Leiderschap in crisistijd = bouwen aan herstel

Ons leiderschap wordt op de proef gesteld, op een manier die we weken geleden nog niet voor mogelijk hadden gehouden. De maatschappij zit ‘intelligent op slot’, onze reis- en vergadermogelijkheden zijn ingeperkt. Maak je borst maar nat: zwaar weer is op komst, niemand uitgezonderd. Nu zal blijken hoe veerkrachtig onze onderneming is en hoe groot onze aanpassingssnelheid. Visionaire leiders moeten niet zozeer incasseren en op de rem staan, maar juist anticiperen op het herstel en daarin een voorbeeld zijn.

Voor crises als deze, bestaan geen draaiboeken. Meet leiders en hun organisaties daarom af aan hun herstelvermogen, hun resilience, en toets ze op 4 punten.

Slack-oprichter Stewart Butterfield communiceert en tweet over de zakelijke gevolgen van de coronacrisis. Maar voordat hij dat doet, maakt hij duidelijk waar het ook in zijn leven ten diepste om gaat, als hij schrijft:

Als mens maak ik me zorgen om mijn dierbaren, en voel ik me diep betrokken bij de miljoenen mensen van wie de banen op de tocht staan en van wie de gezondheid gevaar loopt.

Zó en niet anders, hoor je inderdaad te beginnen.

Bij tegenslag komt het ware leiderschap naar boven, is mijn overtuiging. Maar aan moeilijke beslissingen, gaat één ding vooraf. Een leider is pas groot als zij of hij zich kwetsbaar en invoelend durft op te stellen. Juist als die kwaliteiten naar de achtergrond dreigen te worden gedrongen, moeten we onze positieve betrokkenheid naar voren halen.

Maar waar haal je dat vandaan? In mijn boek Done Right verken ik een aantal wegen om te bouwen aan herstelvermogen. Ik bespreek 4 routes op weg naar herstel die vandaag de dag uiterst relevant zijn. Door deze bril kijk ik naar bedrijven en hun leiders als er ingrijpende veranderingen zonder aankondiging uit onverwachte hoek komen.

Bouwen aan herstelvermogen #1: wees een motorrijder, leun tegen de wind

Bij stevige zijwind gaan auto´s en motoren precies naar de andere kant overhangen. Laat je niet wegduwen en richt je blik vooruit, tot voorbij de crisis. In het voorjaar van 2003 heb ik mijn lesje herstelvermogen wel geleerd, toen ik verkoopleider was bij BMC Software in Houston, Texas. Van al onze verkoopovereenkomsten per financieel jaar, werd veertig procent typisch in het laatste kwartaal afgesloten. En tachtig procent dáárvan dan weer in de laatste twee weken.

Wie houdt daarbij rekening met geopolitieke veranderingen? Ik toen niet. Met nog elf werkdagen voor de boeg en een dikke dertig procent van de jaaromzet te gaan, viel op 20 maart 2003 een coalitie onder leiding van de VS Irak binnen. Grote ondernemingen en al onze bíjna-klanten stopten direct hun besluitvorming en gingen vol in de ankers. Op de ochtend van 1 april vond ik een handgeschreven briefje op mijn bureau van één van de VP’s van BMC, die me altijd met raad en daad bijstond: Joseph ‘Chip’ Nemesi. Hij schreef me:

Nieuwe kansen als keerzijde van tegenslag

“Ik liep vanmorgen langs, maar je was naar de sportschool. Je zag er gisteren uit alsof jullie puppy voor je ogen was overreden, daarom kwam ik even poolshoogte nemen. Ik ken je gelukkig goed genoeg om te weten dat je hoofd alweer op volgend jaar staat en dat je nu lekker enthousiast loopt te rennen. Je mensen denken vast dat het ruige jaareinde je uit het lood heeft geslagen en dat je het zelf ook even niet meer weet. Maar ik ken je een beetje: doe ze versteld staan en ze zullen een voorbeeld aan je nemen.”

Hij zei me dat hij ervan overtuigd was dat ik me niet uit het veld zou laten slaan door een paar klanten, een oorlog en een instortende IT-markt. Zijn briefje heb ik járenlang bewaard, omdat hij me iets schreef wat ik nog niet wist van mezelf. En hij stuurde me de goede kant op, een kant die ik zelf nog niet had gevonden. Ik leerde toen dat nieuwe kansen de keerzijde van tegenslag zijn. Dat is de houding die ik koester en wil zien bij mensen waarmee ik zaken doe.

Bouwen aan herstelvermogen #2: zeg maar hoe het verhaal af moet lopen

Er zijn methoden om leidinggevenden te leren hoe ze hun eigen herstelvermogen kunnen opbouwen, en adviezen die ze hun mensen kunnen meegeven om met tegenslag om te leren gaan. Ik heb dat geleerd van een opmerkelijke dame die ik mocht leren kennen. Debra Searle is een geslaagde ondernemer, auteur en televisiepresentator. Ze is al tweemaal onderscheiden door ‘Her Majesty the Queen’ zelf, voor wat ze heeft bereikt in het Verenigd Koninkrijk en daarbuiten.

Debra beschikt over een mentale gereedschapskist die haar goed van pas kwam tijdens een zware beproeving die ze zichzelf heeft aangedaan. Een solotocht oceaan-roeien over 5.555 kilometer in een tweepersoonsboot.

