoog, maar één ding is duidelijk, om relevant te blijven, moeten nieuwsmerken en -organisaties actief in blijven spelen op de manieren waarop jongere generaties nieuws consumeren.

Een belangrijke monitor dus, zeker in tijden waarin het  online mediagebruik onder invloed van nieuwe en zich snel ontwikkelende online platforms zo veranderlijk is en de betrouwbaarheid van (traditionele) nieuwsorganisaties en merken regelmatig onderwerp van discussie. Ook dit jaar komen er weer interessante, maar hier en daar ook een aantal meer zorgelijke ontwikkelingen, uit het onderzoek naar boven drijven. In dit artikel staan de belangrijkste bevindingen voor je op een rijtje.

Zijn we nieuws-moe?

In 2021 is er nog een piek in de interesse in nieuws. We zochten in de coronatijd massaal online nieuwsbronnen op en de online abonnementenverkoop schoot door het dak. 2022 laat echter een lichte daling zien. Dit brengt de nieuwsinteresse terug op het niveau van voor de pandemie.

Onder meer de overvloed aan coronanieuws wordt door gebruikers genoemd als reden voor hun afgenomen interesse, net als te veel politiek nieuws. Het heeft een deel van ons nieuws-moe gemaakt. Vooral jongeren tot 35 jaar zeggen te zijn afgehaakt en vermijden het nieuws actief, maar de toename van nieuwsmijders is zichtbaar onder alle leeftijdsgroepen, van 5% in 2020, naar 8% nu. Onder de allerjongste jongeren (18-24 jaar) is de groep die niet erg, of helemaal niet geïnteresseerd zegt te zijn in nieuws zelfs gegroeid van 10% naar 20%.

Lokaal en internationaal nieuws

Er is veel interesse in lokaal nieuws onder alle leeftijdsgroepen. Ook internationaal nieuws, nieuws over het coronavirus, misdaad en veiligheid en politiek nieuws zijn populair. Onder jongeren is de interesse in het coronavirus wel gedaald.

De redenen om nieuws te lezen lopen niet ver uiteen, of je nu 18 of 88 bent: nieuwe dingen te weten komen staat bovenaan, en omdat het belangrijk en nuttig is voor jezelf. Voor jongeren is ook vermaak belangrijk.

Overdaad, onbetrouwbaarheid en ontoegankelijkheid

De toename van nieuwsmijding is zichtbaar onder alle leeftijdsgroepen. Van de 25- tot 34-jarigen mijdt 48% vaak of soms het nieuws, van de 55+-ers is dit 31%. Waarom? Een ding staat vast, dé nieuwsmijder bestaat niet en dus lopen de redenen uiteen:

1. De overdaad aan coronanieuws en politiek nieuws, noemde ik eerder al even. Het is voor alle leeftijdsgroepen een belangrijke reden. Jongere leeftijdsgroepen vinden ook dat nieuws een negatieve invloed heeft op hun humeur. Ook geven ze aan liever discussies te vermijden die door het nieuws kunnen ontstaan(!) en vinden ze dat ze eigenlijk ook niet zoveel missen.
2. Het nieuws is onbetrouwbaar, geeft ook een deel van de nieuwsmijders aan: 16%. Dit is 10% van de Nederlandse bevolking. Internationaal is dit veel hoger, in landen als de VS en het Verenigd Koninkrijk betreft het zelfs resp. 39% en 33%.
3. Het aanbod is ontoegankelijkheid en/of moeilijk te begrijpen, zegt maar liefst 19% van de jongeren. Onder 55+-ers (2%) en in overige landen in Europa is dat veel minder.

Social media, apps, tv of krant, waar lezen we het nieuws?

