Storytelling buiten het boekje: van holonovels tot rockstar-dichters

Een virtuele roman waarin je een verhaalkarakter kunt spelen. In Star Trek kwam zo’n boek al voorbij en daarmee bewezen de schrijvers van die cultserie opnieuw hun voorspellende gaven. Want zo’n holonovel lijkt een logisch vervolg op ontwikkelingen die je al zowel online als offline ziet. Een tweeluik. Over nieuwe vormen van storytelling.

Eerst naar het hockeyveld en dan snel naar de televisie, voordat het te laat was. We zaten er met het hele gezin dan ook ruim op tijd klaar voor, al die zondagmiddagen in 1973 en 1974. Want Star Trek wilde je niet missen. Om vier uur begon de serie. Met als traktatie een Mars. Een meer toepasselijke versnapering konden mijn ouders waarschijnlijk niet verzinnen bij de avonturen van Captain Kirk, Officer Spock, Dokter McCoy en ‘beam me up’ Scottie op de USS Enterprise die met elkaar door een universum vlogen ‘where no man has gone before’.

Holonovel

Als tienjarige werd ik opgezogen door elke aflevering. Wist ik veel over de voorspellende gaven van de scenarioschrijvers. De tablet, de memory stick, de in-ear koptelefoons, de smartphone, het 3D-printen en ook Google Glass, ze komen allemaal al min of meer voorbij in de serie die afspeelt in de 23 en 24e eeuw.

En zo bleven ook na die ‘The Original Series’ in Star Trek gadgets en technieken opduiken die anno vandaag bijkans werkelijkheid worden. Zoals de holonovel die voor het eerst opdook in Star Trek: The Next Generation. Een boek dat je als bemanningslid via de virtual reality-wereld van het zogeheten holodeck zomaar kon binnenlopen. Kleren en mogelijke accessoires werden holografisch toegevoegd aan je lijf, opdat je als verhaalkarakter precies paste in bijvoorbeeld het decor van Jan Eyre, een roman waarin Captain Janeway graag vertoefde. Die andere captain, Jean-Luc Picard, speelde graag de detective Dixon Hill in de gelijknamige pulpboekjes uit de 40’s.

Hololens van Microsoft

De hoofdrol spelen in een boek of pulproman. Met virtual reality zou het zo maar kunnen. Bij Microsoft experimenteren ze al met holografische software en de hololensbril. Zet die op en je weet echt even niet meer of je nu in een virtuele of de real life wereld verpoost. In Star Trek had je geen bril nodig om een roman niet te lezen, maar te beleven. En misschien ligt zo’n ‘leeservaring’ dichterbij dan je denkt. Tot de 23e of 24e eeuw hoeven we daar denk ik niet op te wachten.

Gutenberg

Ooit vertelden we elkaar verhalen. Gutenberg introduceerde in de 15e eeuw de boekdrukkunst en bracht ons boeken. Thomas Edison bedacht de filmprojector en gaf ons de film, Paul Nipkow presenteerde de beeldbuis en internet verblijdde ons met het digitale boek en online video. Oraal, papier, digitaal: verdwijnen zullen verhalen dan ook nooit. Want verhalen horen bij mensen. Kijk naar kinderen. Ze fantaseren verhaaltjes terwijl ze spelen. Verhalen vertellen is een oerdrift. We zijn niet anders gewend. Verhalen fungeren als een sociaal kompas. Als een vliegsimulator voor eigen ervaringen. Verhalen zijn de lijm van ons sociale leven. Ze bieden orde in de chaos. We identificeren ons met verhalen. Verhalen bieden steun en troost. Inspireren, motiveren, ja, ze doen ons fantaseren.

