Het infarct van de menselijke aandacht ligt op de loer door Facebook & Google

Column – In het begin had ik er ook moeite mee. Met het woord fractionaliseren. Dan maar een verhaaltje erover.

Onder fractionaliseren wordt verstaan het opdelen van iets of iemand in verschillende groepen of delen. Stel, één reep chocola is het geheel. Als de reep uit acht bij twee blokjes bestaat zijn kun je zestien blokjes hebben. Allemaal fracties.

De Tweede Kamer heeft 150 zetels. In de politiek spreken we niet voor niets over fracties. Theoretisch zou er ruimte zijn voor 150 politieke partijen in de kamer.

Er zijn kranten die nog steeds een keer per dag, zes dagen per week in de brievenbus vallen. Iedereen weet dat het nieuws en de redacties zich niets aantrekken van dit ritme. Het papier zit nog vastgekluisterd aan het stramme dagritme, en tegelijkertijd stromen de berichten van seconde op seconde naar buiten. Het nieuws wordt in steeds kleinere fracties aangeboden.

Wat is de invloed van Het Grote Netwerk op het fractionaliseren?

De vraag nu is wat de invloed is van Het Grote Netwerk op het fractionaliseren, op het opdelen in deeltjes.

Neem nu de auto-leen-markt. Je kunt auto’s leasen. Geliefde termijnen zijn 36 of 48 maanden. Het paradoxale hier is dat de leasemaatschappijen de schijn wekken ons iets aan te bieden in kleinere fracties (36 maanden of 48 maanden), maar de werkelijkheid is dat je je drie of vier jaar verbindt aan de auto. Klinkt veel langer dan al die maanden. U krijgt zestien blokjes chocola maar u moet wel de hele reep kopen. En meestal gaat dit ook samen met het aantal kilometers dat je mag of moet rijden.

Je kunt ook een auto huren. Dat is dan korter. Papierwinkel en gedoe. Rare voorwaarden. Niet iedereen mag er in rijden. Onvoorspelbare schadeclaims bij thuiskomst na het inleveren. Beslag op je creditcard. Afleveren met de tank vol.

Volstrekt ouderwetse regels uit een fractie-arme tijd.

Of je nu een auto huurt of leaset, er is een van-datum en een tot-datum, en er is een kilometerteller. Of, de moderne benadering, er is een van-seconde en een tot-seconde en er is een gps-tracker die tot op de meter kan bijhouden hoelang en hoeveel je gebruik hebt gemaakt van de auto.

Dan kom je in de buurt van fractionaliseren.

Fractie-denken

Een zandbak is een verzameling zand en er zijn tegenwoordig genoeg hulpmiddelen om tot op het niveau van de korrel de inhoud en het gebruik te meten. Weerman Kuipers Munneke heeft voor ons uitgerekend dat er op de code-rood-maandag 70.000.000.000.000.000 sneeuwvlokken vielen in Nederland. 70 biljard. Je hebt niets aan deze informatie maar het is de ultieme fractionalisering van een wit Nederland. Het toeval wil dat terwijl ik dit opschrijf ik luister naar Lacrimosa uit het requiem van Verdi. De prachtige tranenzang. Een traan is de meest zichtbare fractie van het verdriet.

Over verdriet gesproken. Emiel Roemer is verlost van zijn verdriet, hij is partij-voorzitter af. Hij had het niet over 1.4 miljard dividend-cadeau, nee, hij had het over 1400 miljoen. Fractie-denken.

Airbnb is een voorbeeld van fractionalisering van de huurmarkt. Je huurt niet voor minimaal een paar maanden, een dag kan ook.

Spotify is een voorbeeld van het fractionaliseren van de muziekmarkt. Je koopt niet een album, je betaalt een abonnement en daarvoor mag je net zo lang luisteren naar net zo veel nummers als je wil. Het heeft allemaal te maken met het opdelen in deeltjes. De grijparm die stukjes pakt uit het aanbod is tot in de fijnste details bestuurbaar. Van seconde tot seconde als het moet. Een locatie is benaderbaar tot op de vierkante meter. Afrekenbaar tot op de cent als het moet. Alles in heel kleine stukjes.

Je kunt niet alles opdelen in de kleinste eenheden

Lang niet alles leent zich ervoor om opgedeeld te worden in de kleinste eenheden. Neem nu de aandacht. De aandacht is deelbaar, maar niet tot in de kleinste tijds-eenheid, zo is in de praktijk inmiddels gebleken. Steeds meer komen de verhalen los over addiction. Facebook en Alphabet (Google) beginnen toe te geven dat de gebruikte algoritmes een onverbiddelijke jacht zijn op de aandacht-korrels van de mens; stukjes aandacht in de meest gefractionaliseerde vorm. Want niet alleen het hebben van de aandacht levert geld op, ook het verplaatsen van de aandacht is een manier om geld te verdienen.

Het begrip ‘addictie’, verslaving, is geen overdrijving (The Guardian). De gemiddelde gebruiker benadert zijn smartphone 150 keer per dag. Ook in de auto of op de fiets, tijdens de les, in de vergadering. De suggestie dat een mens een wezen is dat meerdere aandachtstaken tegelijk kan verrichten is een onjuiste gebleken. Multitasken is niets anders dan heel snel verschillende taken volgordelijk achter elkaar doen. En nu komen we er achter dat er een grens is aan de kleinste eenheid aandacht die zich daarvoor leent, zonder dat het ten koste gaat van de zorgvuldigheid.

Automobilisten en fietsers gaan dood. Mensen raken verslaafd. Er worden digital detox weeks georganiseerd. Retraites. Sabbatical 2.0.

Aandacht laat zich nu eenmaal niet fractionaliseren tot in de kleinste eenheid. Vergelijk het met een Airbnb-verhuurder. Het is niet zo dat de ene huurder de sleutel geeft aan de andere. Tussen twee huurders in zal het huis echt even schoongemaakt worden.

Kijk naar de politiek, een mensen-spel. Naar het aantal partijen in de Tweede Kamer. Naar de beweeglijkheid waarmee kiezers van de ene partij overstappen op een andere. Naar het aantal kleine partijen.

Gereedschap, auto’s, huizen, allemaal moleculaire goederen, in een goed georganiseerde deeleconomie zijn ze geschikt om zich in kleinere eenheden te laten opsplitsen en zo te bereiken dat er letterlijk veel meer gedeeld wordt. Desnoods met micro-betalingen en dan ook maar meteen in de blockchain. Het opmerkelijke is dat je het nog veel te weinig ziet gebeuren. Stijve contracten. Weekhuur. Jaarabonnement. Back-ends die er niet op zijn ingericht en stutten op permafrost-systemen met de beweeglijkheid van een heipaal in een strenge winter.

Maar als de menselijke aandacht een deel-element wordt in dit spel, komt er een dimensie bij die weerbarstig is. De aandacht van de mens is een levens-ader van het bestaan. En zoals we weten, laten aders zich niet ringeloren in steeds dunnere pijpjes. Dan stroomt er geen bloed meer door en dan ligt het infarct op de loer.

Bingewatching, dat is de redding. Ongegeneerd naar The Sinner kijken, op Netflix. Acht afleveringen, zes uur eendimensionale ongefractioneerde aandacht. Of Ozark. Tien afleveringen, tien uur. Of The Crown, tweede seizoen, tien afleveringen, tien uur.

Meer fracties is goed, zolang het maar niet de aandacht is die ‘gefractied’ wordt.