Voor de oudere generaties blijft het tv-journaal een onwrikbare rots in de branding van hun dagelijkse nieuwsstroom. Voor 71% van de 55+ers zijn tv (en krant) nog steeds de belangrijkste nieuwsbronnen. In alle andere leeftijdsgroepen worden nieuwssites en -apps het meest geraadpleegd. Social media blijven nummer 1 staan voor gebruikers onder de 35 jaar.

Vrijwel alle nieuwsconsumenten (94%) heeft in 2022 in de afgelopen week 1 of meerdere socialmediaplatforms gebruikt, inclusief berichtenapps. WhatsApp wordt het meest gebruikt, gevolgd door Facebook. TikTok laat een sterke toename in gebruik zien, in 2022 gebruikt 13% van de respondenten het platform in de afgelopen week. Er wordt niet meer social media gebruikt om nieuws te consumeren. Wel geven steeds meer gebruikers er de voorkeur aan.

Instagram is een belangrijke nieuwsbron onder jongeren

De verschillen tussen leeftijdsgroepen zijn groot. Onder jongeren van 18 tot 24 jaar gebruikt 83% één of meerdere socialmediaplatforms voor nieuws. Instagram is in toenemende mate een belangrijke nieuwsbron voor jongeren tot 24 jaar, 35% gebruikt het platform voor nieuws. Voor de 25+-ers speelt Facebook de belangrijkste rol in nieuwsvoorziening.

Het gebruik van social media staat het gebruik van andere nieuwsmedia zeker niet in de weg. Sterker nog, meestal worden social media aanvullend gebruikt, ook om nieuws te delen. Dat is in 2022 niet veranderd. Het gemiddelde aantal gebruikte nieuwsmerken is in de groep die social media voor nieuws gebruikt aanzienlijk hoger.

Via social media komen jongeren meer in contact met verschillende nieuwsmerken dan ouderen. Dat zegt wellicht iets ook over een toegenomen zichtbaarheid en aansluiting van de content van de op social media aanwezige nieuwsmerken op de behoeftes van de gebruikers. Naast de nieuwsmerken op social zijn ook de social media zelf een bron van nieuws.

Het risico van de filterbubbel

Het risico om in een filterbubbel, of ‘echokamer’ zoals het onderzoek het noemt, te belanden, stijgt naarmate social media meer de voornaamste nieuwsbron zijn. Het aandeel gebruikers dat zegt geen of nauwelijks meerdere nieuwsmerken te raadplegen, is in deze groep het grootst.

Opmerkelijk detail: hoewel jongeren eerder aangaven nieuws te mijden omdat ze niet in discussies over onderwerpen wilden belanden, participeren ze op social media juist (veel) meer (68%) in nieuws dan 35+-ers (32%). Dit doen ze door te delen, te reageren en erover te praten met vrienden collega’s.

Waar lezen we het nieuws?

Start jij ook je dag met het lezen van het nieuws op je mobiel? De meeste Nederlanders (26%) doen dat. Hoewel ook televisie (24%) nog altijd populair is voor wat actualiteiten bij de koffie. De 35+-ers geven de voorkeur aan rechtstreekse nieuws-app of -site voor hun dagelijkse portie nieuws.

Dat veel wordt gekozen voor directe toegang tot nieuwsorganisaties via een vertrouwde omgeving, toont aan dat een groot deel van de respondenten een sterke verbondenheid voelt met één of meerdere nieuwsmerken. Uit onderzoek blijkt ook dat het vertrouwen in nieuws een sterke samenhang heeft met de binding met een bepaald nieuwsmerk of organisatie. Een belangrijkste vondst, en een uitdaging voorde nieuwsmerken voor de komende jaren; bestaande en nieuwe gebruikers binden.

