Vlogger Boef & Trump: de psychologie achter hypocrisie

De afgelopen weken leek het wel of iedereen een mening over iedereen had in Nederland. De treitervloggers werden hypocriet genoemd, omdat zij zeggen goed te doen. Maar in werkelijkheid zouden zij een buurt terroriseren. Media-uitingen die hen veroordeelden, werden hypocriet genoemd, omdat de vloggers zich bedienen van methoden die populair gemaakt zijn door PowNed. En PowNed wordt zelf niet aangepakt.

Notabelen die vlogger Boef aanvielen bij RTL Late Night werden hypocriet genoemd, omdat zij raciaal profileren bij de politie ontkenden en, opnieuw, een niet-blanke Nederlander verweten wat zij blanke Nederlanders nooit zouden verwijten. Bestaat ons land plotseling uit een verzameling hypocrieten? Ja. En het is de schuld van onze hersenen.

Het verschil tussen wat we doen en wat we zeggen

Robert Kurzban is een evolutionair psycholoog. Hij is gefascineerd door het enorme verschil tussen wat wij doen en wat wij zeggen. Volgens hem zijn wij ‘vaten van tegenstrijdigheden’, die wij echter zelf niet zien. De reden ervan: onze hersenen vormen geen samenhangend geheel. In ons hoofd huist geen mini-me die alles interpreteert en ons aanstuurt. Zou die wel bestaan, dan zou de vraag zijn: wie stuurt deze mini-me aan? Een mini-mini-me?

Bewuste en onbewuste modulen

Volgens Kurzban bestaan onze hersenen uit een groot aantal modulen die elk een eigen functie vervullen. Deze modulen geven soms informatie aan elkaar door, maar vaak ook niet. Een deel van deze modulen is bewust. Dit zijn de modulen die ons denken aansturen, en onze reflecties. Een ander deel van de modulen is onbewust. Zij voeren soms simpele functies uit, zoals ademhalen, maar soms ook complexe functies zoals het komen tot een moreel oordeel. Onze bewuste modulen hebben niet altijd toegang tot de informatie uit de onderbewuste modulen, zoals tot onze morele oordelen. Die hebben wij gewoon, zonder enige vorm van bewust denken.

Zou ons niettemin worden gevraagd om onze morele oordelen te onderbouwen, en dat gebeurt regelmatig, dan leveren onze bewuste modulen netjes een redelijk klinkende onderbouwing, hoewel zij geen informatie hebben om zich op te baseren. Onze bewuste modulen kunnen een reden voor alles verzinnen.

Zou ons niettemin worden gevraagd om onze morele oordelen te onderbouwen, en dat gebeurt regelmatig, dan leveren onze bewuste modulen netjes een redelijk klinkende onderbouwing, hoewel zij geen informatie hebben om zich op te baseren. Onze bewuste modulen kunnen een reden voor alles verzinnen.

Spindoctors

Onze bewuste modulen zijn er dan ook niet, volgens Kurzban, om tot zelfkennis te komen of om de waarheid te ontdekken. Onze bewuste modules zijn er om een zo positief mogelijk beeld van onszelf te verspreiden. Het zijn onze spindoctors. Dat is de verklaring dat als je aan mensen vraagt die net een ernstig verkeersongeluk hebben veroorzaakt, of zij goede chauffeurs zijn, zij net zo vaak “ja” zeggen als mensen die nog nooit een ongeluk hebben veroorzaakt.

Dat is waarom veel misdadigers zichzelf zien als goede mensen, ondanks hun gruwelijke daden. En dat is waarom vloggers, PowNed-verslaggevers, notabelen, critici en wij allen onszelf zien als goede mensen. Onze spindoctors overtuigen eerst onszelf en dan pas anderen.

Verdedigbare beelden

Het positieve beeld dat onze spindoctors over ons verspreiden, moet volgens Kurzban wel “verdedigbaar” zijn. Als wij worden aangesproken op onze woorden en daden, moeten deze wel redelijkerwijs met elkaar overeen lijken te komen. Mensen die niet in de publiciteit komen, worden niet zo snel aangesproken. Maar bij in de media alomtegenwoordige treitervloggers, journalisten en notabelen worden de woorden en daden wel met elkaar vergeleken. En dan is het de vraag of het positieve beeld dat zij over zichzelf verspreiden inderdaad verdedigbaar is. Is dat niet het geval, dan vinden wij deze personen hypocriet.

En dat is waarom vloggers, PowNed-verslaggevers, notabelen, critici en wij allen onszelf zien als goede mensen. Onze spindoctors overtuigen eerst onszelf en dan pas anderen.

Nogmaals, wij zijn allen hypocriet om de simpele reden dat onze woorden en onze daden worden aangestuurd door een reeks van modulen die geen eenheid vormen. Wat wij doen en wat wij zeggen, is afhankelijk van de context waarin wij ons bevinden, van hoe onze vorige keuzen uitpakten en van de staat waarin wij ons bevinden. Hebben wij nu iets nodig, bijvoorbeeld omdat we honger of dorst hebben, of kunnen we ons richten op de lange termijn? Waar het om gaat, is om de tegenstrijdigheden in ons gedrag en onze woorden zo goed mogelijk te maskeren. Onze spindoctors hebben als taak om onze hypocrisie zo onzichtbaar mogelijk te maken.

