Gedragswetenschappen & communicatie over corona: interessante tips en inzichten

Het coronavirus heeft zich in korte tijd ontwikkeld van een zorgelijk virus ver weg in China, naar een pandemie. Ik ben hierdoor (veel vroeger dan gepland) alweer teruggekomen van een reis door Colombia. Over de hele wereld worden er maatregelen getroffen en het is van levensbelang dat deze allemaal nauwkeurig volgen. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen uit zichzelf nog sneller en beter de nieuwe maatregelen volgen?

Een klein deel van de mensen doet dat namelijk niet en dat is een probleem. Niet alleen een aantal ‘koppige of domme Nederlanders en Belgen’. Wereldwijd heb je mensen die de situatie bagatelliseren of zich er onvoldoende mee bezig houden. Zelf merkte ik dat ik de eerste dagen ook moeite had om de maatregelen nauwkeurig te volgen. Bijvoorbeeld om niet te vergeten om direct mijn handen te wassen na het uitladen van de boodschappen. Ook zagen we dit weekend dat er mensen zijn die bewust bepaalde regels negeren. Dit kan mensenlevens kosten! Vanaf deze week wordt er in Nederland dan ook terecht een strenger handhavingsbeleid (met o.a. controles en boetes) ingezet.

Strategieën voor gedragsverandering en communicatie

Een belangrijke vraag is: Hoe kunnen we, naast het controleren en opleggen van straffen, ervoor zorgen dat mensen uit zichzelf nog sneller en beter de nieuwe maatregelen volgen?

Ik kwam onverwacht dit weekend al van mijn reis terug en had in de eerste dagen nog een lege werkagenda. Daarom besloot ik te kijken of er inzichten uit de communicatiewetenschappen en gedragswetenschappen zijn die ons hierbij kunnen helpen. Een working paper van het ESRI bood, samen met diverse wetenschappelijke publicaties, een aantal strategieën die misschien wel de moeite waard zijn om uit te proberen (of die zelfs al, bewust of onbewust, door de overheid worden ingezet).

1. Als je zelf beter de voorzorgsmaatregelen wil volgen…

Moet je ook nog even wennen aan het extra vaak handen wassen en houden van voldoende afstand?

Tip: Leer zo snel mogelijk gewoontes aan en maak het gewenste gedrag zo makkelijk mogelijk voor jezelf

Als iets nog niet in je systeem zit, zoals het extra vaak wassen van je handen, dan kun je dit gemakkelijk vergeten. Door middel van kleine duwtjes (nudges) kun je jezelf (en anderen) helpen om bepaalde gewoontes sneller aan te leren. Voorbeelden van deze duwtjes in de juiste richting zijn:

Link het aan andere gewoontes

Link het wassen van je handen met andere gewoontes / standaard handelingen. En maak deze nieuwe standaard voor jezelf expliciet. In dit geval maak je het dus de standaard: elke keer als je de voordeur opendoet om van buiten naar binnen te gaan, dan loop je eerst naar de wasbak om je handen te wassen. Of: elke keer als je boodschappen in de koelkast hebt gezet, dan was je je handen.

Zorg voor opvallende posters of herinneringen

Tot de tijd dat je de juiste gewoontes hebt aangeleerd, kan het helpen om opvallende posters / herinneringen te plaatsen, zo laat dit onderzoek zien. Veel openbare ruimtes plaatsen al regelmatig herinneringen om ons erop te wijzen anderhalve meter afstand te houden.

Een voorbeeld: in één van de hostels in Colombia waar ik verbleef stonden in elke ruimte, ook op de eettafeltjes, bordjes met de iets minder vriendelijke maar wel duidelijke tekst: “WASH YOUR FUCKING HANDS”. Met een flesje desinfectiegel ernaast, uiteraard. 😉 Momenteel zijn veel openbare ruimtes gesloten. Maar zodra we weer naar werk kunnen, is het belangrijk dat kantoren ook voldoende herinneringen blijven plaatsen.

