Kunstmatige intelligentie wordt wakker & verbetert onze gebruikservaring

Kunstmatige intelligentie staat na een diepe slaap van twintig jaar weer volop in de belangstelling. Twee publicatiestromen kunnen je niet ontgaan zijn. De ene gaat over automatisering en robotisering van werk en de voor- en nadelen daarvan voor onze economie. Zelfrijdende auto’s, waarover momenteel veel gepubliceerd wordt, behoren ook tot deze categorie.

De tweede publicatiestroom gaat over de bedreigingen die kunstmatige intelligentie (of artificiële intelligentie, AI) voor de mensheid inhouden. Het zijn niet de minsten die de afgelopen maanden een waarschuwende vinger hebben opgestoken: natuurkundige Stephen Hawkins en Tesla-ondernemer Elon Musk betoogden onafhankelijk van elkaar dat computers zo slim en veelzijdig worden, dat ze het einde van de mensheid kunnen betekenen. De pers, die zijn verhalen van Man vs. Machine voor het laatst in de tijd van Stanley Kubrics Space Odyssey kon slijten, smult daarvan.

De onzekere tijden waarin we leven, gecombineerd met de successen die de laatste jaren met AI zijn geboekt (met IBM Watson voorop) zijn daar ongetwijfeld samen verantwoordelijk voor. Maar laten we het onderwerp niet dramatiseren en praktisch kijken wat AI voor de customer experience kan betekenen. Laten we beginnen met wat het nu al betekent, en daarna een wensenlijstje maken van zaken die onze online ervaring dramatisch kunnen verbeteren.

Intelligentie of rekenwerk?

Daarvoor moeten we eerst vaststellen wat we onder intelligentie verstaan. Critici van AI hebben nogal de neiging om iedere keer als de computer slimme dingen laat ziet, te betogen dat dat helemaal geen intelligentie is (want anders zou een computer het niet kunnen, zo luidt de cirkelredenering). Ik herinner me nog goed hoe de eerste overwinnnig van IBM’s schaakcomputer Deep Blue op wereldkampioen Kasparov in 1997 leidde tot heftige reacties. Het zou hier helemaal niet om intelligentie gaan, maar om brute rekenkracht. Vreemde redenering, want wie weet nu eigenlijk of Kasparovs hersenen niet net zo hard staan te rekenen, maar dan op een andere manier?

Het gaat uiteindelijk om het effect van het rekenwerk van de computer: als de uitkomst net zo adequaat of beter is dan wat een mens kan, kun je van intelligentie spreken. Daarbij kan AI langs verschillende meetlatten gelegd worden. Het nemen van beslissingen is een belangrijke, maar ook het vertonen van creativiteit behoort tot de aansprekende criteria van AI. En uiteraard is het begrijpen en gebruiken van taal een heel belangrijk doel van AI.

Welke kunstmatige intelligentie heb je al in je apps zitten?

Taal en spraak

Spellingchecker

In 1991 studeerde ik af in Computationele Taalkunde. Het vak bestond op dat moment al zeker 30 jaar, maar de praktische vorderingen waren gering – er waren vooral veel theoretische modellen bedacht. In de jaren 90 werden die voor het eerst toegepast in consumentensoftware, in de vorm van grammatica- en zelfs stijlcontroleurs in WordPerfect en Word. Dat deze nog weinig kwaliteit hadden, blijkt wel uit het feit dat deze toepassingen door vrijwel niemand gebruikt werden. Pas met de komst van internet en daarmee het ontstaan van een enorme voorraad voorbeeldteksten in praktisch alle talen kreeg de computationele taalkunde praktische toepassingen. Vlak daarbij de reusachtige toename in rekenkracht niet uit.

Swiftkey

Een van de mooiste apps op mijn smartphone is Swiftkey. Je gebruikt deze ongetwijfeld zelf ook, of misschien de Apple-variant ervan. Het programmaatje vergemakkelijkt en versnelt de tekstinvoer op dat priegeltoetsenbordje door te raden welk woord je aan het typen bent en dat aan te vullen. Ook het volgende woord wordt vast aan je voorgesteld. Grotendeels op de statistiek van veelvoorkomende woordpatronen gebaseerd, vind ik het een van de mooiste voorbeelden van verbeterde user experience dankzij AI.

(Overigens, een leuk spelletje is om zo lang mogelijke zinnen te maken met de woorden die Swiftkey voorstelt, zonder zelf nieuwe letters in te toetsen).

Spraakherkenning

Taalverwerking op de computer wordt pas echt interessant als ook spraakherkenning mogelijk is. Al was het maar omdat het verkeer daar een stuk veiliger van wordt. De laatste jaren zijn de prestaties van spraakherkenning sterk toegenomen. Probeer het zelf maar uit met de mobiele versie van Google Search. Alleen als je hele rare woordcombinaties gebruikt (of onduidelijk spreekt), komt Google er niet meer uit. Onlangs heeft Google er een aardige feature aan toegevoegd: ‘hoort’ Google muziek in plaats van spraak, dan verschijnt er een extra knopje in beeld waarmee je overschakelt naar muziekherkenning a la Shazam. Die muziekherkenning is op zichzelf trouwens ook een voorbeeld van AI.

