Van ‘globale crisis’ tot ‘vitale beroepen’: 18 lui vertaalde woorden die wel/geen anglicisme zijn

Het is niet mijn kopje thee, woorden en uitdrukkingen die een-op-een ‘vertaald’ zijn uit het Engels. De Trump-administratie? Tja, administratie is een Nederlands woord, maar wij noemen zoiets de regering-Trump. Niet alleen in het nieuws, maar ook in je dagelijkse werk glipt zulk lui vertaald Engels er regelmatig tussendoor. Achttien anglicismen om af te leren (of te accepteren).

Waarom vallen letterlijke vertalingen uit het Engels niet zo gauw op? Dat komt doordat ze er zo Hollands als wat uitzien. Aan het eind van de dag is zo’n geval. Het probleem daarmee is dat Nederlandstaligen die frase toch vooral letterlijk opvatten, terwijl het in het Engels de figuurlijke betekenis ‘uiteindelijk, als puntje bij paaltje komt’ heeft. Daarom kun je er maar beter alert op zijn.

Hieronder vind je 18 veelvoorkomende gevallen met mijn oordeel erbij: is het acceptabel Nederlands of niet? Want veel van die leenvertalingen zijn (inmiddels) zo gewoon dat je ze zonder bezwaar kunt gebruiken, bijvoorbeeld de batterij van je telefoon (al kun je die ook nog accu noemen).

Andere zijn te gebrekkig of verwarrend en daarom af te raden. Een geniepig voorbeeld is atleet, dat in het Nederlands alleen ‘beoefenaar van atletiek’ betekent en niet ‘sporter’ in algemene zin, zoals het Engelse athlete wel gebruikt kan worden.

En sommige gevallen zijn twijfelachtig. Je kunt more or less vertalen met meer of minder zonder twijfel te zaaien, maar het gebruikelijkst (en daarom het duidelijkst) is min of meer. Vergelijkbaar: vroeger of later (sooner or later) kán, maar waarom niet gewoon vroeg of laat? Ook iets als ‘dat is geen raketwetenschap’ (no rocket science) is overbodig als je prima kunt zeggen: ‘dat is geen hogere wiskunde.’

Kortom, vermijd ‘lui vertalen’, tenzij de vernederlandsing al totaal ingeburgerd is. Op naar de lijst!

1. Acteren ❌

Ergens op acteren is een letterlijke vertaling van to act on something. We moeten tegenwoordig kennelijk niet handelen of gewoon iets doen, maar erop acteren. In de Dikke Van Dale zoek je bij dat woord tevergeefs naar die Engelse betekenis; in het Nederlands is acteren voorbehouden aan acteurs. Conclusie: vermijd acteren. Er zijn veel alternatieven: iets doen, handelen, optreden, reageren, actie ondernemen (en niet nemen). Voorbeelden vind je hier.

2. Adresseren ❌

“Adresseer de onrust”, klonk het op Radio 1. Dat betekent ‘bespreekbaar maken, als zodanig benoemen (en aan iemand de oplossing ervan opdragen)’, zegt Van Dale. Maar het grote publiek is niet vertrouwd met die geleende betekenis. To address kan ook nog ‘toespreken’ betekenen, maar ‘Rutte adresseert de natie’ is in het Nederlands écht nog een brug te ver. Conclusie: gebruik liever iets anders dan adresseren, bijvoorbeeld benoemen, bespreekbaar maken, aanpakken. Vermijd het sowieso in de betekenis ‘toespreken’.

3. Controle, controleren ✅

Kunnen we het virus controleren? Zijn we de controle al kwijt? Of krijgen we het met een intelligente lockdown wel onder controle? Ooit hadden controle en controleren alleen met toezicht uitoefenen te maken. Onder invloed van het Engels betekenen ze nu ook ‘beheersing’ en ‘beheersen’; daar is niets mis mee. Conclusie: controle en controleren kun je zo gebruiken. (Alleen in controle zijn vind ik persoonlijk suf klinken.)

4. Dramatisch ❌

‘De Dow Jones steeg dramatisch.’ Stéég dramatisch? Het is toch het tegenovergestelde van een drama? In het Nederlands komt dramatisch in een positieve betekenis raar over. Conclusie: vermijd de letterlijke vertaling van dramatic als je spectaculair (positief) of drastisch (neutraal maar sterk) bedoelt.

5. Globaal ⚠️

Corona is een globale crisis: de ziekte is wereldwijd verspreid. Maar is er ook een globaal plan? Dat laatste kan zowel een ‘mondiaal plan’ als een ‘algemeen, niet gedetailleerd plan’ zijn, zoals een globale schatting een ‘ruwe schatting’ is.
Conclusie: globaal in de betekenis ‘mondiaal’ is ingeburgerd (wat bijvoorbeeld ook uit globalisering blijkt), maar wees er toch voorzichtig mee. Vermijd het als er verwarring dreigt.

6. Huisgemaakt ⚠️

Een huisgemaakte appeltaart heeft zelden een huis van binnen gezien. Het gaat bij huisgemaakte producten bijna altijd om iets wat uit de keuken van een café of restaurant komt of uit een (industriële) bakkerij: een product ‘van het huis’. Maak je zelf iets, dan is het zelfgemaakt of eigengemaakt, of bij niet-eetbare dingen handgemaakt. Huisgemaakt is gevormd naar het voorbeeld van homemade of hausgemacht. Conclusie: met het woord huisgemaakt is niet zoveel mis, maar de strekking is bedrieglijk.

