Filter
ChatGPT Stimuleert het internet de verspreiding van complottheorieën?
Tim Berners-Lee, de uitvinder van het internet, heeft een ‘Contract for the Web’ opgesteld. Dit is een wereldwijd actieplan om onze online wereld veilig, toegankelijk en bruikbaar voor iedereen te maken. Want dat is het nu niet. En hij maakt zich zorgen. Terecht? Met al het nepnieuws, de onrustzaaiers en complottheorieën die zich online vertakken?
Column – Ik las laatst dat Jeroen van Koningsbrugge gelooft dat 9/11 door de Amerikanen zelf is opgezet. “We moesten allemaal denken dat die vreselijke terroristen het hadden gedaan. Zo maak je een oorlog. En er is niks waaraan je meer geld kunt verdienen dan aan oorlog.” En hij is niet de enige. 30 procent van de Nederlanders denkt dit ook.
Tijdens het lezen van zijn verhaal merkte ik dat ik begon te twijfelen. Heeft Jeroen gelijk? Hoe kunnen deze torens vanaf de onderkant instorten, als er bovenin een vliegtuig in vliegt? En wie waren de mannen in pakken die drie dagen voor de ramp het gebouw in en uit liepen? Nee, zoiets gruwelijks zou de Amerikaanse overheid nooit doen…
Deze interne discussie maakte mij benieuwd. Groeit het aantal complottheorieën door het internet en social media? En gaat het nieuwe actieplan van Tim Berners-Lee, uitvinder van het wereldwijde web, hier een einde aan maken?
Denkbeeldige verbanden
Sociaal psycholoog Michiel van Elk: “Als mens zijn we zo geprogrammeerd dat we altijd een verklaring wensen. We hebben de behoefte aan een gesloten wereldbeeld, waarin alles klopt en alles met elkaar samenhangt. Gebeurt er iets vreemds, dan gaan we instinctief op zoek naar verbanden die het gebeurde verklaarbaar maken.’’
Dit is natuurlijk niet iets negatiefs, maar ons brein legt ook denkbeeldige verbanden. En dat is de basis voor het ontstaan van samenzweringstheorieën. Het feit dat we kuddedieren zijn draagt hier ook nog aan bij. Als je samen in afwijkende ideeën gelooft, creëert dat een band. “Zo kregen de nazi’s grote aantallen aanhangers door te roepen dat er een Joods complot was om Duitsland te vernietigen”, stelt Van Elk.
Het internet de grote boosdoener?
Met een fanatiek tweetende president en bekende acteurs die er online over reppen, lijken er de laatste tijd meer complottheorieën voorbij te komen. De Notre-Dame was met kwade opzet in brand gestoken, Obama is niet in de VS geboren en het 5G-netwerk is schadelijk.
Zijn wij hier met z’n allen vatbaarder voor geworden door de tsunami aan nepnieuws? Of is het de kracht van het internet of social media? Waar je vroeger je afwijkende theorie deelde met je vriendengroep, kun je dit nu in één klik delen met alle internetgebruikers.
Om de kracht van internet en social media voor het verspreiden van een complottheorie even te benadrukken: googel eens naar ‘Lenny Pozner’ of ‘Sandy Hook shooting’. In 2012 verloor Lenny Pozner zijn zoon bij een schietpartij op een Amerikaanse school. Volgens meerdere bronnen op internet had deze schietpartij nooit plaatsgevonden.
Schepje erbovenop
Alex Jones, een extreemrechtse internetberoemdheid, beweerde dat de moord in scène was gezet om een discussie over wapenbezit te starten. De overleden kinderen waren volgens hem slechts acteurs. En ook YouTube stond bol van de complottheorieën. Bizarre verhalen trekken nou eenmaal meer kijkers = meer inkomsten.
Lenny Pozner en zijn gezin zijn inmiddels een aantal keer verhuisd vanwege doodsbedreigingen.
Meer of minder complotdenkers?
Complot-onderzoeker Jan-Willem van Prooijen: “Het is verleidelijk om te denken dat het aantal complotdenkers groeit, nu er een populistische golf door de wereld gaat. Ja, er is meer op internet te vinden. En ja, verhalen verspreiden zich sneller. Maar dat mensen meer flauwekul op internet zetten, wil niet zeggen dat meer mensen erin geloven.”
Hoewel het niet duidelijk is dat het complotdenken toeneemt, is het wel duidelijk dat het complotdenken verandert. Waar het voorheen vooral ‘werd ingezet’ voor het vinden van een zondebok die buiten de gemeenschap stond (communisten, joden) gaat het nu om onze eigen instituties, medische industrie, de regering.
Dit zou kunnen komen omdat in de laatste tien jaar het vertrouwen in instituties is afgenomen. En als je toch al twijfelt over bijvoorbeeld de overheid, ben je eerder geneigd om complottheorieën te geloven.
Actieplan: red het internet
Tim Berners-Lee heeft een actieplan opgezet om het internet te redden. Ook hij ziet de negatieve ontwikkeling van onder andere politieke manipulatie en nepnieuws. “We’re at a tipping point. How we respond to this abuse will determine whether the web lives up to its potential as a global force for good or leads us into a digital dystopia.”
In het plan heeft Berners-Lee negen principes opgesteld, samen met activisten, academici, bedrijven en overheden. Inmiddels al gesteund door 160 organisaties, waaronder Google, Facebook en Microsoft en de overheden van Duitsland, Frankrijk en Ghana. “In my view, governments should impose an immediate ban on targeted political advertising to restore trust in our public discourse.”
Als zelfs de uitvinder van het internet zich zorgen maakt over het internet… In een interview met The New York Times liet hij weten: “Communities are being ripped apart as prejudice, hate and disinformation are peddled online. Scammers use the web to steal identities, stalkers use it to harass and intimidate their victims, and bad actors subvert democracy using clever digital tactics.”
“I wanted the web to serve humanity”
Afgelopen september was er in Amsterdam een congres voor mensen die geloven dat de wereld plat is. Dit zijn een slordige 150.000 Nederlanders. En meer dan 800.000 Nederlanders geloven dat Amerikanen in Nevada buitenlandse wezens verbergen. Waar of niet waar? Het internet is in ieder geval (momenteel) niet de bron die hier het ultieme antwoord op geeft.
Berners-Lee: “I wanted the web to serve humanity. It’s not too late to live up to that promise.” Een mooie uitspraak, maar misschien een utopie?
“Aardig verhaal over complottheorieën op het internet. Eens dat iedereen alles op het internet kan plempen, zelfs moet kunnen plempen. Wat het internet m.i. dient te hebben, is een soort toegangsbewijs. Voordat je mag rijden heb je tenslotte ook een rijbewijs nodig. Gevolg: waarschijnlijk veel minder fake websites, nicknames en meningen. Publicaties of bijvoorbeeld politieke uitingen verbieden, vind ik een beperking. Dit staat haaks op de vrijheid om je mening te uiten. Maar dat zullen heel wat mensen niet (meer) doen als dit niet langer anoniem kan.”
Wat denk jij, zou nooit meer anoniem reageren op internet een oplossing zijn?
Over de auteur
