Digitaal erfgoed: van zichtbaar naar gezien worden

De erfgoedsector is veel groter dan de bekende musea zoals het Rijksmuseum, het Van Gogh en de Koninklijke Bibliotheek (KB). Er zijn ook archieven zoals het BHIC en Beeld en Geluid. Al jaren lang timmeren deze instellingen aan de digitale weg. Als je me niet gelooft, ga maar eens kijken in een archief, museum, bibliotheek of een heritage site bij jou in de buurt. Als het enige tijd geleden is dat je er geweest bent, virtueel of echt fysiek, zul je verbaasd staan over wat er allemaal veranderd is.

De internetevolutie

Vorige week vond de Week van het Digitaal Erfgoed plaats in de Winkel van Sinkel in Utrecht. Na kort in de rij te hebben gestaan (er was zeer veel interesse), begon een interessante dag over (digitaal) erfgoed.

Internet heeft ook in de erfgoedsector een evolutie ontketend. Ik zeg met name evolutie en niet revolutie, omdat het digitale in veel gevallen nog naast de collectie staat. Je kunt online de Stier van Potter bekijken, maar in het Mauritshuis zie je hem in volle glorie. Toch is er ook een nieuwe categorie content: Born Digital. Maar daar over later meer.

Naar Buiten!

In 2008 was ik ook bij deze dag. Het thema was toen ‘Naar Buiten‘. Dat hield met name in dat de sector zich moest openstellen. Volgens Marco de Niet (Directeur Digitaal Erfgoed Nederland) is er sinds die tijd veel gebeurd, onder invloed van onder andere sociale media en open data.

Daarnaast speelt nu de vraag hoe instellingen moeten omgaan met kennis van derden? Hierbij bedoel ik de verrijking van collecties met hulp en kennis van vrijwilligers. Denk bijvoorbeeld aan Accurator van het Rijksmuseum of Vele Handen. In beide gevallen helpen vrijwilligers bij het annoteren of in kaart brengen van de collectie.

Van wie is kennis eigenlijk?

Wat doe je met die kennis en van wie is het eigenlijk? Zou je met die kennis bijvoorbeeld een commerciële uitgave kunnen en mogen maken en moet je daarvoor een vergoeding betalen aan de vrijwilligers? Dat soort vragen spelen op dit moment. In het verleden was het wel eens dat de kennis van vrijwilligers een mindere waarde had (ze zijn tenslotte geen expert), maar dat is op dit moment zeker voorbij.

Samen spelen?

Weer even terug naar de opdracht ‘Naar Buiten!’ van 2008. De instellingen zijn ook daadwerkelijk buiten gaan spelen. Ik vroeg aan Marco of het bij alleen spelen is gebleven. Zijn antwoord? In zeker zin wel. De opdracht is nu dan ook: ga samen spelen en nodig ook anderen uit.

De komende jaren zal daarnaast ook steeds meer onderzoek naar gebruikers worden gedaan. Wat zoeken ze, wat willen ze en waar hebben ze behoefte aan? Digitaal en analoog worden gemengd, er is geen digitale weg meer terug.

Nationale Strategie Digitaal Erfgoed

ICT is van groot belang voor de internetevolutie, ook voor erfgoedinstellingen. Afhankelijk van het type instelling zijn online kaartverkoop, informatievoorziening en het verkopen (of gratis weggeven) van afbeeldingen voorbeelden van toepassingen die via het internet de collectie voor ons, de consument, toegankelijker maken. Maar ICT is iets wat in hoge mate tussen instellingen gedeeld kan worden.

Sebastiaan ter Burg

Met een gecoördineerde IT-strategie kunnen schaalvoordelen worden gehaald en bouwstenen worden hergebruikt. Door slimme verbindingen te leggen tussen collecties ontstaat een veel rijker aanbod waarbij het geheel, het nieuwe aanbod, meer is dan som der delen.

