Is Instagram Kids een oplossing of juist een nieuw probleem?

Moeten we kinderen op nóg jongere leeftijd blootstellen aan (nog meer) social media? En kan dat wel op een verantwoorde manier? Die vraag borrelde weer op toen ik alle nieuwsberichten over de Facebook Files zag. Onder andere de uitkomsten van Facebooks eigen onderzoek naar de negatieve effecten van Instagram op de gezondheid van tieners liggen as we speak onder vuur. Waarop Facebook besloot om hun plannen voor Instagram Kids, een variant voor kinderen van 10 tot 12 jaar, tóch nog even uit te stellen.

De (negatieve) effecten van social media op kinderen

Als we weten dat social media aanzienlijke negatieve effecten op de gemoedstoestand van tieners heeft, willen we dan wel een sociaal netwerk voor nóg jongere kinderen?

Uit Facebooks eigen onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat Instagram het zelfbeeld van tienermeisjes heeft verslechterd en dat veel Instagram-gebruikers zich sinds het gebruik van de app ‘onaantrekkelijk’ voelen. Verder leidt het gebruik van Instagram tot veel onzekerheid (vooral bij meisjes) en pesterijen. En tot druk om aan ‘de sociale stereotypen’ te voldoen en het gevoel ‘erkend’ te moeten worden door likes en reacties. De effecten zijn groter dan bij andere apps. Dat komt omdat Instagram meer de focus legt op het lichaam, levensstijl en sociale vergelijking.

In een recente aflevering van De Universiteit van Nederland Podcast gaat het over de vraag ‘Word je ongelukkig van sociale media?’. Daarin vertelt socioloog Ina Koning (Universiteit Utrecht) over haar onderzoek (het DiYo project) naar socialmedia-verslaving onder middelbare scholieren. Daarin ziet ze dat er een verband is tussen de mate van verslaving en de nadelige effecten die jongeren ervaren, zoals depressie, onzekerheid en angst.

Zelf kom ik uit de MSN- en Hyves-generatie en kwam tegen het einde van de basisschool in aanraking met social media. Op de middelbare school kwam daar Facebook bij. Toch ben ik dankbaar dat Instagram er toen nog niet was. Ik schat in dat ik in die fase van mijn leven óók (extra) onzeker zou worden van die perfecte plaatjes.

Een relatief nieuw ‘probleem’

De beschikbaarheid van digitale (social) media is dan ook relatief nieuw en iets waar de huidige generatie jongeren pas écht mee opgroeit, zegt Koning. Leren ze er dan misschien gewoon mee omgaan naarmate ze ouder worden? Helaas niet. Omdat dit pas in de huidige generatie jongeren speelt, is het moeilijk om in de toekomst te kijken. Maar uit aansluitend onderzoek van Maartje Boer (Universiteit Utrecht) blijkt al wel dat de verslaving van jongeren die rond 12/13-jarige leeftijd al duidelijke symptomen hebben, in elk geval tot en met hun 15e stabiel blijft. Dat suggereert dat het moeilijk is om van je verslaving af te komen.

Hoe zou dat zijn als je al vóór je 13e in aanraking komt met social media en de negatieve effecten daarvan? Als Facebook haar plannen doorzet, zal de toekomst het ons leren.

Welke kritiek is er op apps als Instagram Kids?

De kritiek rondom de ontwikkeling van socialmedia-platformen voor jonge kinderen komt onder andere van ouders, experts en regelgevers. Ze maken zich bijvoorbeeld zorgen over privacy, het verzamelen van data en overmatig gebruik van zulke apps. Maar ook over misbruik van volwassenen, cyberpesten en dus de negatieve gevolgen op de (mentale) gezondheid en het zelfbeeld van kinderen.

En die zorgen zijn niet onterecht. Al jarenlang blijkt uit verschillende onderzoeken dat tieners te maken krijgen met pesten op Instagram en andere social media. En daar komt Facebooks eigen onderzoek nu nog bij.

Waarom wil Facebook het dan toch?

Social apps Snapchat en TikTok weten sinds hun lancering (in 2011 en 2017) enorme aantallen jonge gebruikers aan zich te binden. Iets wat Facebook tot nu toe nog steeds niet echt is gelukt. Sterker nog, Facebook raakt jongeren kwijt aan die apps. En dat steekt.

Daarom werkt de techgigant – onder felle kritiek – al sinds 2017 aan Facebook-varianten voor kinderen vanaf 6 en ‘preteens’ tussen de 9 en 12 jaar. Kortom: de jonge doelgroep die vanwege de leeftijdsgrens van 13 jaar geweerd wordt van Facebook en Instagram. Overigens officieel ook de minimale leeftijd voor Snapchat en TikTok.

Die jonge doelgroep is voor Facebook natuurlijk een potentiële goudmijn. Kinderen raken zo al vroeg gewend (of verslaafd) aan social media. En stromen met een beetje geluk op hun 13e door naar andere Facebook-apps.

De rol van adverteerders

Ook adverteerders willen graag een jongere doelgroep bereiken. En dat lukt ze via social media. Universitair hoofddocent communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam Eva van Reijmersdal legt aan Nu.nl uit dat adverteerders de loyaliteit voor een merk zo vroeg mogelijk willen opbouwen. Volgens haar onderzoek naar de effecten van gesponsorde content op kinderen en volwassenen, is de kans groot dat kinderen in hun volwassen leven vasthouden aan een merk wat ze al van jongs af aan gebruiken.