Vertalen

In mijn studietijd was vertalen zo ongeveer de Heilige Graal van AI en ook tien jaar geleden stond vertalen per computer nog altijd in de kinderschoenen. Maar de laatste jaren gaat het rap. Google Translate en Bing maken behoorlijk goede vertalingen. Nog niet geschikt om ongeredigeerd naar een klant in het buitenland te sturen, maar andersom is het voor het begrijpen van teksten in een vreemde taal ruimschoots voldoende. En als dit filmpje van Microsoft echt is, dan kunnen we vaststellen dat de Heilige Graal gevonden is.

Begrijpen van context

Een grote bijdrage aan de (schijnbare) intelligentie van apps komt door het gebruik van contextuele informatie. Dat kan heel simpel zijn. Zo kan Gmail je bijvoorbeeld waarschuwen als je in een e-mail verwijst naar een bijlage zonder dat je een bijlage hebt toegevoegd.

Of een agenda-app zoals Sunrise die het icoontje van een melding aanpast al naar gelang de app in de gaten heeft dat het om een bijvoorbeeld een bel- of lunch-afspraak gaat, of dat u een autorit voor de boeg heeft.

Als ik op kantoor zit floept er tegenwoordig aan het einde van de dag op mijn laptop een kaartje van de route naar mijn huis omhoog, waarin mij verteld wordt wat de verkeersdrukte en de reistijd naar huis is.

Zoekresultaten

Een andere vorm van intelligent gebruik van de context is dat de zoekresultaten variëren met je locatie, het apparaat dat je gebruikt, eerdere zoekacties of de tijd van het jaar. Zo zal iemand die achter een pc in Thialf in de winter naar ‘ijsmachine’ zoekt andere resultaten verwachten dan iemand die in de zomer in de buurt van een warenhuis dezelfde zoekterm op een mobiel intoetst.

Een aansprekend terrein, dat al jaren een belofte inhoudt, is het semantisch zoeken. Dit kom er kortweg op neer dat er niet alleen meer naar de inhoud van documenten wordt gekeken, maar ook naar hun (inhoudelijke) relatie met andere zoekresultaten.

En zo speelt AI al jaren een rol bij het online boodschappen doen. Vanaf het begin in de jaren negentig geeft Amazon suggesties voor gerelateerde aankopen op basis van het aankoopgedrag van andere gebruikers. Een meer recenter voorbeeld daarvan is Netflix.

Office zit ook al jaren vol met handige en semi-intelligente snufjes. Als je in Excel een lijstje begint met 3,6,… wordt dat automatisch met de rest van de tafel van drie aangevuld. En als in een optelling van een kolom met cijfers een aantal rijen zijn verborgen, wordt ‘sum’ automatisch vervangen door ‘subtotal’, alleen al handig om je eraan te herinneren dat niet alle getallen in de optelling meedoen.

Intelligentie die de gebruikerservaring verbetert

‘Is dat nou intelligentie?’, zeg je misschien enigszins teleurgesteld. Ik vind het in ieder geval intelligente ingrepen die mijn gebruikerservaring enorm verbeteren. En we staan nog maar aan het begin. Het is niet moeilijk om een willekeurig lijstje van vragen op te lepelen die de computer nog makkelijker in het gebruik maken.

Kijk maar:

“In welke liedjes die op mijn pc / smartphone staan, komt het woord Amsterdam voor?” En ik bedoel hier niet in de titel, ik zou graag willen dat er in de MP3 zelf gezocht wordt. Dan kun je ook makkelijk citaten of scenes in speelfilms opzoeken.

“Op hoeveel foto’s in mijn collectie staat mijn dochter met een knuffel?”

“Ik heb op 12 april een congres in Londen en wil de dag erna langs een klant in Oxford. Regel mijn vliegtickets en hotel.” In mijn beleving een van de weinige gebieden waar de computer je nog niet echt helpt. Bij het boeken van reizen, of het nu zakelijk is of om je vakantie gaat, krijg je alleen maar meer en meer informatie waar je zelf je weg door moet zien te vinden en de logistiek erbij moet bepalen. Vergelijkingssites helpen daar in het geheel niet bij, is mijn ervaring.

“Waar staat de gembersaus?” De supermarkt-app behoeft geen toelichting. Sommige supermarkt-apps bieden al een paar handigheidjes, zoals je boodschappen in de volgorde van de looproute sorteren. Maar liever heb ik een plattegrondje waar nauwkeurig op wordt aangegeven waar alles staat. Nog beter: die boodschappenlijst wordt door een samenwerking tussen onze gezinsagenda, de koelkast en het voorraadhok (na raadpleging van de aanbiedingensite van de supermarkten) automatisch op mijn smartphone gezet.

Automatisch iets betere brieven dan standaardbrieven schrijven, aangeven wie van je vrienden hoognodig weer eens een belletje van je moet krijgen, playlists met liedjes die echt goed bij elkaar horen, live vertalingen in Skype of Hangouts… de lijst van intelligente verbeteringen aan de user experience is eindeloos uit te breiden.

Eindelijk gebruiksvriendelijk

In de charmante film Her wordt de hoofdpersoon Joaquin Phoenix verliefd op de personage die hij zich voorstelt achter de Siri-achtige stem van zijn smartphone – en zij kennelijk op hem. Het hoeft wat mij betreft niet zover te komen, maar als (of liever: wanneer) bovenstaande wensenlijstje vervuld wordt, zijn de computer en smartphone eindelijk gebruikersvriendelijk in de letterlijke zin van het woord.

Foto intro met dank aan Fotolia.