Goed leiderschap leidt mensen in vrijheid

Als ik iets heb gemerkt in de jaren dat ik onderzoek doe naar vooruitstrevende organisaties en welke trends hierbij essentieel zijn, dan is het wel hoe belangrijk goed leiderschap is. Alle organisaties die opvallen en die positief verrassen, beschikken over uitmuntende leiders. Tegelijkertijd werd er ik keer op keer mee geconfronteerd dat goed leiderschap het moeilijkste is dat er is. Wat dat betreft niet geheel verrassend dat het percentage echt vooruitstrevende organisaties in Nederland nog veel te beperkt is.

Op dit moment zit 17% van de professionals in Nederland tegen een burn-out aan. Maar liefst 3 miljoen mensen ervaren een hele hoge werklast en hebben constant stress. Hoe kan dit? Voor het grote gedeelte is dit het gevolg van slecht leiderschap.

Metafoor over waar het mis gaat

Ik neem je even mee terug naar een moment een paar weken vlak voor kerst. Het was een dag waarop ik geen lezing hoefde te geven, dus ik was thuis om te schrijven. Tijdens een dag thuiswerken drink ik thee en dan het liefste verse gemberthee. Maar, het ergste dat je als verse-gember-theedrinker kan overkomen gebeurde, de gember was op.

Ik ging naar de supermarkt om een stuk gember te halen, kwam aan bij de kassa en degene voor mij was het beurtbalkje vergeten. Ik kwam daar te laat achter en het onvermijdelijke gebeurde, mijn gember komt op de bon bij de klant voor me. Deze persoon was duidelijk geen gember-thee-liefhebber, dus de gember moest van de bon af maar… de kassière was zelf niet bevoegd om dit te corrigeren.

Misschien weet je wat moest gebeuren om een einde te maken aan deze benarde situatie? Jawel, de correctiesleutel. Er moest een manager opgetrommeld worden die zich op da moment niet in de winkel bevond. Die kwam uiteindelijk met een magische sleutel die lijkt alsof deze net uit een kindersurprise-ei komt. Nadat de sleutel in kassa was gegaan, kon mijn stuk gember van de rekening af.

Oud, directief leiderschap is gestoeld op wantrouwen.

Wat gaat hier mis? Om te beginnen natuurlijk het beurtbalkje, vergeet die nooit meer. Maar belangrijker is het signaal dat deze supermarkt afgeeft richting hun medewerkers. Als er iets fout gaat, mag jij het niet zelf corrigeren, dat moet een manager doen. Ondermijning van talent en nog belangrijker, het heeft ook zijn weerslag op de klantgerichtheid. De waarde die je realiseert voor de mensen die je zou moeten helpen.

En daarin schuilt een wijze les. Oud, directief leiderschap is gestoeld op wantrouwen, het gevoel dat medewerkers zelf niet in staat zijn goed werk te leveren en dat ze hierop moeten worden gecontroleerd. Uit bovenstaande voorbeeld blijkt echter dat het voor zowel medewerkers als klanten niet werkt. Het allerergste moest overigens nog gebeuren. Bij de ‘correctie’ bood de manager zijn verontschuldigingen aan. Niet voor dit doldwaze systeem maar voor de medewerker. Ik liep verbaasd de supermarkt uit.

Consistentie is key

Als leider moet je te allen tijde een pasklaar antwoord hebben op de vraag: waarom ben jij eigenlijk een leider? Wat is de reden dat je leiding wil geven, welke doel dien je en hoe ga je dat waarmaken?

Als een leider leid je, maar wat leid je? In heel veel gevallen opereren leidinggevenden en managers alsof zij de organisatie leiden, maar wat mij betreft is dat niet waar leiderschap om draait. Als leider leid je mensen, professionals. Samen met hen – met iedereen in het bedrijf – ben je verantwoordelijk voor de organisatie.

Als je goed leiderschap wil uitoefenen dan weet je, dan voel je, dat je dienend bent en dat je anderen leidt. En in een wereld van veranderingen waarin vernieuwing cruciaal is, leid je ze in vrijheid. Dan ben je als goed leider maar met één ding bezig: hoe kan je er voor zorgen dat de ander zo goed mogelijk zijn werk kan doen?

Oprechte interesse

Dit betekent dat je oprecht geïnteresseerd bent en vraagt hoe iemand z’n dag gaat. Waarbij je ook echt geeft om het antwoord. En dit doe je persoonlijk. Niet zoals de meeste organisaties dat doen met een jaarlijks survey die anoniem is, waardoor je alsnog geen beeld krijgt van individuele medewerkers.