Lord Byron

Zeker. We lezen steeds minder literatuur. Nu deden toch al weinig mensen dat in hun vrije tijd. Kijk naar de wekelijkse CPNB. Daarin vind je vooral kook- en zelfhulpboeken, thrillers en bio’s over voetballers of dode bn’ers. We prefereren Isa Hoes en Jamie Oliver boven Gerard Reve en W.F. Hermans.
Poëzie? Velen denken bij dat woord aan de poesiealbums van hun allerjongste dochters. Terwijl dichters ooit rocksterren waren. Lord Byron was de Bono van zijn tijd. En rocksterren zijn dichters nog steeds. Alleen heten ze vandaag rappers of singer-songwriters. En heel veel jongens en meiden wereldwijd kunnen hun teksten uit hun hoofd opdreunen zoals meisjes ooit zwijmelden bij de regels van Lord Byron.

When we two parted
In silence and tears,
Half broken-hearted
To sever for years,
Pale grew thy cheek and cold,
Colder thy kiss;
Truly that hour foretold
Sorrow to this.

Podcasts

Oude verhaalvormen, nee, ze sterven niet uit. Hoe vaak de roman ook is doodverklaard. Door de alsmaar groeiende stroom tweets en posts en foto’s en andere meuk verlangen we steeds meer naar verdieping.

Mensen willen online geen lange teksten lezen? Onzin. De opmars van de longread is pas net begonnen. Gesproken verhalen? Ze lijken met de rise van podcasts helemaal terug. Het theater dan? Veel toneelgezelschappen kunnen – terecht – niet langer teren op subsidies en moeten leren zichzelf bedruipen. Het zijn vooral musicals en cabaretiers die zorgen voor volle zalen. Maar ook hier, hoe anders was dat in de voorgaande jaren. En wat nou, mensen kijken minder naar goede televisieseries en liever naar quizzen en reality- en docusoaps? Met de komst van Netflix ontstonden kwaliteitsseries als Mad Men, Homeland, House of Cards, Dexter en Breaking Bad. Ik ken ook teveel mensen die zich verheugden op Penoza, Hollands Hoop en A’dam en E.V.A.

Videogames

Films en series, boeken en theatervoorstellingen, ze worden weggevaagd door de game-industrie. Een miljardenbusiness die Hollywood doet kwijlen. Games zijn speeltjes als Pac-Man of Asteroids allang voorbij. Games gaan over verhalen waarbij een spelers vermomd als avatar van allerlei gevaren trotseert en heroïsche avonturen beleeft in een virtuele fantasiewereld. Kijk naar de populariteit van massively multiplayer online role-playing games als World of Warcraft, Everquest, Ragnarok Online enz.

Narratief gamen kan ook zonder killen en knallen. In Gone Home snuffel je rond in een groot verlaten huis om een mysterie te ontrafelen. Want jij bent Katie, komt terug van een jaar reizen en dan blijkt je familie ineens te zijn verhuisd. Met op de voordeur een briefje van je zusje. ‘Zoek mij alsjeblieft niet op’. Maar waar is ze dan, en waar zijn je ouders? Tijd om het huis binnenstebuiten te keren. En zo zijn de protagonisten van Cart Life gewone mensen die hun best rond te komen in een wereld die het hen allesbehalve makkelijk maakt.

Je verplaatsen in een rol. Online als avatar. Ook offline hijsen volwassen mannen zich in ridderpakken of 19e soldatenkloffies om een weekendje Richard Leeuwenhart of de Slag bij Waterloo te spelen. Het is de holonovel, maar dan niet virtueel.

Storytelling

Theater, poëzie, romans, games: het gaat om verhalen. Je verplaatsen in verhalen, het beleven van verhalen. Mensen zijn hongerig naar verhalen, blijven hongerig naar verhalen. Ze krijgen alleen steeds een andere vorm. Niet vanzelfsprekend als classic storytelling in een boek of op een filmdoek, maar ook verpakt cross- of transmediaal. En je kunt een verhaal ook versnipperd via sociale media uitdragen. Niet zozeer een klassiek verteld verhaal, maar een verhaal opgebouwd uit teksten, foto’s en bewegende beelden verspreid over verschillende kanalen. En daarover vertel ik graag meer in het tweede deel van mijn tweeluik.

Dit artikel heb ik geschreven na het lezen van het laatste hoofdstuk uit het boek The Storytelling Animal. How Stories Make Us Human van Jonathan Gotschall.