Opgroeien in het nu: Generatie Z in een zelfgerichte wereld

Generatie Z neemt de regie van het leven zelf in handen. In het vormgeven van een gelukkige toekomst grijpen ze alles aan dat hen verder kan helpen. Van zelfpromotie op Insta, de hulp van een happiness-coach tot de vleiende zelfbevestiging in een affirmations-app. Leven is zoeken voor deze jonge generatie. En die zoektocht gaat niet zonder slag of stoot.

Het omarmen van individuele vrijheid en zelfbeschikking is waardevol en empowering, maar tegelijkertijd beangstigend en stressvol. Hun zoektocht moeten jongeren zelf doorlopen, maar daarin kunnen ze niet zonder de steun en inspiratie van anderen.

Het proces van identiteitsontwikkeling is intensief in de adolescentie. Alles wat jongeren meemaken gaat in deze periode over henzelf, helpt hen bij de invulling van hun zelfbeeld. De psychologische ontwikkeling van jongeren is hierdoor inherent aan een zelfgerichte houding. Deze houding wordt aanvullend aangemoedigd vanuit hun omgeving. In Nederland is zelfexpressie één van de hoogst gewaardeerde waarden. Het individu krijgt in onze liberale samenleving alle ruimte om zichzelf optimaal te ontwikkelen. De meeste Nederlandse jongeren groeien op in een relatief stabiele, welvarende omgeving die volop oog heeft voor hun persoonlijke ontwikkeling. En in die ontwikkeling staat, logischerwijs, het ‘zelf’ centraal.

In dit artikel verkennen we de ideeën, kansen en worstelingen die jongeren ervaren naar aanleiding van deze zelfgerichte levenshouding. En de rol die wij – hun volwassen omgeving – daarin kunnen vervullen.

Zelfontplooiing

Zelfontplooiing is voor jongeren niet alleen strevenswaardig, het is een missie. Weinig is belangrijker dan ‘het beste uit jezelf halen’. Al op de middelbare school worden leerlingen massaal gestimuleerd om grondig naar zichzelf te kijken, hetzij met behulp van loopbaanoriëntatie en -begeleiding lessen, hetzij met een coach. Om richting te geven aan je leven moet je tenslotte weten wie je bent en wat je wil. En daar moet je al zo vroeg mogelijk achter komen. Alleen met zelfkennis lukt het om iets van je leven te ‘maken’. Waar ga je anders je keuzes op baseren?

Succes is een keuze

De ambitie en opdracht om zelf de regie over je leven te nemen, komt niet uit de lucht vallen. Het centraal stellen van het individu gaat binnen onze liberale samenleving gepaard met een individuele opvatting van maakbaarheid. We stellen het individu verantwoordelijk voor zijn of haar eigen succes of falen, en koppelen maakbaarheid daarmee aan persoonlijke inspanning. Hoe meer iemand zich inspant, des te sneller hij zich ontwikkelt tot een succesvol en gelukkig mens. Succes lijkt zo een keuze.

Jongeren zijn sterk doordrongen van dit maakbaarheidsdenken. Maar liefst 87 procent van de jongeren (pdf) weet bijvoorbeeld zeker dat ze op een dag zullen waarmaken waar ze nu van dromen. En 88 procent van de 16- tot 25-jarigen is het volledig eens met de stelling ‘Waar een wil is, is een weg’. Geen wonder, ze worden ook van alle kanten bestookt met dit maakbaarheidsideaal. Zie bijvoorbeeld het ‘Wij Zijn NEW WAVE’-filmpje ter promotie van Talpa’s nieuwe jongerenlifestyle-platform, waarin rapper Lil’ Kleine haarfijn uitlegt dat jongeren alles kunnen, zolang ze er maar voor gáán.

Dit is allereerst een bevrijdende en empowering boodschap. Ze stelt individuele vrijheid centraal: studeer wat je wil. Woon waar je wil. Neem een baan die bij je past. Heb seks met wie je maar wil, ongeacht wat anderen daarvan vinden. Het enige wat in ruil hiervoor wordt terugverwacht is maximale inzet.

