Mag je deze foto wel publiceren? Leer 7 termen uit je hoofd

Ter ondersteuning van je artikel, advertentie of brochure ben je op zoek naar een passende foto. Je hebt het perfecte beeld gevonden of laten maken, maar mag je deze foto eigenlijk wel zomaar op je website zetten? En hoe zit het met het portretrecht van de geportretteerde?

Elke organisatie gebruikt beeld. Vaak fotografie, steeds vaker video’s, en ook illustraties, infografieken, animaties of hybride vormen van beeld. Ik werk al 30 jaar met beeld en adviseer regelmatig bedrijven over beeldstrategie of het kiezen van de juiste foto.

Het valt op dat fotografie tegenwoordig overal te krijgen is. Kon je voorheen zonder een professionele fotograaf of een gespecialiseerd fotobureau niet aan goede fotografie kon komen, nu is het slechts een kwestie van intikken in Google en je komt prachtig beeld tegen. Maar beeld mag je niet zomaar inzetten op je eigen website. In dit stuk lees je de belangrijkste termen en regels waarmee je te maken krijgt als je een foto publiceert.

Royalty free vs. rights managed

Als je foto’s gebruikt van een stockfotobureau, kom je deze termen vaak tegen. Royalty free wordt vaak geïnterpreteerd als ‘gratis’. Dat klopt niet: royalty free betekent dat je niet voor elk gebruik een aparte licentie hoeft aan te schaffen.

Stel je voor: je begint een campagne voor je product op verschillende kanalen, dus je wil zichtbaar zijn op zowel social media, in een printadvertentie én je zet Google Display in. Als je een royalty free beeld kiest, betaal je maar één keer voor deze toepassingen. Het nadeel is dat je er vanuit kan gaan dat de beelden ook door andere bedrijven worden gebruikt. Minder exclusief dus.

Rights managed betekent dat je per toepassing wél aparte afspraken moet maken. Er gelden dan verschillende tarieven en je sluit bijvoorbeeld overeenkomsten af voor gebruik op social media, voor printadvertenties en voor online banners. Je kunt dit doen op niet-exclusieve basis – de foto kan ook door een ander worden gebruikt – of je maakt afspraken om de fotografie exclusief voor jouw merk te gebruiken.

Royalty free wordt vaak geïnterpreteerd als ‘gratis’. Dat klopt niet.

Portretrecht

Als je niet zorgvuldig omgaat met het gebruik van fotografie en bijvoorbeeld het portretrecht schendt van de mensen op een foto, kun je juridisch enorm in de knel komen. Portretrecht is kort gezegd het recht om de publicatie van een foto waar jij herkenbaar op afgebeeld bent, in sommige gevallen tegen te kunnen gaan.

We hebben allemaal recht op privacy en hebben daarom allemaal te maken met portretrecht. Het is een recht waar je als geportretteerde altijd een beroep op kunt doen, maar waar je in lang niet alle gevallen gelijk in krijgt. Dat is namelijk van verschillende factoren afhankelijk.

Er wordt wel eens gedacht dat je voor het publiceren van een foto altijd toestemming moet hebben van de geportretteerde. Dat is niet het geval. Zo mag je bijvoorbeeld een foto van iemand op de openbare weg vaak gewoon publiceren, zolang er een nieuwsaanleiding is voor de publicatie.

Nieuwsgaring: persvrijheid gaat vaak voor op privacy

Denk aan de ‘functie-elders’-foto van Kasja Ollongren, gemaakt door ANP-fotograaf Bart Maat. Zelfs als iemand herkenbaar is afgebeeld en er geen opdracht voor de foto gegeven is door de geportretteerde, kan zo’n foto worden gepubliceerd in een krant.

In het geval van nieuwsgaring gaat persvrijheid vaak voor op privacy.

Als iemand zich op zijn portretrecht beroept, moet er per geval bekeken worden wat het ‘redelijk belang’ van deze persoon is. Er moet een afweging gemaakt worden tussen informatievrijheid en het schenden van iemands portretrecht. Omdat het hier gaat om twee grondrechten die met elkaar botsen, namelijk het recht op privacy en de persvrijheid, is het vaak een rechter die uiteindelijk de beslissing maakt. Maar in het geval van nieuwsgaring gaat persvrijheid vaak voor op privacy.

Redactioneel vs. commercieel gebruik

Voor ieder type toepassing gelden andere regels. Voordat je aan de slag gaat met het publiceren of produceren van beeld is het belangrijk om te bepalen of je een foto commercieel of redactioneel wil gaan inzetten. Hoe jij de foto wil gebruiken, bepaalt namelijk voor een groot deel wat jij met de foto mag doen.

Een foto die redactioneel wordt ingezet staat in een context die is gerelateerd aan actualiteit of wil die primair wil informeren. Het beeld ondersteunt in deze categorie de tekst waarmee het gepubliceerd wordt. Je wil vooral informeren en uitleggen. Denk bij redactioneel gebruik aan een artikel in een krant of in een tijdschrift, een documentaire of educatieve boeken. Het gaat daarbij om het delen van informatie. Ook het artikel dat je nu leest valt onder redactioneel gebruik.

