Minder inhoud & meer meta-communicatie door het coronavirus. Is dat erg?

Het is de maand van de meta-communicatie. Door het coronavirus vertellen we niet meer wat we doen, maar hoe we dat doen. Hoe moeten we thuiswerken met kinderen? Hoe kunnen we een online teammeeting inplannen? Hoe blijven we effectief in deze tijd? Deze vorm van communicatie heeft een naam: meta-communicatie. Wat is meta-communicatie precies? Wat is het doel? En moeten we blij zijn met meta-communicatie of zit het in de weg bij de inhoud?

Ik heb dit artikel op kantoor geschreven. Even de drukte thuis ontvlucht.

Wat is meta-communicatie?

Het zinnetje hierboven is een vorm van meta-communicatie. Ik stap uit de inhoud en zeg iets over wat ik aan het doen ben of over wat ik heb gedaan. Meta komt uit de Griekse taal en betekent: het onderwerp zelf. Meta-communicatie is dus communicatie over communicatie.

Meta komt uit de Griekse taal en betekent: het onderwerp zelf.

Het volgende bedoel ik ironisch is een voorbeeld van meta-communicatie. De journalist die in een citaat ‘(red. + uitleg)’ toevoegt, doet ook aan meta-communicatie. Maar het beste is meta-communicatie uit te leggen door een zijstap naar het theater te maken.

Meta-communicatie in het theater

Cabaretiers passen meta-communicatie voortdurend toe in hun shows. Denk aan de cabaretier die even uit zijn verhaal stapt en aan iemand in het publiek vraag: “Heeft u het naar uw zin?”. De cabaretier maakt een praatje en zegt: “Leuk hoor, nou dan ga ik weer verder als u dat niet erg vindt”.

Een ander voorbeeld is een gedateerde maar qua meta-acteerwerk geweldige sketch van Rowan Atkinson, genaamd Pink tights and plenty of props. In deze sketch is én speelt Atkinson een acteur die als acteur verschillende rollen moet spelen. Een flink gelaagde scene dus.  Het fenomeen meta is hier volop aan het werk.

Meta aan het werk

Buiten het theater vind je meta-communicatie in veel contexten terug.

• In een presentatie 1
  De Ted-ex-spreker die aan z’n publiek vertelt dat hij ‘maar 20 minuten krijgt’ om te spreken.
• In een presentatie 2
  De trillende handen van een dagvoorzitter, waarmee hij ‘vertelt’ dat hij zijn rol nogal spannend vindt. Dit is een voorbeeld van non-verbale meta-communicatie.
• In een meeting
  De voorzitter die zegt: “Het eerste onderdeel van dit overleg is … (kucht) … iets in mijn keel sorry …. Het eerste onderdeel is …”.
• In een persoonlijk gesprek
  Je voelt je in een gesprek aangevallen en zegt: “Ik vind het niet prettig hoe je dit zegt”. In politieke debatten wordt dit ook veel toepast.
• Op een website
  Een bekend voorbeeld van meta-communicatie is de meta-description van je website. Je vertelt als webredacteur waarover een pagina gaat.
• In een artikel
  Aan het begin van een artikel schrijf je: “In dit artikel leg ik uit hoe ….”. Je stapt uit de inhoud en vertelt iets over het artikel zelf.

Een bekend voorbeeld van meta-communicatie is de meta-description van je website.

Meta-communicatie in interviews

Meta-communicatie kan ook zichtbaar worden door het juist níet toe te passen. Een bekend voorbeeld is de professor die in het interview met BBC weigert uit z’n rol van expert te stappen. Hij weigert dus om te zeggen: “Tja, dat kan gebeuren bij thuiswerken. Sorry hoor.”

NOS-verslaggever Sander van Hoorn gaat op zijn beurt juist wél in op een passerende kat.

Meta grossiert op LinkedIn

Op LinkedIn komen meerdere discussies voorbij van mensen die zich afvragen of je een duidelijk aanwezig kind thuis nou wél of niet moet betrekken in een webcam-sessie. Even met je kind hallo zeggen tegen de aanwezigen, of juist je kind negeren en doen of er geen kind is? Voor beide opties is wat te zeggen. Meta werd überhaupt de afgelopen maand goed zichtbaar bij de onderwerpen die voorbijkwamen op LinkedIn en bij vakinhoudelijke blogs.

• Hoe deel je een thuiswerkdag in?
• Hoe vergader je het slimst met collega’s?
• Hoe voorkom je afleiding tijdens je werk?
• Hoe verdeel je jouw tijd tussen werk en privé?
• Hoe werk je het beste met Webex, Skype, Zoom en Teams?

Waarom gebruiken we meta-communicatie nou eigenlijk?

Wat is nou eigenlijk het nut van meta-communicatie? Meta-communicatie geeft duiding aan wat je leest of hoort. De podiumspreker die zegt dat hij maar 20 minuten krijgt van de organisatie, geeft aan dat hij veel meer kennis en inhoud heeft dan wat hij in 20 minuten kan vertellen. De hakkelende spreker met trillende handen geeft aan dat hij spreken in het openbaar moeilijk vindt. De accountant die een vlog maakt over zijn thuiswerkervaring met kinderen, geeft impliciet aan dat de deadline van de jaarstukken wel eens overschreden zou kunnen worden.

Of abstract verwoord: de blogs over thuiswerken en online meetings vormen de ‘hoe’ die ervoor zorgt dat we de ‘wat’ beter kunnen duiden.

Meta-communicatie. Goed of slecht?

Is meta nou goed of slecht? Dat verschilt per situatie en is misschien ook gewoon een kwestie van persoonlijk smaak. “Mijn kinderen zijn wat onrustig vandaag”, “Ik moet wat eerder weg” en “Ik zit er even doorheen” bieden in een persoonlijk of zakelijk gesprek een nuance waarmee de ander rekening kan houden. Dat kun je als luisteraar waarderen of juist onprofessioneel vinden. Het gebruik van meta-communicatie hangt dus af van de doelgroep.

Bij de spreker die aangeeft “Ik kreeg maar 20 minuten van de organisatie”, kun je denken: deze spreker is goed, 20 minuten is veel te weinig, of je denkt: door dit te zeggen zijn er nog maar 19 minuten en 40 seconden over, begin nou maar met de inhoud. Alle blogs en video’s over thuiswerken, webcam-overleggen en werk-privébalans kun je prettig vinden. Of je vindt deze blogs juist afleiden en hunkert naar stevige inhoudelijke bijdragen.

Pas toe wanneer nodig

Voor jezelf is het vooral belangrijk om te weten dat je meta-communicatie strategisch kunt toepassen. Verplaats je in de doelgroep. Als je verwacht dat een omstandigheid de inhoud van jouw communicatie negatief kan beïnvloeden, benoem deze dan. Maar schat goed in of dit wél of niet iets toevoegt. Zie de twee voorbeelden hieronder. Voegen deze wat toe? Of juist niet?

• “Mensen, ik heb echt wakker gelegen over wat we in deze meeting moeten bespreken.”
• “Gisteren in de kroeg een domme ruzie gekregen. Vandaar mijn opgezwollen wang.”

Via meta-communicatie kun je bewust én onbewust signalen afgeven. Je hiervan bewust zijn, kan je helpen om jouw boodschap op de perfecte manier over te brengen aan de ontvanger.

Wat vind jij? Voegt meta-communicatie wat toe? Of moet je meta-communicatie vooral voor jezelf houden?