Falen is geen optie

Op dat punt wordt het spannend voor Generatie Z. Het maakbaarheidsdenken maakt de realisatie van toekomstdromen namelijk 100 procent een eigen verantwoordelijkheid. Volgens psycholoog Paul Verhaegen leidt deze overtuiging tot een dwangmatig denken over succes en geluk. Falen is geen optie. En omdat falen geen optie is, is optimale zelfontplooiing niet enkel een luxe, maar pure noodzaak. Als je niet serieus aan de slag gaat met je persoonlijke waarden, je drive en je doelen, is het onmogelijk om je succes en geluk duidelijk te definiëren en te maximaliseren. De ontplooiingsmissie drukt zo een stempel op de levensbeschouwing en -keuzes van Gen Z. Het is niet alleen de vrijheid om te ontdekken, het is een dwingende opdracht om hun persoonlijke doelen te identificeren en verwezenlijken.

Wat vraagt dit van ons? – Volwassen relativering

Wanneer 75-jarigen terugblikken op hun leven zien ze een pad vol pieken, dalen en onverwachte afslagen. Het leven loopt zelden zoals je vooraf plant en falen is hier onlosmakelijk mee verbonden. Daarom kunnen we ook niet van jongeren verwachten dat zij als tiener of twintiger haarfijn formuleren waar ze naartoe willen met de rest van hun leven. Het belang dat wij – volwassenen – als sociale omgeving hechten aan het maken van de juiste keuzes door jongeren, is olie op het vuur van hun onzekerheid. Stel dat je verkeerd kiest?

Volledige zekerheid over de juiste keuze bestaat niet en is onbereikbaar, al helemaal in je formatieve jaren. Natuurlijk willen we dat jongeren weloverwogen starten aan een opleiding of baan. Maar daarbij moeten wij, de meer ervaren, volwassen omgeving, ze helpen relativeren. Soms moet je simpelweg beginnen. Kiezen is noodzakelijk, maar het effect van die keuze kan niemand vooraf exact voorspellen.

Zelfpromotie: in de spotlight

De spotlight is toegankelijker dan ooit voor ambitieuze jongeren. Via social media kan Gen Z zich altijd en overal tonen aan de buitenwereld: aan vrienden, familie en (eventueel) de rest van de wereld. Dit biedt nieuwe mogelijkheden voor zelfprofilering en veel jongeren maken hier enthousiast gebruik van. Ze delen naar hartenlust hun eigen look, prestaties en ideeën. Dit is leuk én noodzakelijk: de optie om jezelf te laten zien, wordt langzaam maar zeker een moeilijk te negeren opdracht.

De Monitor Jeugd en Media van Kennisnet toonde al in 2009 dat één op de vijf jongeren (pdf) moeite heeft om zich te onttrekken aan de digitale norm. Ook voor Gen Z is dit waarschijnlijk een dagelijkse realiteit. Als zelfpromotie binnen jouw kringen de standaard is, is het logisch om daarin mee te gaan. Maar dat is niet het enige. De spotlight lijkt namelijk ook steeds meer noodzakelijk voor een succesvol en gelukkig leven.

Wat je doet is wie je bent

Binnen Nederland is de heersende norm: wat je doet is wie je bent. En daar wil je trots op zijn. Werk speelt hierin een centrale rol, dat ‘doen’ mensen het grootste deel van hun tijd. Onderzoek toont dat jongeren werk net zo belangrijk vinden als volwassenen. Ook wanneer ze zelf nog op school zitten. Werk definieert voor hen de toekomst. En in een geslaagde toekomst is het belangrijk om trots te zijn op het werk dat je doet.

Deze maatschappelijke norm presenteert een uitdaging voor Gen Z. Met wat jongeren nu doen en bereiken, scheppen ze de voorwaarden voor een succesvolle, gelukkige toekomst. Generatie Z dient zichzelf al zo vroeg mogelijk in een positie te manoeuvreren waarin ze (later) daadwerkelijk trots kan zijn op wat ze doet… De focus van Gen Z is hierdoor op jonge leeftijd al toekomstgericht en succesgerelateerd.

