Vertrouwen kun je niet vangen in glasvezel of koper

Column – In de reportage wordt het zelfs een nieuw businessmodel genoemd. Het filmpje op CNN gaat over een coffeeshop in North Dakota, The Vault. Het bijzondere van de winkel – gevestigd op de plaats waar ooit een bank stond – is dat er geen mensen werken. Er zijn tafeltjes en stoelen, twee piano’s, boekenkasten, filterkoffie apparaten, waterkokers en koekjes.

Coffeeshop met ‘Honor system’

De bezoeker bedient zichzelf, rekent met de prijslijst uit wat er betaald moet worden, en met een creditcard rekent hij af. Slide card, enter amount, push green and take receipt. Contant mag ook, er is een kluisje. En wat blijkt? Gemiddeld wordt er vijftien procent meer betaald dan wat er afgerekend had moeten worden. Een fooi dus, niet voor het personeel, maar voor het idee. Ik beloon je voor het feit dat je mij vertrouwt. Het wordt een ‘Honor system’ genoemd.

Camelot society

Eerder schreef ik over de ‘Camelot society’. Een klein collectief, in Serekunda, de voormalige Britse kolonie The Gambia. Veertig mannen waren er bij aangesloten. Ze verzamelden zich onder een boom, af en toe kwam er een vrachtwagen die ze oppikten voor sjouwwerk in de steenfabriek, een paar kilometers verder. Een gedeelte van het dagloon droegen ze bij terugkomst af aan de oude man in de groep, grijs haar, bruin gezicht. Als iemand ziek was werd het gezin van de zieke uit de pot gesteund. Ultieme saamhorigheid, gebaseerd op vertrouwen. Er was geen accountantscontrole, geen manager personeelszaken, geen bonnetjes. Een verzekeraar zonder personeel. Ook dit zou je een ‘honor system’ kunnen noemen.

Beide modellen, de Vault coffeeshop en de Camelot society zijn gebaseerd op het principe van de onderlinge solidariteit. Je betaalt vrijwillig, in de wetenschap dat als je het niet doet het systeem uiteindelijk zal ophouden te bestaan.

Verbindingen van vlees en bloed

Beide modellen zijn gebaseerd op verbindingen van vlees en bloed: de mensen kennen elkaar, zien elkaar regelmatig, en ook de incidentele vertegenwoordiger-op-reis in de coffeeshop weet zich bekeken: het is een erezaak om het spel mee te spelen. Ook al is hij anoniem, hij is tastbaar. Een free rider in de winkel, iemand die niet meebetaalt, kan anoniem opereren, maar hij is wel zichtbaar.

Natuurlijk, met het internet is het mogelijk binnen een paar uur duizenden stenensjouwers en diamantzevers in heel Afrika bij elkaar te brengen. Theoretisch kunnen al deze stenensjouwers met PayPal of creditcard een fractie van hun dagloon naar een man met grijs haar en bruin gezicht over te laten maken. Daarmee zou je de meest goedkope arbeidsongeschiktheidspolis van het continent kunnen maken. Maar het zal niet snel gebeuren.

Of je het nu ‘klik’, chemie, of aura noemt, het blijft draadloos.

De verbinding tussen tastbare mensen is een draadloze: of je het nu ‘klik’, chemie, of aura noemt, het blijft draadloos. Het is goed om te beseffen dat een draadloos netwerk met een klein aantal verbindingen zoals tussen mensen, een hechtheid heeft die nauwelijks geëvenaard kan worden door miljarden lijntjes in Het Grote Digitale Netwerk. Vertrouwen kan niet worden gevangen in glasvezel of koper.

Het honor businessmodel is nog een voorrecht van de analogen.

Illustraties met dank aan Fotolia.

Deze column werd eveneens gepubliceerd in Het Financieele Dagblad.