Indirecte toegang tot het nieuws

Het aantal gebruikers dat kiest voor rechtstreekse toegang tot nieuwsorganisaties neemt in totaal af. Bijna 71% van de jongeren kiest voor indirecte toegang tot nieuws. Zij ontvangen nieuws via nieuwsverzamelsites (Google News, Apple News, Topics en Snapchat Discover), meldingen, zoekmachines of social media. Zo wordt de toegang steeds meer bepaald door gepersonaliseerde meldingen of door de tussenkomst van een aanbevelingssysteem, vaak aangestuurd door AI. Opnieuw een filterbubbel alert dus!**

Een bijkomende vraag is hier hoe gebruikers tussen deze stroom van berichten journalistieke berichten herkennen. Welke onderscheidende waarde hebben journalistieke producten? Professionele berichtgeving kunnen herkennen, blijkt in toenemende mate een vaardigheid waarover gebruikers moeten bezitten om het kaf van het koren te kunnen onderscheiden (zie ook het kader hieronder). Aan nieuwsmerken klinkt een dringend advies om aan het ontwikkelingen van die vaardigheden ook zelf actiever te gaan bijdragen.***

Wat is de impact van de ‘creator economy’?

Een duidelijke trend onder jongeren is de aandacht voor journalistieke content creators. 22% van de 18- tot 24-jarigen haalt nieuws op bij content creators, tegenover slechts 7% van de 55+-ers. Een trend die ook de opkomst van de ‘premium’ content deels verklaart, zoals nieuwsbrieven, video’s of Instagram-accounts van populaire makers waar je voor betaalt.

We zagen al hoe platforms zoals Substack journalistieke creators mogelijkheden biedt hun content, in dit geval nieuwsbrieven, te verspreiden en te verkopen. Ook Twitter en Facebook zetten steeds meer in op deze manier van nieuwsverspreiding. Nederlandse uitgevers verwachten zich in 2022 eveneens meer te richten op creator content zoals podcasts en audio (80%), nieuwsbrieven (70%) en video (63%).**

Het wordt spannend om te zien of deze trend in Nederland zal voortzetten. En of er ook hier voor content creators en mediamerken een breder verdienmodel in zit. In landen als de VS en Frankrijk is het percentage nieuwsconsumenten dat zich richt op specifieke journalisten in ieder geval al veel groter.

Podcasts zitten nog steeds in de lift

Deze ‘betalen voor content’-trend geldt trouwens ook in groeiende mate voor podcasts, zeker sinds de komst van het podcastplatform met abonnementsmodel Podimo. Het podcastgebruik is in 2022 sowieso verder toegenomen. Onder jongeren is de podcast zelfs niet meer weg te denken uit het nieuws- en informatiemenu. Driekwart van de jongeren luistert en inmiddels maandelijks naar, daarna neemt het gebruik per leeftijdsgroep rap af.

In de groep 55+ is zelfs slechts een op de tien een podcastluisteraar. Het doet je afvragen waarom de generatie, die nota bene nog is opgegroeid met de radio, de weg naar deze audio niet weet te vinden. Heeft het te maken met de toegankelijkheid van de platforms? Tijdgebrek in de agenda van de drukke pensionado? Wie het weet mag het zeggen. Met de juiste aanpak moeten hier nog kansen liggen voor nieuwsmerken.

Gaan we betalen voor nieuws?

Dat de pandemie een boost heeft gegeven aan online mediagebruik en digitalisering mag bekend zijn. 17% van de Nederlanders betaalt nu voor online nieuws. Dit is een toename ten opzichte van 2019, maar een stagnatie ten opzichte van coronajaar 2021. Gebruikers kiezen daarbij steeds vaker voor online abonnementen in plaats van betalen voor individuele artikelen. Meestal van één nieuwsmerk.

Van abonnementmoeheid is nog geen sprake. Minder dan 10% verwacht hun abonnementen te gaan opzeggen. Aanvullende abonnementen op bijvoorbeeld een film en series (Netflix), sport (zenders als ESPN) of muziekdiensten (Spotify) vormen geen hindernis om ook een abonnement te nemen op een online nieuwsdienst.

