Online stand van zaken in 2019: tijd voor nieuw internet?

In 2019 besteden consumenten meer tijd online en kopen meer producten via de smartphone. Toch zit 6 procent van de Nederlanders nooit online en loopt het Facebookgebruik nog altijd terug. Smartphone-verslaving beïnvloedt onze maatschappij en we gaan nu ook bewust offline. Een opsomming van de online stand van zaken in 2019, met een terugblik naar de begindagen van het internet.

URL’s, HTML en HTTP. De Britse natuurkundige Tim Berners-Lee bedacht deze bouwstenen om een onafhankelijk en universeel communicatiekanaal te creëren: het internet zoals wij dat nu kennen. Een open ruimte voor creativiteit, innovatie en vrije expressie. Berners-Lee gaf zijn uitvinding gratis aan de wereld in 1993 en zocht sindsdien zelden de publiciteit op. Rijk en beroemd is hij er dus niet van geworden, in tegenstelling tot de Mark Zuckersbergs van deze wereld.

Vandaag de dag is de Godfather van het internet bezorgd. “We have to grit our teeth and hang on to the fence and not take it for granted that the web will lead us to wonderful things”, zegt hij in een interview met The Guardian in 2017. Want: “The system is failing. The way ad revenue works with clickbait is not fulfilling the goal of helping humanity promote truth and democracy.” En het is niet alleen de combinatie van druk op netneutraliteit, nepnieuws, propaganda en de toenemende polarisatie online die hem zorgen baren. De concentratie van macht creëert een nieuwe generatie poortwachters – de big techbedrijven Amazon, Google, Facebook en Apple. Een handvol platforms die bepalen welke ideeën en meningen wel en niet worden gezien en gedeeld, zo schrijft in een open brief op de 29e verjaardag van het internet. Maar is het anno 2019 wel zo erg al hij denkt?

The system is failing. The way ad revenue works with clickbait is not fulfilling the goal of helping humanity promote truth and democracy.

Internet

In deze online stand van zaken haal ik zoveel mogelijk actuele, betrouwbare en Nederlandse bronnen aan om een helder beeld te schetsen hoe het er nu voor staat. En ja, er is enige sprake van cherry picking, lees daarvoor hier mijn disclaimer.

Afname internetgebruikers

Het CBS registreert tussen 2017 en oktober 2018 een afname van het aantal internetgebruikers.

• Toegang tot het internet ging van 97,1% naar 96,5%
• Het internetgebruik in de laatste drie maanden daalde van 92,6% naar 91,8%
• Internetgebruik in drie tot negen maanden geleden ging van 0,8% naar 0,7%
• Het percentage dat nooit internet gebruikt ging zelfs van 5,6% naar 6%

Bewust offline

De Stichting Internet Domeinregistratie (SIDN) rapporteert jaarlijks over ons internetgebruik met het onderzoek Trends in internetgebruik (pdf). In 2018 ging 79% van de internetgebruikers wel eens bewust offline, ouderen vaker dan jongeren. 21% gaat nooit online, van de ondervraagden tot 29 jaar is dat 30%, bij 30-39 jarigen is dat 29%.

Tijd online

Hootsuite en WeAreSocial melden in het jaarlijkse Global Digital Report 2018 dat we in Nederland 4 uur en 50 minuten per dag online zijn. Fors minder dan het wereldwijde gemiddelde van 6 uur per dag. Daarvan gaat 1 uur 20 minuten naar social media, en 39 minuten luisteren we naar streaming muziekdiensten. Gemiddeld kijken we 2 uur 52 minuten naar tv en streaming video. Aanvullend onderzoek van Telecompaper meldt dat we 28 minuten per dag kijken naar streaming video, het aantal tv-aansluitingen afneemt en 35% van de Nederlandse huishoudens toegang heeft tot Netflix.

Toename van internetactiviteiten

Het lagere aantal internetgebruikers doet echter meer online volgens het CBS. Social media steeg van 84,6% in 2017 naar 85,1% in 2018, VOIP van 42,8 naar 55,2%, informatie over goederen en diensten ging van 83,3% naar 83,7%. Online televisiekijken stagneert na een jarenlange groei naar 59,9% in 2018.

Kanalen

Iedere websitebeheerder weet het allang: het smartphonegebruik neemt nog altijd fors toe ten koste van desktopgebruik. Wereldwijd werd in het derde kwartaal van 2018 volgens Statista 52,2% van alle websitepagina’s opgevraagd door een smartphone.

