Is creativiteit te sturen?

Arthur Obermayer was een vriend van de bekende Isaac Asimov (1920 – 1992). Bij het opruimen van oude dozen vond Obermayer een artikel van Isaac Asimov, geschreven in 1959. De titel: How do people get new ideas? Ofwel, wanneer ben je creatief?

Isaac Asimov schreef veel over onderwerpen die onder de categorie science-fiction vallen. Bijvoorbeeld over de Multivac, een fictieve supercomputer die durfde te antwoorden: ‘Onvoldoende gegevens om een zinvol antwoord te geven.’

3 gedragsregels voor robots

Asimov schreef over de drie gedragsregels voor robots:

1. Een robot mag een mens niet beschadigen.
2. Een robot moet doen wat de mens vraagt.
3. Een robot mag zijn eigen bestaan beschermen, zolang hij de voorgaande regels niet overtreedt.

Asimov was het tegenovergestelde van een claustrofoob (is dit een claustrofiel?): hij hield juist van kleine ruimtes. Niet onbelangrijk, zo zal nog blijken. In zijn artikel beschreef Asimov dat de evolutie-theorie bijna gelijktijdig werd ontwikkeld door Charles Darwin en Alfred Wallace. Beiden waren ervaren reizigers met verre bestemmingen, waarbij ze opmerkelijke varianten van planten en dieren hadden geobserveerd.

Geen van beiden kon een passende verklaring vinden totdat ze onafhankelijk van elkaar ‘An essay on the principle of population’ van Thomas Malthus hadden gelezen. En dit is de essentie van het creatieve vermogen van de heren: beiden legden een verbinding tussen twee verschijnselen die niet logisch met elkaar te maken hebben.

Je moet durven, in de stemming zijn, je mag oude ideeën gebruiken, je moet in zekere zin geleerd zijn, onvoorspelbaar zijn, niet bang voor ongemak, weerstand of wrevel.

Het Goede idee: een verbinding van het onverwachte

Dat is de kern van het Goede Idee, het is een verbinding van het onverwachte. De kans dat je er in slaagt kun je beïnvloeden, maar niet organiseren. Je moet durven, in de stemming zijn, je mag oude ideeën gebruiken, je moet in zekere zin geleerd zijn, onvoorspelbaar zijn, niet bang voor ongemak, weerstand of wrevel, en het helpt als je dit alles in isolatie doet. Je mag claustrofiel zijn. En, het bedenken van goede ideeën is niet makkelijk te organiseren. Het beste wat je kunt doen is de kans vergroten dat Het Idee zin heeft om langs te komen.

En brainstormsessies dan?

‘Brainstormsessies’ bezwijken makkelijk onder het gewicht van een paar dominanten die de creatieve potentie van de rest met grote doeltreffendheid weten te blussen.

Goede ideeën kun je niet organiseren

Besef dat de gevestigde wereld niet zit te wachten op creatievelingen, zeker niet de betaalde. Goede ideeën zijn bijna altijd een bijvangst van werkzaamheden van reguliere aard, ze worden zelden georganiseerd.

Volgens John Cleese is de kans op creatie het grootste in het onderbewuste. Dat is dus wat Epke Zonderland bedoelde toen hij na zijn gouden WK-oefening in oktober zei ‘pas op het eind werd ik een beetje wakker‘. Slapend slingerde hij om de rekstok. In zijn onderbewuste kwamen de allerbeste handelingen bij elkaar. Wat wij zagen was de uitvoering van de sublieme oefening, de creatie van de perfecte verbinding tussen mens en rekstok, als het ultieme idee.

Mooi, om te janken zo mooi

Prachtige tekstenmaker en zanger Maarten van Roozendaal overleed vorig jaar oktober. In de Kleine Komedie in Amsterdam waren er drie ‘tribute’-avonden, alle drie stijf uitverkocht. Als laatste zong Paul de Munnik het lied ‘Mooi, om te janken zo mooi’.Eén van de laatste coupletten:

Kan het stiller dan het stil is
Eeuwiger dan eeuwig
Dan ben ik Goddank
Dus nog een keer
Gevangen in ’t moment

Tijd. Ruimte. Stilte. Gevangen in het moment.

Het Idee is een heel selectieve bezoeker. Misschien gaat Hij alleen maar op gevangenbezoek. En eigenlijk dan alleen nog maar op bezoek bij die gevangenen die zelf kozen voor hun opsluiting. Dat mag een tijdelijke opsluiting zijn, Het Idee hoeft dat niet te weten. De gevangene weet het immers. Het uitzicht op vrijheid geeft het meest verlichtende inzicht.

Deze column werd eveneens gepubliceerd in Het Financieele Dagblad.

Illustratie intro met dank aan Fotolia.