Wel zal het in dit opzicht het komende jaar spannend worden. Want hoe gaat de huidige inflatie en economische recessie van invloed zijn op deze cijfers? Snijden in je abonnementen is voor veel consumenten toch een van de eerste bezuinigingsmaatregelen in magerdere tijden.

Hoe zit het met ons vertrouwen in nieuws(merken)

Vertrouwen in nieuws betekent dat mensen geloven dat het nieuws betrouwbaar en geloofwaardig is. Het is dus subjectief. Toch toont onderzoek aan dat als mensen een nieuwsmerk betrouwbaar vinden, ze het nieuws dat het merk brengt ook vertrouwen. En het vertrouwen in de nieuwsmerken die de gebruiker zelf kiest om te volgen, is in Nederland hoog. Al is er post-corona wel een daling zichtbaar.

Meer dan de helft (56%) van de Nederlanders vertrouwt het merendeel van het nieuws van nieuwsorganisaties en 64% van de zelfgekozen nieuwsbronnen. Maar, er is een daling in het vertrouwen zichtbaar onder jongeren.

Waar het vertrouwen in het nieuws in het algemeen daalt, blijft het vertrouwen in de nieuwsmerken stabiel. Het vertrouwen hangt sterk samen met de waargenomen onafhankelijk van overheids-, politieke of commerciele invloeden

Opvallend is dat in Nederland de zorgen om mis- en desinformatie niet lijken te zijn toegenomen. In andere landen is dat veel sterker aanwezig. De zorgen lijken bij ons vooral gekoppeld te zijn geweest rondom het nieuws over de coronapandemie. Waarschijnlijk verklaart de afname van waargenomen foutief nieuws over het coronavirus de afname van deze zorgen.

Staan voor je standpunt of neutraal blijven?

Interessant om te zien is hoe verschillende oudere en jongere generaties denken over de berichtgeving en of die neutraal moet zijn of juist een bepaalde ‘kleur’ mag hebben. Om daar inzicht in te krijgen koos het Digital News Report onderzoek ervoor vragen te stellen over de berichtgeving over het klimaat. Wat blijkt? Waar jongeren van nieuwsmedia heldere adviezen en duidelijke instructies verwachten over wat iedereen kan doen, willen oudere leeftijdsgroepen minder individueel worden aangesproken. Zij vinden dat media zich op bedrijven moeten richten.

Ook vinden oudere leeftijdsgroepen dat nieuwsmedia verschillende opvattingen moeten weerspiegelen en vragen jongeren nieuwsbronnen vaker een duidelijk standpunt in te nemen. Duidelijk maken waar je staat vinden zij belangrijker dan feitelijke objectiviteit. Ze geloven eigenlijk ook niet dat die bestaat.

Wrap up: wat vertelt dit report over ons nieuwsgebruik?

Waar in het eerste jaar van de pandemie het vertrouwen in de overheid nog steeg, is het inmiddels tot een dieptepunt gedaald. Ook het vertrouwen in traditionele instituties als mediaorganisaties is verminderd. Maar hoewel de interesse in nieuws na corona licht is gedaald, is het interessant om te zien hoe Nederland nog steeds relatief veel vertrouwen bestaat in de bekende nieuwsmerken. Zeker vergeleken met landen als Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de VS. Het is niet wat je in eerste instantie verwacht in een tijd waarin politieke polarisatie, agressie tegen journalisten en de kwetsbaarheid van kwaliteitsjournalistiek groot is.

Wel ligt er voor de nieuwsmerken een duidelijk opdracht, stelt het Digital News Report: laat de aandacht voor de binding met de nieuwsconsument niet schieten. Dit geldt zeker voor de jongere generaties. Binding met een betrouwbaar nieuwsmerk zorgt voor voor vertrouwen in het nieuws. Laat derden, bijvoorbeeld de nieuwsplatforms van de Big Tech, dus niet met je kwaliteitsnieuws aan de haal te laten gaan zodat je anoniem ten onder gaat in de stroom van nieuws van uiteenlopende en soms twijfelachtige kwaliteit.