Minder desktop, meer mobiel gebruik

Volgens het CBS is het gebruik van pc’s, laptops en tablets in Nederland verminderd.

• Desktops gingen van 60,3% in 2017 naar 55,3% in 2018
• Laptops gingen van 82% naar 81,9%
• Tablets gingen van 71,7% naar 68,8%
• Het gebruik van mobiele telefoon of smartphone steeg van 89% naar 90,3%. Opvallend, gezien de wereldwijde levering van smartphones in het derde kwartaal 6% lager uitviel, volgens marktonderzoeker IDC.

Internetgebruik per device

Het internetgebruik volgt bijna dezelfde trend als het device-gebruik volgens het eerder genoemde Global Digital Report. 58% van het internetverkeer komt via laptops en desktops (daling van 0,1% ten opzichte van 2017), 33% komt van mobiele telefoons (2% stijging), 9% van tablets (8% daling).

Meestbezochte websites zijn Google, Facebook en Microsoft

Volgens SimilarWeb staan Google, Facebook en Microsoft al jaren in de top. Google.com en Google.nl op nummer 1 en 2, gevolgd door YouTube, Facebook en Live.com (Microsoft). Daarna komen Wikipedia, Marktplaats, Bol.com, Instagram en Pornhub.

Minder Facebook

In Noord-Amerika nam het aantal dagelijkse Facebookgebruikers in het vierde kwartaal van 2017 af en stagneerde vervolgens. In Europa nam het aantal gebruikers af in Q2 en Q3 van 2018. In Nederland nam volgens het Dutch Apps Market rapport van Telecompaper het aantal installaties van de Facebook app af met 1,1 miljoen tussen Q4 van 2017 en Q3 van 2018.

In het Social Media Onderzoek 2019 (pdf)concludeert Newcom dat  Facebook in 2019 640.000 minder gebruikers heeft dan in 2018. Voor Facebook was 2018 dan ook een rampjaar, met privacyschandalen en hoorzittingen, aandeelhouders die aandrongen op vertrek Zuckerberg en een Delete-Facebook-oproep van Arjan Lubach (zelf doe ik ook ieder jaar een maand zonder Facebook). Facebook Messenger nam ook af met 850.000 installaties. Instagram neemt echter nog altijd toe, vooral onder jongeren.

Voice valt nog tegen

De voorspellingen waren niet van de lucht: volgens Comscore in 2014 zou maar liefst 50% van de search in 2020 voicebased zijn. Maar in juni 2018 ziet SIDN dat slechts 3% van de internetgebruikers in Nederland (5% van de jongeren) voice search als voorkeur heeft. Het zal zeker meespelen dat Google pas in juli 2018 met een Nederlandse versie kwam van de Google Assistent. In Amerika en China wordt voice search nu al actief gebruikt, dus dat zal ook in Nederland waarschijnlijk gebeuren.

Apps van Google en Facebook domineren onze smartphone

De nummer één app in Nederland qua bereik in 2018 is WhatsApp Messenger, met 71% bereik volgens SIDN. Facebook zelf staat ondanks de terugval altijd nog op de derde plaats met 53%, Facebook Messenger op de vijfde plaats met 47% en Instagram op de elfde plaats met 27%.

Google claimt de tweede plaats met Google Maps (56%), de vierde plaats met YouTube (51%) en de zesde tot en met de tiende plaats (Google Search 44%, Gmail 35%, Google Play Service 35%, Drive 32%). De eerste app die niet van Google en Facebook is staat op de twaalfde plaats: ING bankieren met 29%.

Opmars gebruik spelcomputer en smart tv

Het bezitten van een spelcomputer waarmee je ook kunt internetten, neemt nog altijd toe volgens het CBS. Van 23,6% in 2012 naar 32% in oktober 2018. Dito voor de smart tv, die van 52% in 2017 groeide naar 53,7%.

E-commerce trends

Als handelsland loopt Nederland voorop in e-commerce. De jaarlijkse B2C E-commerce Index (pdf) van VN-conferentie UNCTAD plaatst Nederland op de eerste plaats in 2018. Succesfactoren in Nederland zijn: het aantal beveiligde internetservers, 40.000 pure players (bedrijven met alleen een webshop en zonder fysieke winkel) in 2016 en het hoogste percentage online shoppers (76% van alle Nederlanders 15 jaar of ouder in 2017).

