Wat doen Nederlandse nieuwsredacties online? [onderzoek]

“Een stille tocht, wat voegt dat nou echt toe aan het nieuws? Ja, we vinden het allemaal erg dat een cassière is doodgeschoten, maar zo’n stille tocht…? Ten eerste kunnen we het niet uitzenden, want het is stil. En wij zien niet echt wat het toevoegt. Wij kijken veel liever naar oplossingen. Hoe kun je nou proberen om dit soort zaken in de toekomst te voorkomen? Daar heb je echt wat aan. Dat is wat we willen uitstralen.”

Een observatie van Klaske Tameling op de redactie van BNR in 2011. Tameling’s onderzoek bestaat uit empirische beschrijvingen en theorievormende beschouwing. Zij interviewde 120 journalisten van FD Mediagroep – waaronder BNR, Volkskrant en De Persgroep Online en NOS Nieuws. Haar proefschrift En wat doen we online? Crossmediale dilemma’s op de Nederlandse nieuwsredactie, werd als boek via uitgeverij Boom-Lemma uitgegeven.

Ieder woord als een spons opgezogen

Ik volg de ontwikkelingen op journalistiek vlak. Die nieuwsgierigheid voor media begon overigens als vijfjarig kind al, toen ik de werking van de televisie als massamedium begon te doorzien. Klaske Tameling en ik kennen elkaar (bewust nog) niet. Startpunt bij dit artikel is dat ik onbevooroordeeld en kritisch ten opzichte van haar werk ben. Met andere woorden, dat ik mijn tijd aan Tamelings boek heb willen besteden en ieder woord als een spons heb opgezogen, is omdat ik duidelijk interesse heb, bekend ben met het terrein en in staat ben om redacties te ondersteunen op het gebied van verandertrajecten, online en innovatie. Althans, wanneer de mediabazen ervoor openstaan. Nog altijd gaat het namelijk meer om het ecosysteem dan om scherpte of alteratie.

Laat ik absoluut niet met een gebruikelijke review komen. Ik vind het boeiender om die zaken eruit te pikken, die ik zelf in de afgelopen jaren in het Nederlandse medialandschap ben tegengekomen.

Positie van online binnen nieuwsorganisaties

Dit boek is een analyse van een bewegelijke periode binnen nieuwsorganisaties. De komst van digitale platforms zorgt voor ontwrichting van het medialandschap. Er wordt gezocht naar de positie van online binnen de nieuwsredacties. Traditionele media zijn van oudsher gericht op het bereiken van massapubliek. Met online kan er echter gefragmenteerd te werk worden gegaan. Oftewel, er ontstaan communities. Distributie wordt anders, disruptieve technologieën veranderen letterlijk alles en grenzen tussen de media vervagen.

‘Echte’ journalistiek

In diezelfde tijd komt netwerkjournalistiek op, een vorm van online verhalen maken door middel van multimedialiteit, interactiviteit, hypertekstualiteit en (a)synchroniteit. Alleen worden dit soort nieuwe vormen van journalistiek regelmatig niet als ‘echt’ beschouwd en vooral als beconcurrerend. Soms gunstiger, als complementair op het kanaal waarmee de organisatie tot op heden groot is geworden en geld heeft weten te verdienen. Ondertussen vraagt de markt om meer.

Convergentie

Wetenschapper Gordon spreekt over convergentie in eigendom, tactiek, organisatie, nieuwsgaring en presentatie, maar Tameling kan bevestigen dat mediaconvergentie voor sommige journalisten in de praktijk nog altijd een stap te ver is. Als persleden bijvoorbeeld niet het verschil tussen multi- en crossmedialiteit bevatten, zich nog altijd blindstaren op kliks, of denken dat online alleen gericht is op de jongere generaties consumenten die modern mediagedrag vertonen, dan weet je hoe laat het is.

“In feite bevrijdt de technologie de individuele media van hun grenzen, waardoor mediaplatformen nader tot elkaar komen.” Dat zou bij mediaconvergentie een bevorderlijke manier van denken zijn.

Strategy eats culture for breakfast

Terwijl de technologische, financiële en journalistieke doeleinden uiteen lopen, heerst er een sluimerende onvrede onder vele journalisten. Dit wordt versterkt doordat hun beroep niet beschermd wordt.

Angst om het objectiviteitsideaal te verliezen, is vanuit de journalist een makkelijk argument om mee weg te komen bij geopperde verandering. Genoeg journalisten zijn liever lui dan moe, willen volgens ingesleten routines blijven werken, op hun eigen eilandje zonder de bemoeienis van collega’s blijven zitten, niet nog meer werk op hun bordje krijgen en hebben geen idee van hoe zij in een nieuw ritme kunnen komen. Wanneer mooie plannen van hogerop niet door de redactie gedragen worden, geldt: “strategy eats culture for breakfast”.