Dit is hetzelfde als je als ouder een brief schrijft naar je kinderen om te vragen hoe het met ze gaat met de tekst: “Kun je de volgende vragen voor ons beantwoorden?” En dat je vervolgens, als je kinderen hebben gereageerd, alles netjes gaat uitwerken in grafieken om tot slot met een algemene reactie te komen. Als leidinggevende heb je echt contact met de mensen om je heen en dat doe je door persoonlijk aandacht te geven. Met oprechte interesse en zonder vooroordeel.

Omgeving van vertrouwen

Maar, hoe kan ik aan iedereen die aandacht geven? Dat lukt niet! Onmogelijk. En juist daarom is het zo belangrijk dat je een cultuur schept waarin die persoonlijke aandacht normaal is. Want doe jij het als leider, dan gaan anderen je nadoen. Dan nemen ze het goede voorbeeld over. Creëer die omgeving van vertrouwen zodat die persoonlijkheid vanzelf ontstaat, ook als je niet aanwezig bent.

Directief leiderschap, met meer focus op de organisatie in plaats van de mensen, heeft een prijs.

Als je dit niet doet, dan zijn de consequenties veel groter dan dat je je voor kan stellen. Directief leiderschap, met meer focus op de organisatie in plaats van de mensen, heeft een prijs. Wat denk je, dat de mensen met wie je werkt, die – in dit geval letterlijk – onder je staan, gek zijn. Nee. Als jij voor eigen gewin gaan, dan gaan je mensen dat ook.

Leven lang leren

Hoe kunnen mensen ooit groeien in hun werk als ze nooit de ruimte krijgen om nieuwe dingen te proberen? Interessant is dat de meeste organisaties aangeven dat die ruimte er is, maar daar gaat het niet om. Het gaat er om of mensen die ruimte ook daadwerkelijk ervaren. Ga maar eens na of dat bij jouw organisatie zo is…

Ik ben groot fan van een leven lang leren. Je bent nooit klaar. Een organisatie moet je hiervoor de ruimte bieden maar dit vooral ook stimuleren. En hier is wat mij betreft een cruciale rol weggelegd voor leiderschap. Ik hoor veel om me heen dat professionals zelf het initiatief moeten nemen. Ook waar, maar wat ik vaak tegenkom is dat medewerkers door hoge werkdruk worden opgeslokt, worden geconfronteerd met veel veranderingen die hun dagelijkse werkzaamheden beïnvloeden. Dan is het roepen dat medewerkers hun eigen ruimte moeten pakken om te leren te makkelijk.

Leiders zijn ervoor om te zorgen dat medewerkers überhaupt de mogelijkheid krijgen om te leren, doordat ze hiervoor ruimte te krijgen. Simpel gezegd, in veel organisaties is het gangbaar dat het leren van medewerkers komt op moment dat er ruimte voor is. In vooruitstrevende organisaties leren medewerkers vóórdat er ruimte voor is, omdat die ruimte wordt gecreëerd.

Mee in veranderende wereld

Dan kunnen we wijzen naar medewerkers en aangeven dat zij hun ruimte moeten pakken. Als er iemand is aangesteld die het beste uit jou moet halen, dan is deze persoon er ook voor om dat te monitoren. En dat verder leren van professionals essentieel is om mee te kunnen in een veranderende wereld hoef ik je niet uit te leggen.

Leiderschap is het cement tussen een visie en de dagelijkse praktijk en houdt overzicht in turbulente tijden.

Cement tussen visie en dagelijkse praktijk

Ik geloof dat leiderschap, als goed uitgevoerd, in nagenoeg alle gevallen een organisatie verrijkt. Leiderschap is het cement tussen een visie en de dagelijkse praktijk en houdt overzicht in turbulente tijden. En heel belangrijk, een leider is de coach van medewerkers. Om ervoor te zorgen dat zij hun beste werk kunnen laten zien. Het gaat echter vaak niet op deze manier. Mocht je dit lezen en je geeft leiding, dan zou ik je willen uitdagen de volgende oefening te doen: maak een tekening van wat je doet.

Ik geloof dat leiders in een ouderwetse organisatie die nog hoog in de boom zitten, niet veel verder komen dan het tekenen van een vergadertafel. Maar stel je dan zelf kritisch de vraag of dit is waar anno nu de waarde wordt gecreëerd. Een leidinggevende van een toekomstgerichte organisatie zal meteen mensen tekenen. Vakmensen die niets liever willen dan hun talent benutten en daarin worden bijgestaan door een leidinggevende.

Contact tussen medewerker en leidinggevende

Net zoals echte waarde ontstaat in het contact tussen klant en medewerkers, gaat echt leiderschap over echt contact tussen medewerker en leidinggevende. Het belangrijkste besef is wat mij betreft wel; iedereen kan een leider zijn. Management moet je krijgen, maar leiderschap kun je pakken. Iedere dag opnieuw.