Het eindspel van de banken: waar zijn hun kanaries?

Column – Vraag me niet waarom, maar ik moest denken aan kanaries en kolenmijnen. Vroeger namen mijnwerkers kanaries mee naar hun onderaardse gangen. Een kooi met een kanarie erin werd aan het plafond van de schacht opgehangen. Omdat het giftige en brandbare mijngas, methaangas en koolmonoxide, lichter is dan lucht kreeg de kanarie als eerste door dat er iets aan de hand was. Dan viel hij namelijk letterlijk en figuurlijk van zijn stokje, hij ging dood. En dat was het signaal voor de mijnwerkers om razendsnel naar boven te gaan.

Op deze plaats schreef ik twee weken geleden over de CDO, de Chief Digital Officer. Kern van het betoog was eigenlijk dat ‘oude’ bedrijven zich niet kunnen onttrekken aan de verplichting om structureel te veranderen. En dan zegt de een dat de term ‘Digital’ een foute benaming is en dat het ‘Disruption’ zou moeten heten. De ander zegt dat het Change Officer moet heten. Een meneer van Interpolis twitterde dat het typisch een verhaal was van een consultant die zich de boardroom probeert in te praten. En weer een wakkere zei dat de strategie van een onderneming door de CEO moet worden gemaakt en door niemand anders, al zeker niet door de digitale meneer. Want het is immers veel breder.

Niet de naam, maar de manier van denken

Het is allemaal goed. En volgens mij zijn we het er over eens dat het geen snars uitmaakt hoe de veranderaar heet, als hij er maar komt en zijn werk mag doen. En als dat maar gepaard gaat met een onvoorwaardelijke ‘andere manier van denken’ in de onderneming, de gehele onderneming, van magazijnmeester tot derivatenontwikkelaar en van hoofd inkoop tot chef personeelsuitjes. Paintballen is niet meer een vanzelfsprekendheid.

In Nieuwsuur van 10 januari interviewde Twan Huys vier bestuursvoorzitters van de vier grote banken, Zalm (ABN Amro), Hamers (ING), Draijer (Rabobank) en Oostendorp (SNS). Neem een half uur de tijd en beluister het. Hoor hoe Draijer niet wil zeggen dat de Libor-rente-manipuleerders domweg oplichters waren. Nee, ze maakten fouten. “Nou ja, ernstige fouten. En slecht gedrag.” Hoor hoe Hamers zijn verreweg hoogste salaris (1,6 miljoen tegenover Draijer 999, Zalm 795 en ambtenaar Oostendorp een schamele 396) verdedigt door het te hebben over level playing field, top-drie van de AEX en dat het in vergelijking met Shell en Unilever ‘zelfs laag’ is.

De cultuur- en organisatieverandering van banken gaat traag

Hoor hoe ze reageren op Bart Combée van de Consumentenbond die nog maar weinig ziet veranderen in het klantvriendelijke gedrag van de banken, die banken maar mondjesmaat ziet reageren op de risico-opslagen op hypotheken waar het risico toch aanzienlijk afgenomen is. En luister naar hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans die aankondigt dat er een ingrijpende verandering aanstaande is. Dat er echt een cultuurverandering moet plaatsvinden tussen nu en tien jaar. Dat hij ‘uit betrouwbare bron binnen uw banken op belangrijke posities’ weet dat er reden is om je zorgen te maken. Dat er een eindspel gaande is. Dat er tussen nu en tien jaar twee van de vier grote spelers het niet zullen redden. Dat het veel te traag gaat met de cultuur- en organisatieverandering.

Draijer herkent nu voor het eerst in het interview iets (daarvoor een aantal maal: ‘ik herken me daar niet in’). Hij herkent dat al die jonge bedrijven ‘lekker bezig zijn om de financiële sector aan te vallen met nieuwe diensten en technologieën’. Hamers weet te melden dat ING al 15 jaar voorop loopt ‘als het gaat om bankieren met nieuwe technologieën’. Zalm maakt zich niet zo druk over de toetreding van Google en Apple op bijvoorbeeld de hypothekenmarkt, want ze zullen toch echt eerst dat WFT (Wet Financiële Toezicht)-diploma moeten halen als ze een ‘full fledged bank’ willen worden. Maar dat is het ‘m nu juist: Google en Apple willen helemaal geen ‘full fledged bank’ worden en dat ziet Zalm ook wel. Het zijn ‘vlotte sexy jongens die echt geen zin hebben in diploma’s’.

De fintechs komen eraan

Een tip van de sluier dan, van mijn kant: die fintechs die er diplomaloos aan komen, plukken in de oogsttijd het katoen van de velden en laten de boer achter met het struikenveld.

Een tip van de sluier dan, van mijn kant: die fintechs die er diplomaloos aan komen, plukken in de oogsttijd het katoen van de velden en laten de boer achter met het struikenveld.

Ze zijn als koperdieven die met het metaal aan de haal gaan en het spoorverkeer stilleggen.

De stropdas als symbool van stilstand

Aan het eind van het gesprek vraagt Twan Huys of er over vijf jaar op deze stoelen nog stropdassen zitten.

De stropdas. Zalm zegt dat de stropdassen hardnekkig zijn. Draijers’ reactie is opmerkelijk: “ik hoop dat we dan de stropdassen hebben afgeschaft.” Lees het nog eens goed. “Ik hoop dat we dan de stropdassen hebben afgeschaft.” Ja maar, wie kan ze afschaffen? De Nederlandse Bank? De AFM? Minister Dijsselbloem? Wijlen prins Claus? Vrouw Holle? Het netwerk zelf? Als Draijer zijn stropdas kan stroppen, kan hij hem toch zeker ook nìet stroppen? Is dit niet de kern van wat Rotmans bedoelde met de snelheid van de cultuurverandering?

Het gaat niet om stropdassen, het gaat om verandering

Het gaat helemaal niet om de stropdassen; het zal iedereen een zorg zijn of die dingen er nog zijn straks of niet. Het gaat erom dat de wil om te veranderen doordringt tot iedere dendriet, synaps en celkern van het denkend vermogen van degenen die verantwoordelijk zijn voor de veranderingen en ze tot stand zullen moeten brengen. Daar worden ze voor ingehuurd tenslotte.

En als tenslotte Oostendorp op de stropdassenvraag zegt dat er over vijf jaar in ieder geval één stropdas minder is als er één vrouw aan tafel zit, dan weet je dat Rotmans het gelijk aan zijn zijde heeft.

‘De Verandering’ is niet de stamgast van de boardroom.

‘De Verandering’ is niet de stamgast van de boardroom. Kwartaalcijfers krijgen meer aandacht dan het door Rotmans aangekondigde eindspel dat vijf of tien jaar duurt. De betrouwbare bron waar hij het over heeft zit in viervoud tegenover Twan Huys.

Er moeten meer kanaries worden opgehangen

De kanarie in de mijn ruikt als eerste dat er iets aan de hand is. Hij bekoopt het met zijn dood. Maar het heeft wel tot gevolg dat de mijnwerkers gaan rennen. Er moeten meer kanaries worden opgehangen in de plafonds van de banken. Onder de kroonluchter. Kanaries die doodgaan van verveling als er te weinig verandert. Zodra die kanaries van hun stokje vallen, wordt het tijd om te gaan rennen, heel hard te gaan rennen.

Mooie taak om dat te voorkomen. Voor de CWYCIO.

De Chief Whatever You Call It Officer.