Het is verdacht geworden om alleen te zijn [column]

Column – Op dezelfde dag dat bekend werd dat Sony de Betamax uit de productie neemt, vond ik een luister-cd in de platenkast van het ouderlijk huis dat opgeruimd moest worden, omdat er straks kijkdagen komen. Het huis gaat de verkoop in. Het was de 6-delige luister-cd ‘Alleen op een eiland’; het is het dagboek van de kortstondige eilandbewoners Godfried Bomans en Jan Wolkers. In de zomer van 1971 verbleven beide schrijvers ieder na elkaar in totale afzondering een week lang op de onbewoonde zandplaat Rottumerplaat.

Dagelijks had radio-presentator Willem Ruis met hen contact, vanaf het dorpje Warffum op het vasteland. Bomans en Wolkers waren in de uitzending via een radioverbinding (‘over’, of, ‘over en sluiten’). Jan Wolkers gaat dansend en vorsend door de week heen, hij houdt zich bezig met zieke zeehonden, geniet van de enthousiaste meeuwen en wordt door Willem Ruis gevraagd zich vooral niet uit te laten over de politiek. Hij had het een dag ervoor gehad over het regeringsbeleid, de ministers en hun ‘gekonfijte krokodillenkoppen’. Dat kwam Willem Ruis op een serieuze reprimande van het samenwerkingsverband AVRO – VARA te staan.

Bomans daarentegen vond het verschrikkelijk om zeven dagen alleen te zijn. Hij praatte zichzelf aan dat hij verkouden was geworden tijdens de boottocht op de heenweg naar het eiland. Hij sliep slecht door het nachtelijk gekrijs van dezelfde meeuwen. Bomans was heel ongelukkig geweest.

En heel alleen.

Werkelijk alleen zijn

Alleen zijn. In een gesprek met Willem Ruis zegt Bomans (cd 1, track 6, 05:00 min): “Je bent alleen. je bent helemaal alleen. Dan kun je wel zeggen, je bent wel meer alleen, maar dat is toch niet waar. Er is altijd een telefoon, je kunt naar buiten kijken, mensen zien lopen, je hoort ergens een radio, maar er kan ook bezoek komen. Ook als dat er niet komt, kan het gebeuren en dat maakt nou net het hele verschil. Werkelijk alleen zijn, dat is iets heel anders, en dat heb ik nu gemerkt”.

De wetenschap dat de kans dat iemand jou bereikt of dat jij iemand bereikt nul is, leidt pas echt tot het besef van alleen-zijn.

Dat is dus de essentie van Boman’s alleen zijn: het blote feit dat er niemand in je omgeving is, is niet voldoende. De wetenschap dat de kans dat iemand jou bereikt of dat jij iemand bereikt nul is, leidt pas echt tot het besef van alleen-zijn.

Alleen zijn bestaat niet meer

En dan kom ik tot de stelling: alleen zijn bestaat niet meer. Niemand kan zeggen dat er geen bezoek (lees: contact, app, sms, ping, tweet, like, of wat voor binnenaardse prikkel dan ook) komt. Ook de boodschap dat je onbereikbaar bent, is een boodschap. Namelijk de mededeling dat je onbereikbaar bent. ‘Voor dringende boodschappen…’. En daarmee geef je aan dat je bereikbaar bent.

Ons eigen Panopticum

We hebben willens en wetens ons eigen Panopticum gebouwd. Het Panopticum (Grieks: alles ziend) is een gebouw dat bestaat uit een toren met daaromheen ringen van cellen. De cellen hebben twee ramen: één naar buiten en één naar de toren toe. Het is voldoende om niet meer dan één opzichter in de toren te hebben om alle bewoners te bekijken. Iedereen is op zichzelf, maar niemand is alleen. Het bouwprincipe van het Panopticum kan vele doelen dienen: als werkplaats, als school, als ziekenhuis, als gevangenis.

Het Nieuwe Panopticum. De bouwers zijn de bewoners. We verwerven ons het recht op een plaats door apparaten bij ons te dragen. En als we sommige kwakzalverige trendwatchers met gekonfijte krokodillenkoppen mogen geloven, laten we ons moedwillig implanteren met bloedspiegelmeter en gps die onmiddellijk de huisarts waarschuwen als er een bepaalde bandbreedte wordt verlaten. Met andere woorden: de mogelijkheid dat de dokter op bezoek komt, is er altijd. En de dokter kan ook een agent zijn. Of de meneer van de belasting. Of de ME’er die je via een vingerafdruk op je in de prullenbak gegooide mobieltje met sim-card heeft getraceerd. Of er komt een gereformeerde engbek in limousine voorrijden die het verloren familielid wil herenigen met zijn familie. We hebben massaal ingebroken. In de gevangenis.

Zoals Leonard Cohen dicht in ‘The Old Revolution’:

I finally broke into the prison.

I found my place in the chain.

Het is verdacht geworden om alleen te zijn

‘Alleen zijn’ bestaat niet meer. In onze samenleving is het zelfs verdacht geworden om alleen te zijn. En écht alleen zijn is feitelijk de ultieme vorm van vrijheid. Niemand kan je bereiken, en jij hebt op jouw beurt de zekerheid dat jij niemand kunt bereiken. Totdat je ervoor kiest om je eigen vrijheid te verbreken.

Bomans moest een boot bestellen om hem van het eiland te laten halen. Wat hij overigens niet deed. Hij had gelijk.