Ook in de toekomst verbonden met nieuwsmerken

De onderzoekers van het Digital News Report voorspellen dat als het nieuwsgebruik van jongeren hetzelfde blijft, dit tot gevolg heeft dat het televisiegebruik in de toekomst verder zal dalen, online mediagebruik stabiel zal blijven en socialmediagebruik aan belang zal toenemen. Nieuwsmerken zouden er daarom voor moeten zorgen dat ze duidelijk herkenbaar, met met hun eigen unieke, en voor de gebruiker herkenbare signatuur, aanwezig zijn op de platforms waar (toekomstige) lezers en kijkers zitten. Dit vergroot de merkbewustheid en verbondenheid met het het nieuwsmerk.

Nieuwsmerken zullen moeten nadenken over hoe ze hen daar het beste bedienen. De feed-volgers van nu zijn, als je ze aan je weet te binden, wellicht je betaalde abonnees in de toekomst.

Voor wie zich zorgen maakt over verdeeldheid in de samenleving en de afhakers, uitgaande van het onderzoek is er in Nederland vooralsnog geen sprake van het wegvallen van een gedeelde werkelijkheid. Dit is een ontwikkeling die zich momenteel vooral in Frankrijk en de VS wel lijkt te voltrekken. Ook omdat in deze landen onder meer complottheorieën breder worden omarmd. Wel zijn er verschillen op te merken tussen de generaties en de manier waarop ze hun perceptie van de werkelijkheid vormgeven. Waar oudere generaties waarde hechten aan neutraliteit en objectiviteit van journalistieke bronnen, zien jongeren deze niet per definitie als waardevoller voor het vormen van inzichten, erkenning voor hun vraagstukken en begrip voor anderen, dan niet-journalistieke bronnen zoals fictie, documentaires en gesprekken.

Meer herkenning in content creators?

Duidelijk is ook dat jongeren vaker (journalistieke) content creators opzoeken als nieuwsbron. De enorme schaalvergroting van het media-aanbod door bijvoorbeeld online streamingdiensten, de toegankelijkheid van social media en de mogelijkheid om gemakkelijke zelf content te creëren, heeft in zit opzicht een ongekende meerstemmigheid opgeleverd. Wellicht hangt het feit dat jongeren waarde hechten aan de niet traditioneel journalistieke mediavormen ook wel hiermee samen? Veel gebruikers zullen zich in deze nieuwe stemmen en gezichten misschien beter herkennen dan in de stem van traditionele nieuwsorganisaties.

2 taken voor nieuwsorganisaties

Een alarmerende ontwikkeling is dat maar liefst 19% van de jongeren aangeeft het bestaande nieuwsaanbod moeilijk te kunnen volgen of begrijpen, en daardoor is afgehaakt. In dit opzicht is er eveneens werk aan de winkel voor nieuwsorganisaties:

• investeren in toegankelijkheid door drempels weg te nemen, bijvoorbeeld door te experimenteren met nieuwe vertelvormen voor nieuwe online platforms.
• aandacht voor mediawijsheidtraining bij alle leeftijdsgroepen.

Naast de overheid moeten ook nieuwsmerken zelf zich verantwoordelijk gaan voelen voor het opleiden van hun gebruikers. In het herkennen van professionele journalistieke bronnen bijvoorbeeld. Dit kan door de gebruiker inzicht te geven in de onderscheidende waarden van journalistieke berichtgeving, en hoe professionaliteit en onafhankelijkheid tot stand komt. Het is tenslotte niet alleen in het belang van ons als nieuwsconsumenten dat we mediawijs kunnen navigeren door het enorme nieuwsaanbod en kwaliteit van valse informatie kunnen onderscheiden. Ook voor nieuwsmerken is het essentieel, net als voor de samenleving als geheel.