Filter
ChatGPT VUCA: het niet weten is je grootste zekerheid
Column – VUCA, niet iedereen zal het kennen. Laat staan VUCALU. Daar komt verandering in.
Het begon allemaal met een artikel in Harvard Business Review, met de prikkelende kop: Er zijn twee manieren om te presteren, maar de meeste organisaties richten zich slechts op één daarvan (There Are Two Types of Performance – but Most Organisations Only Focus on One).
Er wordt gesproken over de tactische aanpak (tactical performance) versus de zich-aanpassende-aanpak (adaptive performance).
De tactische aanpak is de manier van werken waarbij je heel dicht bij het oorspronkelijke strategische plan blijft. De werkwijze is strak gericht op het vastgelegde, en is consistent in zijn uitvoering. Er zijn regels, controle-lijstjes, procedures, in sprint-omgevingen zijn er strakke stand-ups, de velocitiy wordt minutieus gemeten. Als je je strak houdt aan dit hechte pakket van vastleggingen en procedures, heb je te maken met een tactische aanpak. Het grote voordeel is dat werk makkelijk overdraagbaar is. Voorbeeld: een barista in het Starbucks-filiaal op het Leidseplein kan zo meedraaien in een Starbucks-vestiging op het centraal station in Arnhem.
Ben je in staat af te wijken van een plan?
Daarnaast heb je de ‘zich-aanpassende’ aanpak. Hier gaat het juist om de vraag of je in staat bent af te wijken van een oorspronkelijk plan. Als je dat kan word je creatief gevonden, innovatief, invoelend, participerend. In contact met klanten wordt het klantgericht genoemd. Het is bij uitstek bruikbaar in een omgeving waar alles heel snel verandert. Nieuwe technologie dient zich aan, politieke bewegingen zijn hyper-actief en onvoorspelbaar, buitenlandse invloeden zijn steeds meer merkbaar, het klimaat is grillig.
Eigenlijk, aldus Harvard Business, is de tactical performer iemand die zich strak aan een plan houdt en zich daar veilig bij voelt, en de adaptive performer ervaart aanleidingen zodat hij van het plan kan afwijken. De kern van het betoog is dat de goede mens beide moet kunnen, en – nog belangrijker – in staat moet worden gesteld om beide tactieken toe te passen.
Tekening van Sterre Steins Bisschop.
Onderzoek toonde blijkbaar aan (daar zijn onderzoeken voor) dat als toezichthouders (managers) van lopende banden zich even niet bemoeien met het productieproces, er al heel snel slimmere manieren van werken worden ontwikkeld door de arbeiders. Daardoor neemt de productiviteit toe.
Balans tussen tactical & adaptive
Oké, de constatering is dus dat er een balans moet zijn tussen de ‘tactical ik’ en de ‘adaptive ik’. De tactische purist die ieder kwartaal het bewijs van de business case wil zien en ingrijpt als de de cijfertjes daartoe aanleiding geven, is gedoemd de zaak naar de mallemiezen te helpen.
Tussendoor 2. AkzoNobel investeerde 15 miljoen in deelname aan de Volvo Ocean Race. Half oktober, één week voor de start, werd hoofdschipper Simeon Tienpont op non-actief gesteld, en een deel van de bemanning vervangen. Tienpont zou met zijn bedrijf Steam contractbreuk hebben gepleegd. Tienpont stapte naar het Nederlands Instituut. Dat gaf hem gelijk. Tienpont stapte een dag voor vertrek in Alicante weer op de boot en startte met zijn bemanning.
Hier heeft de tactische speler duidelijk geen verbinding kunnen leggen met de adaptieve speler. ‘Regels zijn regels’, sprak de tacticus, en Tienpont werd op non-actief gesteld. ‘Maar kijk naar de omstandigheden’, sprak de adapticus bij monde van het Instituut en Tienpont mocht weer naar zijn boot en zeilde de haven van Alicante uit. Zonder navigator, een opmerkelijk detail. Misschien had Akzo de navigator nodig.
Tegelijkertijd kan een verzameling van louter adaptive performers dodelijk zijn voor een organisatie. Autonome teams zijn prachtig, zolang ze maar duidelijk weten wat Het Grote Plan is.
Het inzicht nu is dat er meer plaats moet worden gegund aan de adaptive performer, wat ten koste gaat van de invloed van de tactische performer.