Maak het makkelijk

Maak het verder voor jezelf zo makkelijk mogelijk. Plaats bij echt alle wasbakken in het huis op een opvallende plaats handzeep (klinkt logisch, maar sommige huizen / plaatsen hebben bijvoorbeeld enkel handzeep bij de wasbak in het toilet staan en niet bij de wasbak in de badkamer, op een andere verdieping). Onderzoek laat zien dat hoe laagdrempeliger je de handeling (handen wassen) maakt, hoe sneller je deze oppakt.

2. Als je met communicatie het gedrag van andere mensen wilt verbeteren…

Het (working) paper van het ESRI benoemt 3 essentiële elementen voor een sterke communicatiestrategie rondom het coronavirus:

1. heldere en frequente boodschappen
2. het collectief belang benadrukken
3. zorgen voor publieke afkeuring als het ongewenste gedrag wordt vertoond

“Heldere statements over het gewenste gedrag in het belang van de groep, die gebracht worden door een leider en herhaald worden door anderen kunnen helpen om het vertrouwen onder mensen verhogen, sneller de norm vast te leggen en individuen te motiveren om het gewenste gedrag te vertonen”, zo luidt het advies. Interessant (en fijn) om te zien is dat we deze elementen in de communicatie vanuit de overheid ook terug zien komen.

Rutte creëert groepsgevoel

Zo spreekt premier Rutte regelmatig over “we”, “17 miljoen Nederlanders” en “samen”. Op die manier creëert hij een sterk collectief / groepsgevoel. Een slimme strategie. Verschillende studies suggereren namelijk dat mensen sneller bereid zijn om hun ongewenste individuele gedragingen op te offeren als ze zich onderdeel voelen van een collectief en / of het groepsbelang duidelijk inzien.

Benadruk hoe anderen last hebben van jouw ongewenste gedrag

Een andere potentieel effectieve strategie is om vooral te benadrukken hoe anderen last hebben van jouw ongewenste gedrag. In deze studie wasten medewerkers van een ziekenhuis bijvoorbeeld vaker hun handen als het belang hiervan voor de patiënten (dus: anderen) werd benadrukt, in vergelijking met wanneer het persoonlijke belang werd benadrukt. Mark Rutte benadrukte in de laatste persconferentie ook heel duidelijk het belang van het volgen van de maatregelen voor de ouderen en de mensen met een minder goede gezondheid.

Een nieuwe sociale norm creëren

Als laatste is het belangrijk dat je zo snel mogelijk een algemene sociale norm creëert  (“Iedereen wast zijn handen”, “we houden allemaal afstand”). Zorg voor publieke afkeuring in de groep (social disapproval) als het ongewenste gedrag (bijvoorbeeld te dicht op elkaar lopen) wordt vertoond. Het is belangrijk dat we elkaar hier publiekelijk op aanspreken en dat de leiders blijven communiceren dat dit gedrag de uitzondering is (en dus echt niet oké is).

De nieuwe campagne ‘alleen samen’ van de Rijksoverheid maakt goed gebruik van bovenstaande elementen. De campagne toont duidelijk de nieuwe gewenste norm en hoe deze wordt uitgevoerd door het collectief / de groep (alle Nederlanders samen).

Influencers en voorbeeldgedrag

Ook influencers kunnen een belangrijke bijdrage leveren door het juiste voorbeeldgedrag te tonen en de (nieuwe) sociale norm te communiceren. Tim Hofman maakt bijvoorbeeld op een prachtige manier gebruik van zijn invloed, door zijn volgers te inspireren om de corona-maatregelen heel nauwkeurig op te volgen. Maar ook minder bekende personen kunnen anderen inspireren om ‘het juiste te doen’, door het uitvoeren van bijzondere acties en door het tonen van het juiste voorbeeldgedrag in deze bijzondere tijden.

