Het mysterieuze woordje ‘er’: schrappen of koesteren?

Laten we het eens hebben over het mysterieuze woordje ‘er’. Een ingewikkeld woord, dat niet (makkelijk) uit valt te leggen aan niet-Nederlandstaligen. Een woord waarvan vaak wordt gezegd dat je het beter weg kunt laten, waar mogelijk. Zeker als je een student of journalist bent. Maar waarom?

Ik las een leuke column van Eva Peek in NRC over het woordje ‘er’, waarna ik in het Google-hol viel. Hoe meer ik erover las, hoe interessanter het werd. Wat maakt het woord ‘er’ zo bijzonder dat er artikel na artikel over wordt geschreven? Ik dook erin.

‘Er’ was eens…

De tip ‘je kunt het woordje ‘er’ beter weglaten’ heb ik zelf nooit van iemand gekregen. Wie dan wel? Na wat gegoogel blijkt dit deels een verouderd advies en deels relevant voor studenten en journalisten.

Zoals Charlotte Meindersma onder de Instagram-post van NRC laat weten:

Als redacteur zou ik dit woordje, net zoals haar redacteur, ook niet bewust weglaten. Ik zou niet weten waarom… Daarom dook ik erin.

De betekenis van ‘er’

Waar ‘er’ een klein simpel tussenwoordje lijkt, biedt dit mini-woord je maarliefst 5 verschillende mogelijkheden voor een zinsopbouw:

1. Voor een plaatsbepaling: ik woon er.
2. Aan een voorzetsel vast: eraan (= aan het).
3. In combinatie met een telwoord: ik heb er twee.
4. Als voorlopig onderwerp: er staat een paard in de gang.
5. Als ‘onderwerp’ in passieve zin: er wordt aangebeld.

Je kunt het dus gebruiken als verwijswoord, om herhaling te voorkomen, of als onderwerp.

Als je uit het niets ‘ik heb er 2’ tegen iemand zegt, weet natuurlijk niemand waarover het gaat. Maar als de vraag ‘hoeveel kinderen heb jij?’ wordt gesteld, heeft ‘ik heb er 2’ ineens wel een betekenis. Antwoorden met ‘ik heb twee kinderen’ is dan ‘onnodige’ herhaling.

Het woordje ‘er’ geeft ons de mogelijkheid te spelen met de woordvolgorde. – Eva Peek

Waarom zou je ‘er’ juist wel of niet vermijden?

Zoals Eva Peek in haar column schrijft, wordt het woord ‘er’ vaak gebruikt in een passieve vorm die niet past bij goede journalistiek. Als je bijvoorbeeld schrijft: ‘Er wordt gezegd…’ dan blijft de lezer achter met de vraag ‘door wie? Of als je schrijft: ‘Er vallen doden…’ wie doodt, en waar? Het woordje ‘er’ zegt hier te weinig over de situatie. Of eigenlijk: niks. Dus: liever vermijden.

Op Scribbr, een platform met tips en hulp voor het schrijven van een scriptie, wordt ook gewaarschuwd voor het woordje ‘er’. Voor een goede beoordeling moet je namelijk uitkijken voor spreektaal en vaag taalgebruik. ‘Er’ wordt dus geassocieerd met ‘vaag taalgebruik’, wat teksten minder geloofwaardig maakt. Iets wat natuurlijk niet handig is voor journalisten of studenten.

Als ik de bovenstaande voorbeelden lees, ben ik het er wel mee eens dat het woordje soms overbodig is. Maar bij het tweede voorbeeld zou ik ‘er’ wel laten staan, omdat het lekkerder leest. Kwestie van smaak?

Moeite met Nederlands leren

Dat ‘er’ een complex woord is komt ook naar voren bij mensen die de Nederlandse taal als tweede taal leren. Dat begint al bij het probleem dat we dit woord vaak niet duidelijk uitspreken. Lees de volgende vraag maar eens hardop voor:

• Wat is er aan de hand?

Waarschijnlijk zeg je fonetisch iets in de richting van ‘Wa tisser aan de hand?’ Dan is het woord ineens bijna onhoorbaar. En nu we het toch over deze vraag hebben: wat betekent ‘er’ letterlijk in de vraag ‘wat is er?’. Of ‘ik kom eraan’? Dit noemen we idiomatische uitdrukkingen: woordcombinaties waarbij het geen zin heeft om na te denken over de letterlijke betekenis.

Idiomatische uitdrukkingen zijn manieren van zeggen, van verwoorden van begrippen, zonder dat je het woord daarin zelf gebruikt. – Schutz

En dan kan ‘er’ ook nog eens ‘nergens’ naar verwijzen, zoals bijvoorbeeld in de zin: ‘Er wordt gelachen’. Een complex woordje dus! Maar ik begrijp nu wel waarom je ‘er’ in sommige vakgebieden beter kunt vermijden. In mijn vakgebied is dit gelukkig niet het geval. Dus, hoe denk jij erover? 😉