Natuurlijk hebben jongeren verschillende dromen en ambities voor de toekomst. Succes is voor hen te vinden in veel verschillende hoeken. Toch geldt altijd: voor de aantrekkelijkste posities en banen moet je hard je best doen, want je bent zelden de enige die ze wil bemachtigen. Concurrentie is een feit in de ogen van jongeren. Om in de toekomst te kunnen doen en bereiken wat je wil, moet je daarom jezelf laten horen, laten zien en bewijzen. Succes wordt je niet gegeven, dat moet je máken. Op de arbeidsmarkt, maar bij voorkeur ook al tijdens je middelbare school en studententijd. Wederom: hello maakbaarheidsdenken!

Personal branding

Online worden jongeren ook voortdurend geconfronteerd met voorbeelden van succesvolle leeftijdsgenoten die het belang van zelfpromotie uitschreeuwen. Bijvoorbeeld Claire Rose, een razend populaire influencer. Zij verdiepte zich tijdens haar opleiding aan de AMFI in personal branding en wist dit vervolgens vol verve toe te passen.

Of YoungKio, artiestennaam voor de 19-jarige Kiowa Roukema uit Purmerend. Hij begon op zijn 16^e met het produceren van muziek met Fruity Loops. YoungKio zat volgens eigen zeggen ‘wat op YouTube te kloten’ toen hij terechtkwam bij een liedje met een banjo. Hij sampelde de banjo-sound, zette er een simpele beat onder en plaatste het op Soundcloud. Daar pikte de Amerikaanse Lil Nas X de track op, wat leidde tot de immens grote hit Old town road.

Personal branding vergroot in de ogen van Generatie Z hun kans op succes.

Maar voor zelfpromotie is het wel belangrijk dat je iets te promoten hebt… Voor lang niet alle jongeren is het een voor de hand liggende keuze welke activiteiten en eigenschappen ze in de digitale spotlight zetten. Inherent aan jong zijn is tenslotte de ontdekkingstocht van wat je wil en wat je kan. Als je dat nog volop aan het uitpluizen bent, is jezelf tot een merk maken een grote uitdaging. De vele mogelijkheden tot zelfpromotie bieden Gen Z kansen, maar zijn net zo goed een bron van onzekerheid. In de woorden van de 19-jarige fotografe Rachelle: ‘’Ik vind materiaal van mijzelf nog niet goed, niet onderscheidend genoeg. Ik vraag me af of iets nou vernieuwend genoeg is en of het werkt of niet. Ik promoot mijzelf nu liever in een gesprekje omdat ik nog niet zeker genoeg ben van mijn werk.”

Wat vraagt dit van ons? – Focus op ambities

Wij – werkgevers, docenten en ouders – moeten verder kijken dan de bluf en de zelfverzekerdheid van jongeren die de fijne kneepjes van personal branding al op vroeg leeftijd kennen. Zij moeten niet de norm voor, en daarmee de onrealistische druk op, alle jongeren bepalen. Reken jongeren niet af op wat ze nu al doen en kunnen, maar focus op wat ze willen bereiken. Laat zien dat ze zich op veel manieren kunnen ontwikkelen en dat succes zich op veel manieren kan manifesteren. Zo geven we ze vrijheid in hoe (en of) ze zichzelf willen promoten. De middelen voor personal branding weten jongeren vervolgens donders goed zelf te vinden.

Zelfbeschikking

Nederlandse jongeren behoren al jaren tot de gelukkigste jongeren van Europa. Dit is onder andere een gevolg van de vrijheid die onze jongeren ervaren. Individuele vrijheid draagt sterk bij aan het welzijn van mensen. Onderzoek toont dat het zelf mogen kiezen van je levensloop, partner, opleiding en baan allemaal bijdraagt aan geluk. Hoewel de vrijheid binnen onze samenleving over het algemeen goed is voor het welzijn van jongeren, toonde het voorgaande al dat het ook gepaard gaat met uitdagingen.

