Ik ben geen UX-designer, en jij ook niet

Column – Nog niet zo lang geleden noemde ik me gewoon webdesigner. Nu merk ik dat ik daarmee – bijvoorbeeld tijdens netwerken – direct buitenspel sta, omdat het vakje ‘webdesigners’ in het hoofd van mijn gesprekspartner te vol is geworden. In zijn ogen ben ik één van de velen. En webdesign an sich heeft de magie verloren. Want, tja.. gratis online platforms, templates en slimme neefjes. Wie heeft nu nog een webdesigner nodig?

Ik ben mijzelf daarna dus UI-, UX-designer of visual designer gaan noemen. Als aparte discipline of alles op één hoop, afhankelijk van wat in het gesprek het beste past. En nu merk ik dat deze domeinen nogal door elkaar heen gebruikt worden. Het wordt er voor mijn gesprekspartner niet duidelijker op. Visual designer kan hij nog volgen, maar in relatie met, of het verschil tussen UI en UX? En is UI nu User Interface of User Interaction…?

Het wordt voor mijn gesprekspartner vager en vager. Ik krijg nu wel een eigen vakje zijn hoofd. Iets in de trend van ‘complexe (=duur) webdesigners’. Niet echt het vakje waarin je wil zitten.

Onderdeel van UX

Zoals ieder zichzelf respecterende webdesigner meng ik mij ook in de discussie om UI-, UX- en visual design te duiden. Jesse James Garrett, oprichter van Adaptive Path, stelt dat UI en visual design onderdelen zijn van UX. Hij heeft dit in zijn boek ‘The Elements of User Experience‘ (aff.) uit 2002 gevisualiseerd.

Op UX Learning stelt blogger Karthik in één van zijn blogs: “UX designers concentrate more on how the end users can perform/achieve their task efficiently and meaningfully, while visual designers are more towards how the users fell about the aesthetics […]. Hier legt UX de nadruk toch wel heel erg op interactie, lijkt me.

UX-design als discipline?

Als ik verder zoek op internet, kom ik afbeeldingen tegen die tonen dat ‘UX design a team effort’ is. Is UX-design dus een discipline, en geen persoon? Je kunt dus geen UX-designer zijn?

Is UX-design dus een discipline, en geen persoon? Je kunt dus geen UX-designer zijn?

De whiteboard-animatie van Matthew Magain is verhelderend, maar blijft voor mij nog dicht bij functionaliteit en niet op ‘experience‘.

Na het lezen van een artikel op Webdesigner Depot heb ik besloten om verwarring bij mijn gesprekspartner weg te nemen, en alleen nog UI- en visual design te hanteren. En het begrip UX-design niet meer. Of hoogstens heel spaarzaam. UI-design is voor mij user interaction design, en visual design is (duh!) de visuele laag daar boven op.

UX-design wordt niet juist gehanteerd

Wellicht trap ik hiermee op iemands tenen (”Kort door de bocht!”, “Kom niet aan mijn vakgebied!”). Maar ik ben het eens met de stelling die Ben Moss in zijn blog aanneemt dat het begrip UX-design eigenlijk niet kan, of op zijn minst niet altijd juist gehanteerd wordt. En het kan zeker niet als toverformule ingezet worden. UX kan namelijk niet worden ontworpen! Om het maar even stellig neer te zetten.

De metafoor die Ben gebruikt: ”UI is als een fiets. Het frame, het stuur, de banden, enzovoort. UX is de ervaring van heuveltje-af. Een dergelijke ervaring, de wind in je haren, het gevoel van snelheid door de langs flitsende lantarenpalen, kun je niet ontwerpen. Je hebt geen controle over het verkeer, geen controle over het wegdek, het vals plat, en je hebt geen controle over andere weggebruikers. Je kunt wel een UI (de fiets) ontwerpen die in zo veel verschillende situaties zo goed mogelijk functioneert, maar je kunt niet de UX (de handeling van fietsen) ontwerpen. Dat is een persoonlijke ervaring van de gebruiker, van de fietser.”

Omdat het nog wel even zal duren voordat binnen het vakgebied webdesign iedereen dezelfde invulling aan UX of UI geeft, kun je overigens de stelling in dit artikel ook net zo snel weerleggen. We zullen wel zien waar het met het vakgebied webdesign naartoe gaat.

