Winnen met AI: de kansen én maatschappelijke uitdagingen

“Op alle plekken zit AI. Robots worden steeds slimmer en menselijker. De society 5.0 komt er aan, de super smart society. Hiermee verandert de infrastructuur van ons denken”, zegt Peter-Paul Verbeek, hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek aan de Universiteit Twente. Hoe gaan we ons voorbereiden op de society 5.0?

‘Winnen met AI’ was de titel van het congres van NRC Live. Maar om te kunnen winnen hebben we nog behoorlijk wat uitdagingen voor de boeg. Waar zitten de zorgen en wat zijn de kansen van AI?

Wat is de definitie van artificial intelligence?

Er zijn heel veel definities van AI. Volgens Max Welling, hoogleraar machine learning aan de UvA is AI:

Robotica, expertsystemen (zoals IBM Watson), zoek- en aanbevelingstechnologie (bijvoorbeeld van Netflix), spraak- en taal- (geluidsgolven omzetten in zinnen) en beeld- en videoherkenning.

De belangrijkste vragen zijn: wat zijn de maatschappelijke uitdagingen van AI? Hoe creëren we AI die de toekomst van de mensen veilig stelt? Tijdens de dag lag er veel nadruk op de uitdagingen, waarop nog weinig antwoorden zijn. Maar natuurlijk zijn er ook kansen. Laten we daar mee beginnen.

Kansen

Begrijp wat techniek doet met de mens

Op afstand opereren, robots die hamburgers om kunnen draaien, slimme koelkasten en ovens, een robot die ouderen eten kan geven. Er zijn al heel veel toepassingen die het leven van mensen makkelijker maken, maar ook iets toevoegen aan bepaalde waarden. Sommige ouderen vinden het fijner om van een robot eten te krijgen dan van andere mensen. Hiermee behouden ze hun eigen waardigheid. “De uitdaging is om systemen te ontwerpen die rekening houden met expertise, waardigheid, vrijheid en rechtvaardigheid van mensen.” Dat zegt Peter-Paul Verbeek, hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek aan de UT en voorzitter van UNESCO’s rondetafel ‘Ethiek van AI’.

Iedereen kan AI inzetten

Innovatie komt voort uit grote bedrijven als Apple, Microsoft en Tesla, maar ook bij de gewone mens. Robin Young, CEO van Seedlink Technologies: “Neem risico’s en zorg dat je de middelen hebt om het uit te kunnen voeren. Iedereen heeft een genius in zich.” Wat we kunnen leren van China is dat heel veel werknemers daar engineers zijn en zelf dingen maken. Dus ga zelf aan de slag, is het advies van Robin Young.

Het advies van Bart Voorn, co-founder AI for Retail Lab van Ahold Delhaize, is om jong AI-potentieel aan te nemen. Bart: “Daarvoor moet je als manager je eigen ego (ik weet alles) in de kast zetten.”

Robots kunnen taken overnemen

Een andere kans is dat robots taken kunnen overnemen die mensen niet willen doen. “De relatie tussen mensen en machines is continu in ontwikkeling. Veel bedrijfsmodellen leunen op menselijke arbeid. We bouwen vaak nieuwe technologie als er een tekort is aan arbeid. Robots kunnen het proces goedkoper maken of bijvoorbeeld taken doen die minder leuk zijn voor mensen, bijvoorbeeld hamburgers omdraaien in restaurant”, aldus Bart Voorn.

Luister naar aanbevelingen

“De wereld wordt gedomineerd door aanbevelingen zoals die van TomTom, Netflix, Spotify, Amazon en je kunt zelfs aanbevelingen krijgen voor de juiste partner. Kunnen we hier nog onderuit? Neem je altijd de route van de TomTom of negeer je deze ook weleens? Mensen en bedrijven die aanbevelingen volgen die voortkomen uit AI blijken succesvoller. Keerzijde is wel: wat doet dit met ons zelfbeeld en vrije wil als alle beslissingen door een algoritme worden genomen?”, zegt Max Welling

AI gaat ons leven veranderen

Kortom: genoeg kansen. “AI gaat ons leven enorm veranderen en voordelen bieden. Ons leven wordt onder andere makkelijker, veiliger, gezonder en efficiënter. We hebben AI hard nodig”, vindt Max Welling.

Bart Voorn: “AI stelt ons in staat om dingen beter te begrijpen en daardoor beter voorspellen. Het is fijn om onzekerheid te verminderen.”

De uitdagingen

Maar er zijn ook uitdagingen waarop nog niemand het antwoord weet.