En het heeft alles te maken met VUCA.
VUCA
VUCA is een afkorting voor: Volatile, Uncertain, Complex en Ambiguous. Oftewel, vier kenmerken van de steeds bozere buitenwereld. Een korte toelichting.
Volatile, volatiliteit
Het begrip wordt vooral gebruikt in de beleggingswereld. Het betekent beweeglijk, snel veranderend. De constatering is dat alles om ons heen sneller verandert dan we gewend waren. Het politieke landschap, terroristische dreigingen, de ping-pongbattle tussen de Rocketman en The Donald.
Uncertain
Onzekerheid die het gevolg kan zijn van volatiliteit. Het getuigt van dapperheid om te erkennen dat gepresenteerde plannen van een onderneming volop onzekerheid bevatten. De horizon van een plan kan niet verder zijn dan hoogstens een paar jaar. ‘We weten het niet zeker’ is geen populaire boodschap in een nieuwjaarsbijeenkomst. Maar het is meer waar dan ooit.
Complex
Ingewikkeld als gevolg van de steeds directere verbindingen die in het netwerk mogelijk zijn. Aan de ene kant worden tussenlagen uit de keten geknikkerd, met hetzelfde gemak ontstaan nieuwe intermediairs en niche-spelers die met een totaal andere snelheid de markt betreden.
Ambiguous
Dubbelzinnig, meerduidig. Niets is vanzelfsprekend. Causale verbanden verdwijnen. Precedenten hebben geen betekenis. ‘Zo doen we het altijd’ is zwarte magie. Netflix was videoverhuurder en is nu een grote filmproducent, Google’s Alphabet neemt meer kunstmatig intelligenten aan dan ooit, Amazon is een boekenverkoper die nu wereldspeler in cloud-services is. Je beste klant is binnen de kortste keren je grootste concurrent.
VUCALU
Tot zover VUCA. VUCA is niet genoeg. Laat me er twee begrippen aan toevoegen die het lijstje volledig maken. VUCALU.
Liquid
Vloeibaar. Alles wordt vloeibaar, in het meest extreme denken geldt dit.
Voor informatie geldt het al lang. Informatie kan overal heen stromen, het kan gestuurd worden, zoals bleek ten tijde van het formatieakkoord. Dagblad Trouw sprak over een ‘lekwaterval’, bewust en strategisch. Informatie heeft geen reistijd, de kleinste kier is groot genoeg. Overal komen lijstjesmakers zoals AirBnB, Uber, BlablaCar.
Maar ook moleculen worden steeds vloeibaarder. Een beetje webwinkel levert fysiek af binnen acht uur, in grote steden is een Uber-rit binnen een paar minuten beschikbaar. Moleculen gaan steeds meer het gedrag van data vertonen.
Ubiquitous
Alomtegenwoordig. Overal toegankelijk. Iedereen heeft een afstandsbediening op zak in de vorm van een smartphone. Je hoeft niet meer ergens te zijn om iets te kunnen doen. ‘Ik zit nu niet aan mijn bureau’ is geen excuus meer. Alleen het noodzakelijke heb je bij je, voor al het overige heb je niets anders nodig dan toegang. Ook geen sleutelbos. Geen portemonnee. De zakdoek is, naast het mobieltje, de enige reden om nog zakken te hebben. Anytime, any place, anywhere, anyhow, anyone. Whenever. Whoever. Wherever. Geen bezit meer, alles wordt een dienst, zolang deze maar overal bereikbaar is.
Oerkrachten in de buitenwereld
VUCALU, je ontkomt er niet aan te weten wat iedere letter betekent en wat de gevolgen kunnen zijn. Geen board kan zich veroorloven te ontkennen dat alle letters van VUCALU als oerkrachten in de buitenwereld een steeds grotere rol spelen. Erkennen van VUCALU is een kwaliteit, niet een zwakte, ook al wordt het nu nog geassocieerd met twijfel, het niet weten. Een politicus of CEO hoor je immers nooit zeggen ‘Ik zou het ook echt niet weten’.
En toch is dat het meest zekere wat je kan zeggen: we kunnen het echt niet weten. De uitdaging nu is om je zaakjes vandaag zo in te richten dat je morgen kan reageren. Want het ging toch iets anders dan wat er gisteren gezegd werd.
Over de auteur