Hoe jij de foto wil gebruiken, bepaalt voor een groot deel wat jij met de foto mag doen.

Nieuwsgaring in veel gevallen boven individueel belang

Bij redactioneel gebruik is het vaker toegestaan om mensen ongevraagd in beeld te brengen, omdat het belang van nieuwsgaring in veel gevallen boven het individuele belang staat. Toch is het goed om jezelf af te vragen: is het echt noodzakelijk voor het overbrengen van mijn boodschap om deze persoon herkenbaar in beeld te brengen? Wees daarbij extra alert op het in beeld tonen van minderjarigen. Hoewel er geen duidelijke regelgeving bestaat, is het steeds minder wenselijk om kinderen herkenbaar in beeld te brengen.

Op het moment dat je iets wil aanprijzen of verkopen, dan heb je te maken met commercieel gebruik. Deze categorie is erg breed. Voor de hand liggend is beeldgebruik in een campagne of een reclamefolder. In dit geval wordt het beeld letterlijk gebruikt om geld of aanzien mee te genereren.

Maar er zijn ook voorbeelden die wellicht minder voor de hand liggen. Als een gemeente bijvoorbeeld een foto van iemand wil inzetten in een brochure ter promotie van de gemeente onder toeristen, valt dit ook onder commercieel gebruik. Foto’s zorgen op deze manier voor aandacht en inkomsten.

Quitclaimovereenkomst

Als je iemands portret wil gebruiken om geld of aanzien mee te verkrijgen, dan moeten er duidelijke afspraken met de geportretteerde gemaakt zijn. Je kunt iemand niet ongevraagd het gezicht van jouw campagne of merk maken. Er moet een quitclaimovereenkomst getekend zijn waarin de afspraken tussen alle partijen zijn opgenomen. Bijvoorbeeld of de afgebeelde persoon in kwestie een vergoeding ontvangt en waar het beeld allemaal wordt opgenomen of verspreid.

Dit kun je zelf regelen of je kiest voor een foto uit de beeldbank van een stockfotobureau, waar vaak foto’s te vinden zijn waar dit al is afgedekt. In deze situatie kun je de foto van Kasja Ollongren dus niet zomaar gebruiken.

Meestal betaal je ook meer voor een foto die je commercieel wil inzetten, dan voor een foto die je redactioneel gebruikt.

Je koopt een foto niet, je betaalt om een foto te mogen gebruiken.

Auteursrecht

Naast dat je te maken hebt met iedereen die op een foto is afgebeeld, is er nog een partij waar je als beeldgebruiker rekening mee moet houden: de fotograaf ofwel de maker van het beeld. Waar de geportretteerde in sommige gevallen toestemming moet geven voor publicatie, moet de maker van een foto ten allen tijde toestemming geven voor het gebruik van een beeld. De maker valt terug op het auteursrecht zodra daar onduidelijkheden over zijn.

Sluit direct met de maker van het beeld een licentieovereenkomst af of koop een beeld bij een pers- of fotobureau. In dat laatste geval is het bureau verantwoordelijk voor alle afspraken die zijn gemaakt omtrent de auteursrechten. In een licentieovereenkomst zet je alle gemaakte afspraken zwart op wit zodat beide partijen weten wat er wel en niet kan worden gedaan met het beeld.

Zorg er dus voor dat je zeker weet dat je toestemming hebt van de maker om een beeld te gebruiken en dat je die op de juiste manier vermeldt als bron. Wanneer je onrechtmatig gebruik maakt van andermans beeld en daarmee dus inbreuk maakt op de rechten van de maker, loop je de kans dat je bijvoorbeeld een schadevergoeding moet betalen.

En let op: je koopt een foto niet, je betaalt om een foto te mogen gebruiken. Heb je die toestemming van de maker of van het bureau dat de maker vertegenwoordigt niet, dan moet je de foto niet gebruiken.

Model released

Heb je geen tijd of budget om foto’s te laten maken en heb je fotografie nodig voor een commerciële publicatie? Maak dan gebruik van model released beeld van een stockfotobureau. Een beeld valt onder deze categorie zodra het portretrecht goed geregeld is. De mensen die op een model released foto zijn afgebeeld, hebben in dat geval toestemming gegeven voor het commercieel gebruik ervan. Dit gebeurt door middel van de eerder genoemde quitclaim. Daarin zijn alle afspraken die gemaakt zijn opgenomen.

Ben je niet zeker of een beeld onder deze categorie valt of ben je niet zeker of de quitclaim duidelijk genoeg is opgesteld? Neem het zekere voor het onzekere en check het altijd bij een deskundige. Wist je bijvoorbeeld dat een foto waar iemands gezicht niet zichtbaar op te zien is, niet automatisch een model released-beeld is? Iemand is van de achterkant namelijk nog steeds herkenbaar en daarom geldt het portretrecht nog steeds.

Zorg dat je goed zit

Royalty free, rights managed, portretrecht, redactioneel gebruik, commercieel gebruik, auteursecht en model released… De termen om rekening mee te houden dus. Vergeet nooit dat een goede foto altijd is gemaakt door een fotograaf en dat de mensen op de foto ook rechten hebben. Dan zit je goed.