We willen niet gezien worden als hypocriet

De reden dat wij niet gezien willen worden als hypocrieten is simpel: hypocrieten laten zien zich niet aan de sociale regels te houden die in onze samenleving gelden. Ondanks dat zij beweren dat wel te doen. Hypocrieten ondermijnen daarmee de sociale orde, omdat zij egoïsten zijn die alleen maar uit zijn op hun eigenbelang en zich slechts voordoen als goede mensen. Daarom wordt er ook zo heftig gereageerd op individuen die wij als hypocrieten zien. Zoals, voor sommigen, de treiterbloggers en, voor anderen, vertegenwoordigers van de media of notabelen. Door hun hypocrisie laten zij zien dat wij als samenleving iets van hen te vrezen hebben en dus moeten zij worden uitgesloten, of tenminste worden gecorrigeerd en in de gaten worden gehouden.

De reden dat wij niet gezien willen worden als hypocrieten is simpel: hypocrieten laten zien zich niet aan de sociale regels te houden die in onze samenleving gelden.

Hierdoor wordt ook meteen duidelijk waarom onze bewuste hersenmodulen doen wat zij doen. Zij ontwerpen een zo positief mogelijk beeld van onszelf dat nog wel verdedigbaar is om aan te tonen aan onszelf en aan anderen dat wij waardevolle mensen zijn. Mensen die waardevol zijn, hebben meer kans op geld, macht, aanzien, vrienden, kinderen enzovoort. En daar draait het allemaal om. Daarom leven er in Nederland, net zoals in elk ander land, alleen maar hypocrieten – niet alleen nu, maar altijd al. Het is zaak om nooit ontmaskerd te worden.

3 tips om te voorkomen dat jij wordt gezien als hypocriet

Goed, dit geeft dus aan dat we allemaal een beetje hypocriet zijn en allemaal onze eigen spindoctors zijn. We willen natuurlijk niet als hypocriet worden gezien. Wat kun je doen om dit te voorkomen? 3 tips.

1. Overdrijf niet met positieve verhalen

Het is belangrijk niet te overdrijven met de positieve verhalen over jezelf. Zoals hierboven beschreven, moeten jouw verhalen nog wel verdedigbaar blijven. Dit geldt met betrekking tot anderen voor wie het makkelijker wordt gaten te schieten in jouw geloofwaardigheid naarmate jij meer beweert. Maar het geldt ook ten opzichte van jezelf. Hoe stelliger je bent van jouw zaak en hoe uitbundiger jij over jezelf opschept, hoe moeilijker het voor je wordt met kritische feedback om te gaan, zoals de treitervloggers lieten zien.

Elk woord van kritiek werd door hen geïnterpreteerd als een directe oorlogsverklaring: “Jij bent tegen ons!” En hoe moeilijker het wordt met tegenslagen om te gaan. Kijk naar Donald Trump. Hij laat nu al weten dat een mogelijk verlies bij de verkiezingen zou betekenen dat de verkiezingen oneerlijk zijn. Het alternatief, het accepteren dat hij niet populair genoeg zou zijn, is strijdig met de boodschap van zijn spindoctors en zou betekenen dat hij voor zichzelf een hypocriet zou zijn en dus voor zichzelf de status van waardevolle persoon zou verliezen. Dat zou hem ten gronde richten.

2. Laat je niet verleiden door je spindoctors, maar wees bescheiden

Jouw succesverhalen maken jou bovendien niet tot een prettiger mens, zelfs als je er mee weg komt. Kijk opnieuw naar Donald Trump. Hij is typisch iemand die altijd de grens opzoekt – en soms erover heen gaat – met het zenden van hoera-berichten over zichzelf. Trump heeft geld, macht en invloed. En volgens zichzelf kan hij alles en lukt hem ook alles. Maar de vraag is: is hij iemand naar wie we toe zouden gaan als we ons rot voelen? Als jouw spindoctors op volle toeren draaien, verander je in een weinig sympathiek mens. En dat maakt weer dat mensen zich gemotiveerder voelen om jouw verhalen te toetsen. Dat ondervindt Trump, maar hetzelfde overkwam de treitervloggers, de notabelen die vlogger Boef aanpakten en vlogger Boef zelf. Waren zij bescheidener geweest, dan was de reactie op hen ook niet zo heftig geweest.

3. Neem verhalen van anderen serieus

Daarnaast geven jouw té enthousiaste spindoctors anderen een machtig instrument in handen om jou te manipuleren. Zodra anderen naar jouw succesverhalen willen luisteren en deze oprecht bevestigen, voel je een diepe genegenheid en verbinding met hen. En daarmee sta je veel meer open voor wat zij van jou willen. Het is niet voor niets auteurs als Dale Carnegie, auteur van het boek ‘Hoe je vrienden maakt en mensen beïnvloedt‘ (aff.) en Dave Kerpen, auteur van ‘The art of people‘ (aff.) ons vertellen dat luisteren het begin van beïnvloeden is. De kern van hun boodschap is: door de verhalen van anderen serieus te nemen, krijgen wij veel meer van hen gedaan. En dat geldt andersom dus ook.

Geef de ander een mooie reputatie om waar te maken.

Dit houdt dus in dat ook jij gebruik kunt maken van de positieve verhalen van anderen om hen in te palmen, door te luisteren en te bevestigen. En jij kunt hen met behulp van hun spindoctors sturen, volgens Carnegie en Kerpen. Carnegie omschrijft dat als volgt: “Geef de ander een mooie reputatie om waar te maken.” Door selectief te prijzen en selectief te bevestigen, ben je in staat het gedrag en de woorden van anderen te beïnvloeden.

Hout snijden

Deze drie tips zijn niet revolutionair. Zij zijn terug te vinden bij Carnegie en Kerpen, maar ook bij bijvoorbeeld Stone & Heen. Wat Kurzban met zijn theorie wel toevoegt, is een reden waarom wat deze auteurs schrijven, hout snijdt. En dat maakt weer dat we er zelf verder mee aan de slag kunnen.

Afbeelding intro met dank aan Aaron Burden – Unsplash.