Journalisten die wel ondernemend zijn en openstaan voor experimenten, moeten de mogelijkheid krijgen om vernieuwing daadwerkelijk te incorporeren. Ook moeten zij serieus genomen worden als ze over verandering willen praten, of het nou generalisten, specialisten, eerste- en tweedelijns journalisten of USP-redacteuren zijn, dat doet er minder toe.

Eigen visie en maatwerk

Mediabazen wachten liever af, dan dat ze op hun bek gaan. Zij laten zich veel te veel leiden door wat de concullega’s doen, in plaats van hun eigen visie en maatwerk. De gestelde overlegstructuren op tijdstippen die niet meer aansluiten bij de digitale tijd en vastgenagelde taakverdelingen, zijn allerminst inspirerend. Kortom, professionalisering vraagt onder andere om leiderschap. Afwezigheid daarvan en bureaucratie vinden we overal terug binnen nieuwsorganisaties. Hoeveel voorbeelden zijn er bovendien van mensen die elkaar niet liggen, waardoor er geen vooruitgang te boeken is?

Gezamenlijke werkwijze

Uiteindelijk zou het ‘goede nieuws’ moeten zijn dat nieuwsorganisaties gemeenschappelijke doelen en waardesysteem hebben. Denk aan objectiviteit, waarheidsbevinding en onafhankelijkheid. Deze gezamenlijke werkwijze zou dan ook nog eens ondersteund worden als nieuwsorganisaties met competente systemen zouden werken, keuzes durven te maken in de doelgroepen die ze willen bedienen (voor zover relevant) en aan de slag gaan met nieuwe verhalende vormen. Recentelijk nog, heb ik nieuwsorganisaties gesproken die geen systemen hebben voor hun contacten, laat staan voor activiteiten zoals tracking.

Focuspunten voor innovatie zouden in eerste instantie inhoud, productieprocessen, type journalisten en redactiecultuur moeten zijn en in de tweede plaats schaalvergroting, multimedialiteit, technieken, beleid, budgetbeheer, personeelsbeleid en plannen helder communiceren en evalueren.

Online als underdog

Inmiddels is er erkenning voor het feit dat de journalistiek nooit meer hetzelfde wordt. Underdog online weet zoals nooit tevoren ruimte in te winnen. Sinds het eind van Tamelings observatieperiode in 2011 is er gigantisch veel gebeurd. Het boek geeft niet de laatste status quo, maar ik vind het een noodzakelijke schakel om de huidige ontwikkelingen te kunnen plaatsen. Goed werk van Tameling en eigenlijk hoop ik op een vervolg. Klaske Tameling zou juist nu terug moeten gaan, om de aankomende jaren te registreren.

In dit geval moedig ik de underdog graag aan – voor zover online tegenwoordig nog een underdog is, omdat ik overtuigd ben dat de verhalen centraal moeten staan, ongeacht het maatwerk. Dit geldt intern en extern nog meer als nieuwsorganisaties hopen te inspireren en te binden.

Om dit werkelijk op gang te brengen, zou de blik in eerste instantie naar binnen gericht moeten zijn, negativiteit aangepakt. Chefs of coördinatoren zouden niet als hiërarchische schakel tussen redactie en hoofdredactie moeten opereren, maar meer als coach, ten dienste van de collega’s. Pas daarna gaat de blik naar buiten, gericht op doelgroepen, middelen, technieken, tools, plek in de markt enzovoorts. Als de zaken die ik onder ‘intern’ plaats lopen, vloeien de zaken onder de noemer ‘extern’ – bijna – vanzelf.

Kenmerken voor een crossmediaal compromis

Tameling sluit af met een aantal kernmerken voor een crossmediaal compromis. Laat duidelijk zijn dat het hedendaags bij de Nederlandse nieuwsorganisaties werk in uitvoering is.

Zelf sluit ik hier niet af met de context van het BNR-fragment uit de inleiding. Tameling heeft jarenlang hard gewerkt om haar proefschrift tot stand te brengen. Daar heb ik respect voor en dus verwijs ik naar het boek.

Waar ik wel mee afsluit, is een idee: wat als online gelijkwaardig zou worden aan offline? Aan jullie het woord…

Over het boek

Titel: En wat doen we online? Crossmediale dillema’s op de Nederlandse nieuwsredactie
Auteur: Klaske Tamerling
Uitgever: Boom uitgevers Amsterdam
Jaar: 2015
Nummer: ISBN 9789089536396
Mediatype: Boek, 340 bladzijdes
Prijs: € 39,50
Bestellen: via Managementboek (aff.)