7. Industrie ✅

De toeristenindustrie heeft het zwaar. Je zou nu heel flauw kunnen opmerken dat er blijkbaar fabrieken zijn waar toeristen van de lopende band rollen. Maar industrie is vrij breed geaccepteerd als synoniem van branche, sector of wezen. Conclusie: gebruik industrie gerust, maar wissel ook eens af.

8. Kalender ❌

Een kalender hangt aan de muur; denk aan een verjaardagskalender of een scheurkalender. Evenementen kunnen ook figuurlijk ‘op de kalender staan’ (nou ja, nu even niet), maar je afspraken zet je in je agenda, of dat nu op papier of digitaal is. (Leuk weetje: agenda betekent letterlijk ‘dingen die gedaan moeten worden’.) Conclusie: vertaal calendar niet klakkeloos met kalender; vaak is agenda bedoeld.

9. Laag in calorieën ❌

Als je in een reclame hoort of leest dat iets laag in calorieën is, klinkt dat als low in calories. En het is inderdaad letterlijk vertaald Engels. Die kromme frase is een truc van de voedingsindustrie. Fabrikanten mogen volgens Europese regels niet beweren dat een product minder of weinig calorieën bevat als het niet minstens 30% minder is dan de gewone, dikmakende versie. Conclusie: laag in calorieën, vet e.d. is lelijk; als ‘gewoon mens’ kun je gerust een normalere formulering gebruiken.

10. Meer recent, meest mooi ❌

More recently, dat kun je op allerlei manieren vertalen: laatst nog, onlangs, en ook, de laatste tijd – keuzes te over. Recenter en meer recent(elijk) zijn zó duidelijk geënt op het Engels dat ze in het Nederlands niet vlot klinken. In het algemeen gebruikt het Nederlands veel minder omschreven vergrotende en overtreffende trappen met meer en meest dan het Engels (zie Onze Taal voor de uitzonderingen op die vuistregel). Conclusie: vermijd vormen als meer recent en meest mooi.

11. Missen ✅

‘Er mist een onderdeel.’ Dat mocht je vroeger niet zeggen: iets mist niet, maar ontbreekt. Toch is dit gebruik van missen tegenwoordig hooguit wat informeler dan ontbreken en kunnen ontbrekende pagina’s ook wel missende pagina’s genoemd worden. Conclusie: zeker in spreektaal is er met missen niets mis.

12. Nummer 1 ❌

‘De nummer 1-reden waarom start-ups falen’? Alleen al vanwege de spelling is het een lastige constructie. Maar ja, vertaal the number-1 reason maar eens in het Nederlands. Met een beetje creativiteit lukt het wel. Laat die hele Engelse formulering los en zeg gewoon wat er aan de hand is: ‘de belangrijkste reden’, ‘de grootste datingsite’, ‘de beste bloemist’, ‘de topadverteerder’. Conclusie: vermijd samenstellingen met nummer 1.

13. Onder constructie ❌

‘Deze pagina is onder constructie’: een leenvertaling van jewelste. Iets wat in het Engels under construction is, is in het Nederlands in aanbouw. Al geldt dat meestal voor iets wat letterlijk gebouwd wordt. Over een pagina of een site kun je bijvoorbeeld zeggen: ‘Aan deze site wordt (nog) gewerkt.’ Conclusie: vermijd onder constructie.

14. Paragraaf ❌

Een paragraph is geen paragraaf. Het Engelse woord vertaal je in het Nederlands met alinea. Een paragraaf is een deel van een grotere tekst, een samenhangend stuk dat onder één (al dan niet genummerd) tussenkopje valt of kan vallen. Anders gezegd: een paragraaf kan witregels bevatten, in tegenstelling tot een paragraph. Conclusie: vertaal paragraph niet met paragraaf, maar met alinea.

15. Paswoord ⚠️

‘Uw paswoord verloopt’: in België is dat ingeburgerd, in Nederland vinden we wachtwoord nog altijd veel gewoner. Conclusie: wachtwoord heeft de voorkeur.

16. Stappen nemen ✅

‘We moeten stappen nemen’: daar klinkt ‘we must take steps’ in door. Toch is het geen fout Nederlands. Stappen kunnen in onze taal ook ‘maatregelen’ zijn en nemen is een werkwoord dat ook bij bijvoorbeeld maatregelen en beslissingen past. Conclusie: stappen nemen is in orde; stappen zetten en maatregelen nemen zijn wel gebruikelijker.

17. Uitvinden ✅

‘We moeten alleen nog wel uitvinden waar we dan precies naartoe willen.’ Daar zullen weinig mensen meer over vallen. Een paar decennia geleden zouden we hier uitzoeken hebben gebruikt, of erachter komen, of achterhalen, maar voor uitvinden hoef je geen Willie Wortel meer te zijn. Conclusie: uitvinden in de zin van ‘uitzoeken’ is geaccepteerd.

18. Vitaal ✅

Heb je een vitaal beroep, bijvoorbeeld in de zorg of de supermarkt? Dan kun je dat gerust zo blijven noemen. Vitaal, van het Engelse vital natuurlijk, drukt mooi uit dat je iets doet wat van levensbelang is. Conclusie: vitaal is oké, al zijn cruciaal, essentieel en onmisbaar net zo veelzeggend.

Als bonus nog een zin met drie voormalige anglicismen waar haast niemand meer van opkijkt: ook als de grootste recessie ooit in de pijplijn zit, we gaan ervoor!

Zie voor deze en nog veel meer (vermeende) anglicismen en het oordeel daarover dit advies van Onze Taal. Heb je aanvullingen? Laat ze hieronder achter in een reactie.