3. Advies voor communicatie richting de optimisten die zeggen dat ‘het allemaal wel meevalt’

Er zijn zullen altijd mensen zijn die weerstand hebben tegen de maatregelen, of de maatregelen niet zo serieus nemen. Bijvoorbeeld omdat deze mensen onrealistisch optimistisch zijn over hun eigen risico’s en de toekomst (“de griep is veel erger”, “ik ben kerngezond”). Voor mensen die onrealistisch optimistisch zijn, kan het helpen om heel concrete cijfers te geven over de risico’s en gevolgen van het niet volgen van de richtlijnen. (Dit is in het geval van het coronavirus wel lastig, omdat sommige gevolgen lastig in te schatten zijn.)

Daarnaast kan het mogelijk helpen om deze mensen na te laten denken over de mensen en dingen die ze het belangrijkste vinden in het leven (bijvoorbeeld hun familie). Dit kan er toe leiden dat mensen vervolgens de informatie rondom de gezondheidsrisico’s en maatregelen serieuzer nemen.

4. Advies voor mensen die (te) snel onjuiste informatie / nepnieuws over het coronavirus delen

De verspreiding van nepnieuws rondom het coronavirus is een ander probleem. Ik kreeg in de afgelopen twee weken in diverse groepgesprekken in WhatsApp onder andere nieuwsberichten doorgestuurd over “dat het coronavirus minder snel in warme landen wordt verspreid” (dit was een groepsgesprek met mede-backpackers toen ik in het warme Colombia zat ;-)). En dat je “door middel van water te drinken het virus kunt wegspoelen”. Een probleem is dat mensen in hun emotie al snel dit nieuws doorsturen.

 

Om dit tegen te gaan is het belangrijk dat experts zo snel mogelijk het nepnieuws ontkrachten. Ook de nieuwsmedia spelen hierbij een belangrijke rol.

Wat kun je doen tegen de verspreiding van nepnieuws over corona?

Om ervoor te zorgen dat mensen zelf minder snel nepnieuws delen, kunnen we ook bepaalde acties ondernemen.

• Zo kunnen kunnen we lezers (bijvoorbeeld door middel van een pop-up) vragen om eerst na te denken over de accuraatheid van informatie.
• Ook ‘inoculatie’ is een potentieel interessante techniek om ervoor te zorgen dat mensen kritischer staan tegenover potentieel nepnieuws, zo suggereert onder andere deze studie. Hierbij deel je bijvoorbeeld door middel van een klein bericht voorafgaand aan nieuws meer informatie over het bestaan van berichten die bewust twijfel proberen te zaaien over de wetenschappelijke kennis en de onjuistheid hiervan. Hierdoor kunnen mensen zich beter wapenen tegen dit soort berichten.

Belangrijk: deze technieken zijn (nog) niet in deze unieke situatie getest

Even een disclaimer: hoewel deze onderzoeken interessante pistes KUNNEN bieden voor communicatie en gedragsverandering in de strijd tegen het coronavirus, wil ik graag de nadruk leggen op ‘kunnen’. Dit zijn technieken die nog niet specifiek in deze context zijn getest. Of dit soort interventies in deze context een effect hebben, zou verder onderzocht moeten worden (in aanvulling op en zeker niet ter vervanging van de huidige communicatie en maatregelen). Ook heb ik zelf geen onderzoek uitgevoerd in dit specifieke domein, ik baseer mij enkel op andere wetenschappelijke onderzoeken.

Ik ben zelf enorm geboeid door dit onderwerp en wilde deze beschikbare kennis graag delen. Als ik hiermee al maar één Belgische of Nederlandse wetenschapper of beleidsmaker inspireer voor het uitvoeren van een relevante studie rondom dit onderwerp, of één individu help om nog net iets beter de maatregelen te volgen, dan ben ik al blij. Dan heb ik dit artikel in ieder geval niet voor niets geschreven!

Voor nu: veel sterkte allemaal en houd (met liefde) anderhalve meter afstand!