Remco Pijpers is strategisch adviseur digitale geletterdheid bij stichting Kennisnet en expert op het gebied van jeugd en digitale media en reageert kritisch. Hij wijst erop dat kinderen niet altijd doorhebben dat het om reclame gaat en dus onbewust worden beïnvloed.  Adverteerders pakken het meestal ook subtiel aan, bijvoorbeeld door influencers producten te laten aanprijzen. Pijpers: “Gelukkig komen er steeds meer regels die kinderen beschermen. YouTubers worden bijvoorbeeld steeds meer gedwongen om open kaart te spelen over gesponsorde producten.”

Messenger Kids

Hoe dan ook heeft Facebook nog weinig succes. Al in 2017 werden pogingen voor een Facebook-versie voor kinderen gestaakt vanwege zorgen van ouders en de angst hoe het zou worden ontvangen. Wel verscheen dat jaar Messenger Kids. Een berichten- en videobel-app voor kinderen tussen de 6 en 12 jaar, onder de slogan ‘Made for Kids. Controlled by Parents.’ Daar waren de meningen toen al over verdeeld en experts maakten zich zorgen over overmatig gebruik. En toen in 2019 bleek dat kinderen door een fout in de app tóch met vreemden konden chatten, werd het vertrouwen in Facebooks vermogen om een veilige app voor kinderen te bouwen nog minder. Overigens vierde Messenger Kids in 2020 wél hoogtijdagen tijdens de lockdowns en telde de app 7 miljoen gebruikers verspreid over 70 landen. Messenger Kids is (nog) niet beschikbaar in Nederland en België.

Instagram Kids

En toen lekten afgelopen maart de plannen voor Instagram Kids uit. Dat was toen al voer voor discussie, maar des te meer na de publicatie van de beruchte Facebook Files.

Het leidde tot uitstel, maar zeker niet tot afstel als het aan Facebook ligt. Instagram-hoofd Adam Mosseri zegt in een reactie op de ophef dat ze met Instagram Kids een plek willen creëren die echt voor kinderen van die leeftijd gemaakt is en waar ouders de controle hebben. Want ‘de werkelijkheid is dat kinderen nu al online actief zijn’, zo schrijft hij. Ook wijst hij erop dat YouTube en TikTok ook varianten voor kinderen onder de 13 jaar hebben.

Daarnaast geeft Mosseri aan dat de inzichten uit hun beruchte onderzoek juist leiden tot ideeën om het huidige Instagram beter te maken. Zo hebben de inzichten in de negatieve effecten op het zelfbeeld van tieners bijvoorbeeld geleid tot de volgende twee ideeën:

• Gebruikers die tijdens het scrollen blijven hangen op content die kan bijdragen een een negatieve sociale vergelijking aanmoedigen om naar andere onderwerpen te kijken.
• De feature ‘Take a Break’, waarmee mensen hun account kunnen pauzeren, zodat ze de tijd kunnen nemen om na te denken of ze hun tijd nuttig besteden.

Dat klinkt nobel, maar ik ben sceptisch over hoe dat in de praktijk werkt. In hoeverre kun je tieners met zulke nudges beïnvloeden in hun Instagram-gebruik? Bovendien doet Facebook er alles aan om mensen zo lang mogelijk op hun platformen te houden. Dan is een pauzeknop natuurlijk beter dan een verwijderd account. Maar je kunt je afvragen of zoiets op den duur in hun belang is.

Hoe gaat Facebook de veiligheid van kinderen in hun app bewaken?

Facebook zegt hoe dan ook er alles aan te doen om een veilige omgeving voor jonge kinderen te creëren. Instagram Kids is bestemd voor kinderen van 10 tot 12 jaar, die daar toestemming voor hebben van hun ouders. De app zal volgens Mosseri in veel opzichten verschillen van Instagram zoals we dat nu kennen. Zo zijn er geen advertenties en zijn de content en features aangepast op de leeftijd van de gebruikers. Er komen functies waarmee ouders toezicht kunnen houden op de tijd, wie hun kind berichten kan sturen en wie ze mogen volgen (en andersom).

De rol van ouders

Er is hoe dan ook een grote rol voor ouders weggelegd. Maar zoals Ina Koning zegt: we moeten niet vergeten dat een groot deel van de huidige generatie ouders zelf niet met social media is opgegroeid. En daardoor niet goed weet hoe ze met socialmediagebruik van hun kinderen om moeten gaan. Sommige zien social media als grote boze wereld, andere niet.

Ze geeft twee belangrijke tips:

1. Maak afspraken wanneer, hoe lang en wat je kind mag doen online.
2. Blijf betrokken bij wat je kind online doet en met wie, en praat erover.

Betrokken blijven bij wat je kind online doet is dus relatief nieuw. En wordt door sommige ouders misschien nog een beetje vergeten. Maar als Facebook z’n plannen doorzet, wordt het alleen maar relevanter. En wie weet welke sociale netwerken voor kinderen er in de toekomst nog bijkomen.

Ik ben benieuwd hoe jij naar deze ontwikkeling kijkt. Is een sociaal netwerk voor kinderen onder de 13 jaar onvermijdelijk? En is dat op een verantwoorde manier mogelijk? Ik hoor het graag!

Dit artikel verscheen eerder in verkorte vorm in de Frankwatching Weekly. Wil je ook deze zaterdageditie in de mailbox ontvangen? Schrijf je hier in.