Meer online consumentenbestedingen

In het eerste half jaar van 2018 spendeerden Nederlandse consumenten 11% meer online dan in het eerste half jaar van 2017, volgens Thuiswinkel.org. In deze periode was de totale omzet aan online consumentenbestedingen € 11,8 miljard in 105,6 miljoen aankopen, met een gemiddeld aankoopbedrag van € 111,74. € 6,75 miljard spendeerden we aan producten, € 5,08 miljard aan diensten. 10,2% van alle consumptieve bestedingen aan detailhandelsgoederen (producten) wordt nu online gedaan, 89,8% gaat dus nog altijd gewoon offline.

Groei in producten

De bestedingen aan producten steeg met 14% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. De grootste groeier is Food/Nearfood met 39%. Health & Beauty steeg met 22%, Schoenen & Personal Lifestyle met 21%, Telecom met 18% en Speelgoed met 18%.

Meer online bestedingen per persoon

91% van de Nederlanders van 15 jaar en ouder (12,8 miljoen) heeft in de eerste helft (HY1) van 2018 iets online gekocht. Het gemiddeld aantal online aankopen steeg van 7,4 in HY1 2017 naar 8,2 in HY1 2018. Het totaal gespendeerd bedrag steeg in deze periode van € 857 in 2017 naar €923.

E-commerce meer via smartphone

In de eerste helft van 2018 verliep 12% van alle online aankopen via een smartphone, volgens Thuiswinkel.org. In 2017 was dit nog 7%. Desktop viel terug van 31% naar 29%, net als laptop van 46% en 44%. Tablet bleef gelijk op 14%.

E-commerce via shoppingapps

Smartphone-gebruikers spenderen in 2018 gemiddeld drie uur in mobiele shoppingapps en –websites, een uur langer dan in 2016. Volgens SIDN worden websites vooral gebruikt voor incidentele aankopen, apps voor herhaalaankopen. Staat een app eenmaal op de smartphone, dan neemt de gebruikersfrequentie aanzienlijk toe. De meest populaire shopping-apps zijn: Bol.com met 17,6% bereik in 2018, gevolgd door AliExpress Shopping met 16,9%, HEMA met 11,1%, Appie van Albert Heijn met 10,3%, Wish met 10,1% en Thuisbezorgd op de zesde plaats met 7,7%.

Online bedreigingen en privacy

Ik was op tijd bij de gate en besloot bij Starbucks op het boarden te wachten. Koffie en internet gaan nu eenmaal prima samen. Ik opende nog even mijn e-mail. Schrik. Een hele reeks aan mailtjes van Marktplaats. Reacties van kopers op advertenties die ik niet had geplaatst. Afspraken werden al gemaakt. Met vijftien minuten voor boarding kwam ik erachter dat Marktplaats geen noodtelefoonnummer heeft en een smartphone niet zo snel typt. Het lukte me toch nog om mijn wachtwoord te wijzigen, mijn account te melden en de potentiële kopers één voor één te waarschuwen. Pas toen ik weer landde, zag ik dat mijn account was stopgezet. Mijn account was gehackt met een wachtwoord dat ik voor alle accounts gebruikte. Toen er één was gehackt, hadden hackers een mooi lijstje wachtwoorden om overal uit te proberen. Volgens het AD gebruikten 3,3 miljoen Nederlanders in maart 2018 hetzelfde wachtwoord.

Toename cybercrime

Cybercrime is van 2016 tot 2017 toegenomen van 17,9% tot 18,6%, zo meldt het CBS. Vooral in de leeftijdsgroep 15 tot 25 jaar is er sprake van een flinke stijging: van 27,4% in 2016 naar 31,1% in 2017. Dat zit voor deze groep vooral in hacking (van 7,6% naar 10%), cyberpesten (van 13,6% naar 14,6%) en koop- en verkoopfraude (van 6,1% naar 6,4). Voor alle leeftijdsgroepen steeg koop- en verkoopfraude van 4,1% naar 4,6%, cyberpesten van 6% naar 6,1% en hacking van 7,4% naar 7,5%.

Toename gemelde datalekken

Per 1 januari 2016 moeten bedrijven in Nederland een datalek melden bij Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Het aantal meldingen nam in 2017 met ruim 70% toe ten opzichte van het jaar ervoor, van 5849 naar 10.009. Voor beide jaren kwamen de meeste meldingen uit de sectoren gezondheid en welzijn, openbaar bestuur en financiële dienstverlening. De stijging zette door in 2018 (pdf), van 3.649 meldingen in het eerste kwartaal naar 5.430 meldingen in het tweede kwartaal. De verwachtte boetes voor overtredingen van de AVG bleven uit in 2018, mogelijk vanwege het verlies in slagkracht bij de AP vanwege bestuursruzies en een uittocht van ervaren mensen.