UX kun je niet ontwerpen

Aldus Ben: ”Een ontwerper van achtbanen kun je zien als ‘ontwerper van ervaringen’, een UX-designer dus. Een achtbaan is een overweldigende ervaring dankzij de extreme veranderingen in zwaartekracht, geluid, gevoel en visuele prikkels. Een sensationele belevenis – alhoewel je toch vaak niet meer ziet dan de achterkant van de stoel voor je. Het ontwerpen van de gebruikerservaring is echter beperkt, want de belevenis van een achtbaan gaat verder dan het ritje in het karretje alleen. De loopings, schroeven en vrije val kun je bedenken en berekenen voor wat een lichaam redelijkerwijs aankan, maar je hebt geen controle over de lengte van de wachtrij, het weer, of het gegil van degene direct achter je. Die bepalen mede de ervaring die je hebt met de achtbaan.”

Meer dan twintig sensaties

Sommige psychologen beweren dat er meer dan twintig ‘sensaties’ zijn. Veel meer dus dan de vijf traditionele zintuigen die we allemaal kennen (zien, horen, voelen, proeven en ruiken). Alleen al ‘voelen’ kent meerdere lagen als honger, balans en temperatuur.

UX speelt wel degelijk een rol in elke site en app. Maar het is alleen niet goed om te beweren dat je unieke gebruikerservaringen kunt ontwerpen. Bij drukwerk speelt wat je kunt zien en voelen een grote rol. Soms ook geur: drukwerk kan dus meerdere zintuigen aanspreken. Een website vooralsnog één of twee: het zicht en het gehoor. In het beste geval ontwerp je dus voor twee-vijfde van onze zintuigen. Als je alle sensaties mee zou tellen, kom je op slechts vijf procent waar je invloed op hebt.

Wat kun je wél doen?

Je kunt wél ontwerpen vóór gebruikerservaringen. Je kunt wél helder en functionele UI opzetten, met boeiende micro-animatie en content waaruit inlevingsvermogen voor de bezoeker blijkt. Je kunt wél een kader stellen waarbinnen gebruikerservaringen kunnen optreden, maar je kunt ze niet ontwerpen. Wat voor liedje luistert de bezoeker bij het bezoek van je site? Wat deden ze voorafgaand aan het bezoek, en wat daarna? Je hebt een beetje controle over de duur dat een bezoeker op je site is, door gebruik te maken van psychologische verleidingstechnieken, maar niet over de mate van focus.

Responsive ontwerp kan met zijn verschillende viewports heel prettig aanvoelen, maar er is meer dat invloed heeft op het gevoel: verbindingssnelheid, schermresolutie en een rustige of drukke omgeving. Het zijn allemaal factoren waar we geen controle over hebben, maar die wel bepalend zijn voor de experience. Een responsive ontwerp is dus slechts het kader waarin UX kan optreden, niet het UX zelf.

Je kunt wél een kader stellen waarbinnen gebruikerservaringen kunnen optreden, maar je kunt ze niet ontwerpen.

Door vóór UX te ontwerpen, in plaats van de UX zelf, ga je uit van het idee dat de gebruiker zelf zijn eigen ervaring moet kunnen ontwikkelen. De gebruiker bepaalt zijn eigen voorwaarden waarop hij de relatie met je product of dienst wil aangaan. UX is een persoonlijke zaak, niet alleen uniek voor elke gebruiker, maar ook vanwege de steeds veranderde context. En daar heb je geen controle over. Echt succesvolle UX is niet ontworpen, maar ontstaat als gebruikers een kader krijgen om te communiceren op hun eigen voorwaarden.

Ik ben geen UX-designer

Goed design gaat (naast over het oplossen van een ‘probleem’ van een gebruiker) over het creëren van betrokkenheid. Als designer kun je vragen om die betrokkenheid, maar je kunt die niet afdwingen. UX is een persoonlijke zaak, die ontstaat in het hoofd van de gebruiker als reactie op de stimuli die jij als designer aanbiedt.

Het artikel op Webdesigner Depot heeft voor mij veel verduidelijkt. Nu kan ik ook mijn meerwaarde duidelijk overbrengen aan mijn (toekomstige) opdrachtgevers. Een nieuw vakje in zijn hoofd is aangemaakt… Zoals Ben het zegt: “I’m not a UX-designer, and neither are you.”

Afbeelding intro met dank aan 123RF.