Debra’s adviezen variëren van ‘de film afdraaien’ – dat is het visualiseren van de uitdagingen die voor je liggen en hoe je die overwint – tot het dagelijks zelf bepalen van je levenshouding en gemoedstoestand. “Dat was het enige waar ik invloed op had”, zegt Debra. “Ik bepaalde elke dag de door mij gewenste houding en die sprak ik hardop uit. Dat moest natuurlijk een positieve en constructieve houding zijn: negatieve gedachten gingen overboord”. Bekijk Debra’s inspirerende verhaal en waardevolle adviezen in haar TEDx-talk: “Omgaan met ongewenste veranderingen”.

Bouwen aan herstelvermogen #3: blijf in verbinding met elkaar, en met jezelf!

Blijf luisteren. Blijf praten. Sinds we vanwege de coronacrisis hebben besloten om medewerkers op afstand te laten werken, communiceren mijn mensen en ik open via verschillende alternatieve kanalen. We houden virtuele vergaderingen, er zijn opgenomen presentaties, we mailen en appen natuurlijk. Maar ik heb mijn agenda ook opengesteld voor iedereen binnen het bedrijf die een gesprek wil. De gespreksonderwerpen variëren sterk, van de huidige crisis, tot hoe onze klanten erop reageren, tot kantoorhumor.

Maar de belangrijkste boodschap kwam misschien wel van Laura Butler, onze VP personeelszaken die behalve onze mensen ook de bedrijfscultuur bewaakt. Ze had het over ‘het nieuwe normaal’ dat voor alle mensen bij Workfront workmanagement is ontstaan. Voor de één betekent dat er twee volwassenen zijn die vechten om de beschikbare internet-bandbreedte terwijl de peuters aan hun knieën staan te jengelen. Voor de ander betekent het de zorg voor ouders en familie die tot de risicogroepen behoren.

Maar wat het nieuwe normaal van Laura ook moge zijn, ik heb iedereen laten weten dat gezin, familie, gezondheid en welzijn nu op één staan. Als er momenteel moet worden ingeleverd, laat dat dan maar op werk zijn, liever dan op het welzijn van de familie.

Bouwen aan herstelvermogen #4: evalueren doen we achteraf, om van te leren

Als de crisis straks afzwakt – en dat zal mettertijd gebeuren – dan moeten leidinggevenden de verleiding weerstaan om vooruit te willen stormen voordat ze het slagveld hebben overzien. Want om te winnen aan herstelvermogen, moet je lering te trekken uit het verleden. Laten we te rade gaan bij de mariniers. Voormalig US Navy SEAL commandant Mark McGinnis noemt evalueren een onvermijdelijk onderdeel van de hele ‘bedrijfsvoeringsriedel’. De volledige cyclus van planning, voorbespreking, uitvoering en nabespreking (plan/brief/act/evaluate) moet volgens hem altijd worden doorlopen.

“Als een militaire opdracht erop zit, trekken we ons terug in een vertrouwelijke ruimte waar rangen, standen, voorrechten, verwijten en anciënniteit niet bestaan, en daar bespreken we broodnuchter wat er gelukt en wat er mislukt is. Belangrijk om die beide te bespreken. Succes kan zich nog eens in de praktijk bewijzen en fouten zijn er om van te leren én dezelfde fouten maak je liever niet twee keer, vooral niet in het leger, waar het om mensenlevens gaat.”

Geleerde lessen bewaren de SEAL’s niet voor zichzelf, maar worden gedeeld met iedereen, van hoog tot laag. “Ik zet een hefboom op de opgedane ervaring”, zegt McGinnis, “Ongeacht of die uit het veld of van de leiding komt.”

Neem de tijd, reflecteer en evalueer. Geen crisis is dezelfde, maar bepaalde lessen hebben eeuwigheidswaarde, zeker ook als die uit de Covid-19-crisis worden getrokken.

Pas op, de kinderen kijken mee!

Crises dagen leidinggevenden uit om de betere versie van zichzelf te ontdekken. Dat doet me denken aan wat Sean Pederson van Trek Bicycles een paar jaar geleden zei: ”Geef leiding alsof de kinderen naar je staan te kijken”. Da’s goeie raad. En voor wie thuis zit te werken, is het waarschijnlijk nog waar ook.

Bouwen aan herstelvermogen

Voor mezelf zet ik het soms even op de achterkant van een bierviltje:

1. Wees een motorrijder, en leun tegen de wind. Oftewel, wat ga ik dus niet laten gebeuren en wat zeker wel?
2. Zeg maar hoe het verhaal af moet lopen. Verbeeld de opdoemende problemen en hoe je die idealiter oplost en herhaal dat filmpje telkens voor jezelf. Zeg luid hoe je in die situaties constructief overeind wil blijven staan.
3. Blijf in verbinding met elkaar – en met jezelf! Kom uit je e-mail, ga in gesprek en bedenk dat sommige zaken belangrijker zijn dan werk.
4. Evalueren doen we achteraf, om van te leren. Niet zeuren maar poetsen, maar wel léren van wat er goed en fout ging.

Voor evalueren is het nog wat vroeg, maar altijd geldt: wees een voorbeeld voor de (virtuele) kinderen, in wat je ook doet!