De gebruiker wordt in deze strategie heel terecht centraal gesteld. En de gebruiker is natuurlijk niet slechts één persoon, elk individu is anders. Van wetenschappers tot toekomstige generaties bezoekers. Iedereen heeft zijn of haar eigen behoeften met betrekking tot de collecties.

Zichtbaar, bruikbaar en houdbaar

De Nationale Strategie wordt ondersteund door een werkprogramma met drie onderdelen:

1. Zichtbaar
2. Bruikbaar
3. Houdbaar

Elk van deze onderwerpen is een apart projectonderdeel. De Nationale Strategie is volgens mij een goed idee, al verwacht ik dat het ook weerstand zal opleveren. Mogelijk vinden organisaties dat een gedeelte van hun autonomie wordt weggenomen. Op dit moment is de Nationale Strategie nog bedoeld als een vrijwillige exercitie, er is een manifest dat organisaties kunnen onderschrijven en waar ambities in worden gedefinieerd. Je kunt de strategie hier downloaden.

Ik ben benieuwd naar hoe de discussie hierover gaat verlopen, het gaat natuurlijk om ‘work in progress‘. De ondertitel van de Nationale Strategie was trouwens ‘Schudden voor gebruik’, je maakt als het ware een mix van de collecties van de erfgoedinstellingen. En net zoals in het echte leven, maakt de mix het aantrekkelijk.

Certificering

Een van de deelsessies tijdens het event ging over het certificeren van erfgoedinstellingen. Certificering is altijd een heikel onderwerp. Tegenstanders zeggen dat het extra werk oplevert en zijn bang dat het zelfs voorwaardelijk wordt om in aanmerking te komen voor financiering. Voorstanders zien het als een manier om processen te beschrijven en te verbeteren, om op die manier een hoogwaardigere dienstverlening te realiseren.

Beeldmateriaal van de Tweede Kamer

Een van de twee presentaties over dit onderwerp besprak de samenwerking tussen het Nationaal Archief en Beeld en Geluid met betrekking tot het beeldmateriaal van de Tweede Kamer (plenaire vergaderingen). Opvallend is de enorme omvang van dat beeldmateriaal. Uit het eindrapport van de pilot die vorig jaar gehouden is blijkt dat het om enorme hoeveelheden informatie gaat. In totaal kom je uit op 246 Terabyte aan beeldmateriaal per jaar.

Per jaar wordt in totaal ongeveer 1200 uur plenair vergaderd in de Tweede Kamer en 7000 uur in commissieverband. Tijdens de pilot was de omvang van één vergaderuur ongeveer 30
gigabyte.

Het vindbaar maken van deze informatie is een uitdaging. Het zou natuurlijk heel mooi zijn als er naast de metadata (datum, onderwerp, sprekers) ook volledig doorzoekbare transcripties zouden zijn van de vergaderingen, waarbij kan worden gezocht op de teksten. Beeld en Geluid is daar al ver mee, onder andere dankzij geavanceerde software (onder andere uit het COMMIT/-programma).

Thematische curatie: de bonnetjesaffaire

Informatie van de Tweede Kamer is natuurlijk interessant, maar niet voor iedereen. Thematisch curatie, waarbij ook andere bronnen ontsloten worden, zou een oplossing kunnen zijn. Een actueel voorbeeld van zo’n thema zou de bonnetjesaffaire kunnen zijn, waarbij alle relevante informatie centraal en verbonden ontsloten wordt (kranten, tv, debatten, sociale media, etc.). Dit is natuurlijk toekomstmuziek, maar technisch is het zeker haalbaar.

10 stappen om technologie te introduceren

De presentatie van Margaretha Mazura ging over het introduceren van technologie bij erfgoedinstellingen. In haar presentatie geeft zij een 10-stappenplan om technologie te introduceren.