Vrijheid is bevrijdend én belastend

Gen Z krijgt veel vrijheid en daarmee veel eigen verantwoordelijkheid. Dat is bevrijdend én belastend. Jongeren worden gestimuleerd om het beste uit zichzelf te halen. Ondanks de goede bedoelingen zetten jongeren zichzelf hierdoor onder druk. In een peiling van EenVandaag gaf 42 procent van de scholieren aan dagelijks schoolstress te ervaren, 8 op de 10 ervaart prestatiedruk en 63 procent daarvan zegt “Die prestatiedruk komt door mijzelf.” Dit valt deels te verklaren vanuit het eerder beschreven maakbaarheidsdenken.

Weet je niet wat jou gelukkig maakt? Lukt het je niet om de eerste stappen richting jouw gelukkige toekomst te zetten? Lijk je slechter af te zijn dan je leeftijdsgenoten? Dan is dat vooral jouw eigen schuld. En dat schuldgevoel kan beklemmen. De combinatie van een competitieve studie- en arbeidsmarkt, grote ambities en onderlinge vergelijkingsdrang (‘Waarom lukt het de anderen wel?’) zijn soms lastig om mee om te gaan.

FOMO

Via Insta Stories, Snapchat en WhatsApp zijn jongeren continu op de hoogte van wat anderen doen. Zit je thuis verveeld door je feed te scrollen, dan ontstaat al snel het gevoel dat je dingen mist. Het Fear Of Missing Out-fenomeen (FOMO). De meerderheid van de jongeren voelt zich weleens buitengesloten als ze op social media ontdekken dat hun vrienden een gezamenlijke activiteit ondernemen waarvoor zij niet zijn uitgenodigd.

JOMO

Een opvallend tegengeluid is JOMO: Joy Of Missing Out. Een bewuste keus om je af te sluiten van de vergelijking met anderen op social media en je concentreren op het hier en nu. Wat doet Gen Z dan tijdens zo’n JOMO-avondje? Bijvoorbeeld een potje bingewatchen op Netflix, terwijl je vrienden in de kroeg staan. Het is even wennen, maar op de bank, omringd door hun favoriete personages, hebben ze zelden het gevoel alleen te zijn.

Kansen van jongeren zijn niet gelijk

Ook moeten we beseffen dat niet alle jongeren dezelfde kansen krijgen. Het gedachtegoed van de meritocratie, waarin jouw positie een uitkomst is van jouw verdiensten, je talenten en je inzet, is al decennialang sluimerend aanwezig binnen onze samenleving. De laatste jaren zijn barstjes ontstaan in dit verhaal. De realiteit waarin jongeren leven is, ongeacht hun eigen ideeën hierover, namelijk geen pure meritocratie.

Inzet is niet volledig bepalend voor je positie op de sociale ladder. De kansen van jongeren zijn niet gelijk. De sociale achtergrond en het sociale netwerk van jongeren zijn in toenemende mate bepalend voor hun opleidings-, woon- en werkmogelijkheden. Deze (groeiende) ongelijkheid creëert een kloof tussen de optimistische maakbaarheidsgedachte die Generatie Z met de paplepel ingegoten krijgt en de weerbarstige realiteit waarbinnen ze hun dromen proberen waar te maken. Een kloof waarvan jongeren het idee hebben dat ze die alleen kunnen dichten door zelf harder te werken, beter hun best te doen en meer hooi op hun vork te nemen.

Wat vraagt dit van ons? – Een herwaardering van gelijkwaardigheid

Ja, binnen Nederland bestaat veel ruimte om hogerop te klimmen als je hard je best doet, maar nee, niet iedereen begint vanaf een gelijkwaardig startpunt. Jongeren helpen om hun verwachtingen bij te stellen en sussend te zeggen dat ze hun eigen succes niet aan dat van anderen moeten meten, is een eerste stap om wat druk bij hen weg te nemen. Maar zonder te streven naar een gelijkwaardige positie voor alle jongeren binnen onze samenleving, is dit weinig meer dan symptoombestrijding.