Privacy

Een van de uitdagingen is privacy. Max Welling: “Het is nu al behoorlijk shocking wat bedrijven van je weten via je telefoon. Als alles wordt gemeten kun je dan dan nog wel dingen zeggen? In China hebben ze een ‘social credit system’. Als je iets fout doet, bijvoorbeeld door het rode licht loopt, krijg je negatieve punten en bij iets goed positieve. In zo’n smart city heb je op een gegeven moment geen plek meer waar je nog privé kan zijn. Willen we dit?”

Discriminatie

Hoe gaan we om met discriminatie en ongelijkheid? De gemeente Amsterdam heeft veel te maken met dit dilemma. De gemeente heeft de ambitie om een vrije, gelijke en creatieve stad te zijn. Dit geldt ook voor de digitale wereld. De meldingen voor overlast zijn bijvoorbeeld geautomatiseerd. Ger Baron, Chief Technology Officer bij de Gemeente Amsterdam: “In wijken waar veel geklaagd wordt, wordt ook vaker schoongemaakt. Als mensen in Amsterdam Zuid bijvoorbeeld veel klagen, gaan daar ook meer schoonmakers naar toe. Dit zorgt voor ongelijkheid. Hoe ga je hier als gemeente mee om?”

Een ander voorbeeld van de Gemeente Amsterdam gaat over matches op de arbeidsmarkt. Met geautomatiseerde matches worden blanke personen vaker uitgenodigd. Ger Baron: “De vraag die wij als gemeente hebben is: willen we weer mensen aan het werk hebben of gelijke kansen voor iedereen? Dit is een moeilijke afweging.”

Gaat AI ons werk vervangen?

“Mensen zijn al sinds de 18e eeuw bang dat hun werk door machines overgenomen wordt”, zegt Bart Voorn. “Aan de ene kant omarmen we technologie – onze telefoon -, maar zodra het ons werk raakt niet. Een voorbeeld is een robot die medicijnen rondbrengt. Op zich handig, maar in de praktijk werd hij opgesloten in een voorraadkamer omdat hij het werk van de medewerkers overnam.

“Wat kunnen mensen wat AI niet kan? Fysiek onvoorspelbare taken, cognitieve taken zoals creatief, plannen en automatiseren, en sociale zaken als interactie en zorg”, aldus Bart. Menselijke arbeid is altijd al aan het veranderen door technologie. Dus maak je hier niet te druk om.

Verslaving

Een andere zorg is verslaving. Max Welling: “De virtuele wereld is aantrekkelijk en wordt een nieuwe verslaving. Misschien is de virtuele wereld wel aantrekkelijker? Misschien willen we daar liever zijn? En wat is dan nog echt en wat niet? Dit verschil wordt kleiner. Gaan we nog wel investeren in echte wereld?” Een interessante vraag. Ik kan me alleen niet voorstellen dat je niet meer investeert in de echte wereld, maar wie weet.

Democratie

Met AI kan ook de democratie op het spel komen te staan. Wat betekent het social credit system in China bijvoorbeeld voor de democratie? Robin Young: “Veel Chinezen zijn blij met het systeem omdat het de kwaliteit van leven heeft verhoogt. Het zorgt voor harmonie en stabiliteit.” In Europa zal dit waarschijnlijk heel anders vallen. Wouter van Noort, journalist bij NRC Handelsblad, vraagt zich (onder andere naar aanleiding van het social credit system) af hoe we onze democratie en vrijheid kunnen veiligstellen in Europa. Antwoorden hierop zijn er nog niet.

Een ander onderwerp wat de democratie raakt is nepnieuws. Gezichten in beelden en video’s kunnen makkelijk verwisseld worden. Hiermee kun je nieuwe foto’s en films creëren die bijna niet van echt te onderscheiden zijn. Als je nieuws niet meer kunt vertrouwen, wat doet dat met de democratie?

Wie bepaalt de regels?

Tijdens het congres kwam ook steeds de vraag naar voren wie de regels bepalen. Is dit bijvoorbeeld op gemeenteniveau (bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam) in Den Haag, in Europa of op wereldniveau? Peter-Paul Verbeek pleit voor dat laatste. Peter-Paul zou het jammer vinden als het een verhaal wordt van Europa tegen de rest van de wereld. “Het gaat niet alleen om het verdedigen van de Europese culturele waarden. Het is een wereldwijde strijd.” Een mooi streven, ik ben benieuwd of dit gaat lukken.

Hand schudden

De zorgen over onder andere privacy, discriminatie, verslaving en de democratie zijn terecht. “Begrijpen wat techniek doet met mens en maatschappij en hiermee leren omgaan, dat is waar het om draait”, vindt Peter-Paul Verbeek. Ga zelf aan de slag, huur de goede mensen in en houd rekening met de expertise, waardigheid, vrijheid en rechtvaardigheid van mensen. Dan kunnen we het aangaan en er als mens er van profiteren. Ga jij voor die handdruk?