1. Define the purpose of your technology use and match it with the overall mission and vision
2. Identify human resources (in-house, extern) and how to engage them
3. Identify technologies for your purpose and consult with human resources; inform yourself about already established use cases
4. Define process how to select a technology provider
5. Prepare a technology implementation plan
6. Make a “Benefit Plan” (aka business plan) with SWOT
7. Ensure good communication flows (staff, sponsors, technology provider, if appropriate, users)
8. Run internal and external trials
9. Define an update and maintenance plan
10. Market your new technology!

Let op: daar waar ze spreekt over human resources, worden mensen bedoeld en niet de afdeling HR.

Gebruikersperspectief

Het Nederlands openlucht Museum (NOM) en Oneindig Noordholland / INNL praten over het gebruikersperspectief. Een aantal voorbeelden passeren de revue waarbij duidelijk wordt dat ‘zichtbaar’ niet automatisch wil zeggen dat het ook gebruikt wordt. Zelfs niet als er op landelijke media aandacht aan wordt besteed.

INNL is een volledig digitale omgeving die met een enorme drive ook de commercie opzoekt. Ze bieden onder andere diensten aan voor makelaars, waarbij woningzoekers bijvoorbeeld informatie kunnen vinden. Makelaars zijn namelijk niet zo blij met Funda (waar alle huizen op worden gepubliceerd) omdat niemand meer naar de site van de makelaar gaat. INNL biedt informatie over de buurt aan waarmee de makelaars unieke content kunnen aanbieden aan woningzoekers.

Publicaties

Aanwezigen bij het congres kregen een goodie bag met nieuwe publicaties. Born digital is wat mij betreft de meest opvallende. De stelling is dat door het ontbreken van een analoge equivalent deze vorm van content eigenlijk bedreigd wordt. Doordat hardware en software snel veranderen (zoals bijvoorbeeld de versionering van software) en het gebruik van een veelvoud aan pakketten en formaten, kan de situatie ontstaan dat het niet meer toegankelijk is. Het kan nu al een uitdaging zijn om een Wordperfect- of Wordstar-tekstbestand in te lezen, laat staan een meer exotisch formaat.

Feiten en Cijfers

Uit de enumerate enquete worden feiten en cijfers met betrekking tot het gebruik van digitaal erfgoed verzameld. Er is een nieuwe versie uit die werd gepresenteerd.

In beweging

Wat opvalt op een dag als vandaag is dat er al zoveel gebeurd op het gebied van digitaal erfgoed. Ik heb prachtige voorbeelden gehoord van projecten die je doen wensen dat je meer tijd had om het allemaal te bekijken en – ook niet onbelangrijk – om het te vinden.

De ontwikkeling naar een gedeelde ICT-strategie is mijns inziens ook heel zinvol. Waarom zou iedereen het wiel moeten uitvinden, met alle kosten en uitdagingen van dien?

Een vlammend einde

Als afsluiting van de dag was Martin Berendse uitgenodigd. Hij heeft beide kanten gezien in de erfgoedsector: hij was directeur Kunsten bij OCW, daarna directeur van het Nationaal Archief en sinds een half jaar directeur van de OBA in Amsterdam.

Martin hield een zeer goed betoog voor meer ambitie en misschien zelfs ook meer een wat dwingender karakter. Het manifest is wat hem betreft net een slag te vrijblijvend. “In mijn tak van sport, de bibliotheken, is gewoon een wet er doorheen geperst waarin staat waar je je aan moet houden als instelling”. Zijn mening was dat ook bij de Nationale Strategie het helemaal geen kwaad zou kunnen om iets meer ‘gij zult’ te hebben in plaats van ‘zou je alsjeblieft’. Het vergt immers harde garanties om online dienstverlening zo goed mogelijk beschikbaar te houden.

Al met al een mooie dag en ik maak voor mezelf een mentale notitie: toch maar weer eens een erfgoedinstelling binnenstappen. Dat mag natuurlijk ook digitaal zijn!

Foto intro met dank aan Fotolia.