Privacy is een groot goed, maar…

In het onderzoek ‘Een beetje privacy graag‘ meldt KMPG dat 69% van de Nederlanders privacy een groot goed vindt. Toch weet 58% niet welke nieuwe privacyrechten ze hebben onder de AVG, en weet 44% niet welke organisaties hun persoonsgegevens verwerken. Slechts 10% las alle gewijzigde privacyverklaringen.

De bereidheid tot delen persoonlijke gegevens

Brancheorganisatie DDMA publiceerde de Privacy Monitor en vond onder meer dat 50% niet comfortabel is met het ruilen van gegevens in ruil voor producten of diensten. 70% vindt het erg dat bedrijven zijn of haar locatie weten. 52% is het oneens met de stelling dat merken/organisaties sociale netwerken gebruiken om meer te weten te komen over mensen.

Het tijdperk van de smartphone

We gebruiken de smartphone in het verkeer (62% van de automobilisten, 54% van de fietsers, 82% van de voetgangers hebben de smartphone wel eens gebruikt volgens het SWOV), op school (76% van de leraren (pdf) vindt dat leerlingen te veel tijd besteden aan social media) en de slaapkamer (telefoongebruik gaat ten koste van het seksleven, volgens 70% van de respondenten in een DirectResearch onderzoek naar de impact van de mobiele telefoon, in opdracht van Ben).

Meer mobiel internet

Volgens het SIDN steeg het aantal uren per maand gespendeerd op de mobiel van 40 uur in 2016 naar 61 uur in 2018. 26 uur daarvan spenderen we aan Facebook en Google. Dat is opmerkelijk, gezien we in 2014 dit aantal uren totaal per maand online waren op de smartphone.

Vooral games

We gamen graag op de smartphone. Ook in SIDN’s top-10 apps naar bezoekduur staan games bovenaan. Pokémon GO staat op 1 met 649 minuten per maand, gevolgd door Candy Crush Saga (624 min), Candy Crush Soda Saga (452 min), Wordfeud (413 min) en Farm Heroes Saga (406 min). Daarna komt Facebook pas, met 404 minuten, Facebook Lite met 374 minuten en WhatsApp Messenger met 301 minuten.

Meer sessies

SIDN meldt dat de gemiddelde tijd die een smartphonegebruiker doorbrengt op een site, blijft steken tussen de 2 en 3 minuten. Consumenten willen dus snel vinden wat ze zoeken, waarbij de snelheid van de website dus nog belangrijker wordt.

Meer tijd kijken

In het onderzoek Alle ballen in de lucht neemt het SCP onze tijdsbesteding in 2016 onder de loep (nieuw onderzoek is onderweg, Vrije Tijd door CBS en SCP). 80,4% van alle 10-17 jarigen heeft een smartphone, en 80% daarvan stuurt dagelijks berichten. 49% van deze doelgroep gebruikt social media dagelijks.

Terwijl de smartphone ons voorziet van alle mogelijke informatie, vermaak en communicatie met iedereen waar dan ook, heeft het ook een negatieve impact bij overdadig of verkeerd gebruik. Meer afleiding in het verkeer en meer verkeersdoden, schoolcijfers gaan achteruit, groter risico op diabetes en hart- en vaatziekten, lagere productiviteit op de werkvloer en… minder vrienden. Volgens het My First Device Report (pdf) door Norton by Symantec spelen kinderen vandaag de dag meer met hun telefoon (2 uur en 35 minuten) dan dat ze buiten spelen met vriendjes (1 uur en 55 minuten). De World Health Organization classificeerde in september game-verslaving als een officiële mentale stoornis. Hoe zo’n stoornis er precies uit ziet, zie je in dit filmpje Oblivious Man Plays with Phone During Armed Robbery.

En de lijst met negatieve gevolgen is nog veel langer: phantom vibration syndrom bij 89% van de smartphonegebruikers, no mobile phone phobia, seksueel overschreidend gedrag, text claw, schade aan de ogen, oren, rug en nek en negatieve beïnvloeding van de nachtrust. Een van de hoofdoorzaken: apps op je smartphone worden continu ontwikkeld om verslavender te zijn. De dopamine seeking-reward loop wordt door alle favoriete apps ingezet: WhatsApp, Facebook, Facebook Messenger, Instagram en Snapchat. Smartphone staren is het nieuwe roken, en kinderen zijn gemiddeld 13,2, 11,7 – herstel – 10,4 jaar als ze hun eerste mobiele device krijgen.

Red mij van mijn smartphone!

Paradoxaal genoeg leest gemiddeld zo’n 50% van alle lezers dit op de smartphone. Misschien zelfs terwijl je nu autorijdt of met je partner in bed ligt. Als afstandsbediening van ons leven is de smartphone niet meer weg te denken. Het gaat dus om verstandig gebruik.

Awareness

Na de publiekscampagnes ‘Laat je niet afleiden’ en ‘ONderweg ben ik OFFline’ vond 92% van de Nederlandse bestuurders telefoongebruik onderweg gevaarlijk (SWOV). Toch gebruikt 9% van de automobilisten zijn smartphone tijdens bijna elke rit. Reden voor de overheid om nu een langdurige campagne te starten: MONO.

Verbieden op scholen

In september verbood de Franse overheid het gebruik van smartphones op basisscholen en zogeheten collèges, middenscholen voor leerlingen tot vijftien jaar. In Nederland is landelijk verbod niet mogelijk en bepalen scholen zelf de regels.

Low tech ouderschap

“Your kids must love the iPad!” vraagt Nick Bilton van de New York Times nog aan het einde van het interview in 2010. “They haven’t used it. We limit how much technology our kids use at home”, antwoordt Steve Jobs, de bedenker van de iPad. Ook Bill Gates, Evan Williams, Chris Anderson – grote namen in de technologiebranche – beperken het gebruik van smartphones en internet bij hun kinderen. Ouders in Silicon Valley (pdf) hebben zorgen over de impact van de technologie die zij zelf maken, op hun eigen kinderen.

Beperkingen door leveranciers

Apple bracht in september IOS 12 uit met meer controle over notificaties en een Screen Time-functie voor ouders. Google introduceerde Digital Wellbeing Tools met een Android-appdashboard waarin het gebruik wordt getoond, en YouTube breathers waarbij gebruikers na enige tijd worden herinnerd aan het nemen van een pauze. Ook Facebook maakt een begin. De newsfeed geeft sinds januari 2018 voorrang aan berichten van familie en vrienden boven virale content en nieuws. De apps voor Facebook en Instagram bieden vanaf augustus user insights om de gespendeerde tijd te laten zien. De Chinese internetgigant Tencent gaat een flinke stap verder: voor het spel Honour of Kings is nu een identiteitsverificatie nodig. Kinderen tot 12 jaar mogen maximaal een uur per dag spelen, kinderen tot 18 uur maximaal twee uur per dag.

Gedecentraliseerd internet

De vraag is of beperkingen door leveranciers ver genoeg gaan om de groeiende internetverslaving tegen te gaan. In 1954 werd het eerste onderzoek gepubliceerd dat de link legde tussen longkanker en roken, en het duurde nog maar liefst 50 jaar voordat in Nederland het recht gold op een rookvrije werkplek. De big tech-bedrijven hebben genoeg financiële armslag om dezelfde vertragende praktijken in te zetten als de tabakslobby. De kwartaalomzet in Q3 2018 was voor Apple 53,3 miljard dollar, voor Google (Alphabet) was dit 27,2 miljard dollar en voor Facebook was dit 13,73 miljard dollar. De inzet van Definers Public Affairs door Facebook om critici en concurrenten in diskrediet te brengen, is waarschijnlijk slechts het puntje van een ijsberg. Want het zijn juist big tech-bedrijven die de kanalen beheersen waarmee consumenten worden beïnvloed.

Tijd voor een nieuw internet?

Het was dan ook na de Amerikaanse verkiezingen in 2016 waarin Russische hackers trachten de uitkomst te beïnvloeden, dat internetuitvinder Tim Berners-Lee besloot dat het tijd was voor een nieuw internet. Solid is gedecentraliseerd internet waarop alle informatie in eigen beheer is. Het biedt gebruikers een mix van diensten zoals Google Drive, MS Outlook, Slack, Spotify, WhatsApp en straks ook Alexa. Data wordt niet meer gecentraliseerd verzameld, beheerd en geëxploiteerd door web-corporaties, zoals Facebook en Google. Dat betekent een internet zonder advertenties, het ongevraagd verzamelen van persoonsgegevens, privacyschandalen. Maar ook zonder de likes, reacties en een tijdlijn die zo verslavend zijn gemaakt. Internet zoals het ooit bedoeld was.