Brainstormen in een groep: 5 hulpmiddelen voor creativiteit & een open blik

Is creativiteit voor iedereen weggelegd? Volgens John Cleese is creativiteit niet een eigenschap die je wel of niet hebt en heeft creativiteit geen relatie met je IQ. Creativiteit gaat om de vaardigheid om in de creatieve open modus komen. Het is een manier van werken. Samenwerken in deze modus vergroot de breedte van de ideeën. Maar samen brainstormen en creatief zijn blijkt in de praktijk niet altijd even makkelijk te zijn. Hoe zorg je dat een groep in de juiste modus zit, zodat de kans op het glansrijke idee het grootst is?

[Opmerking van de redactie: dit artikel is geschreven vóór het coronavirus en de intelligentie lockdown. Samen brainstormen zit er nu even niet in, maar veel van deze tips kun je goed gebruiken bij een digitale brainstorm of creatieve sessie, waarbij aandacht en focus een nog grotere uitdaging is.]

Ideeën komen niet vanzelf: het is het resultaat van hard werken, experimenteren en reflecteren, soms het laten rusten en weer oppakken. Het is de kunst om op de juiste momenten heen en weer te gaan tussen de gesloten modus en de open modus. In de gesloten modus is het onmogelijk om creatief te zijn: het kunnen overstappen naar de open modus is daarom essentieel.

In dit artikel omschrijf ik vijf condities die een groep helpt in deze modus te opereren: diversiteit, motivatie, angst, energie-flow en ruimte.

• 1. Diversiteit: maak nieuwe connecties tussen bestaande kennis van verschillende mensen
• 2. Motivatie: zoek de intrinsieke drijfveren voor het grootste creatief vermogen
• 3. Voorkom angst: breek het ijs en bouw de uitdaging langzaam op
• 4. Energie-flow: de juiste opbouw voor timing en opbouw
• 5. Ruimte: de ideale creatieve plek
• Meer inspiratie?

1. Diversiteit: maak nieuwe connecties tussen bestaande kennis van verschillende mensen

Een nieuw idee gaat om het vormen van nieuwe connecties tussen bestaande brokjes kennis. Er zijn vier vormen van creativiteit (zie afbeelding). In een creatieve sessie breng je kennis spontaan bij elkaar, zoals gebeurt bij het raakvlak tussen cognitieve en spontane creativiteit.

Daarom zijn mensen met een verschillende achtergrond en een verschillende kijk op het probleem belangrijk. Probeer daarom zoveel mogelijk een brainstorm in de vaste groepssamenstelling te vermijden, ook om de bestaande hiërarchie los te laten.

Experts vanuit 3 invalshoeken

Zorg in de ideale wereld voor een groep van maximaal 16 mensen. Inclusief de klant, de opdrachtgever, de creatieve wildcard, de facilitator en experts. De facilitator blijft buiten de inhoud en stelt vooral slimme vragen. Binnen ons bedrijf werken experts vanuit drie invalshoeken voor de ‘sweet innovatiespot’: human (gebruikersinzichten), business en shape (creatie). Denk er daarom aan om bijvoorbeeld een psycholoog, een ondernemer en een designer uit te nodigen. Maar dubbelrollen zijn zeker ook mogelijk. Laat vooral de opdrachtgever niet te veel vertegenwoordigd zijn, om opmerkingen als ‘dat hebben we al geprobeerd’ te voorkomen.

Denk er wel aan mensen uit de aansluitende implementatiefases uit te nodigen voordat je in het ‘not invented here–syndrome’ belandt: wat hier niet bedacht is willen we niet uitvoeren.

2. Motivatie: zoek de intrinsieke drijfveren voor het grootste creatief vermogen

Deelnemers zijn creatiever als ze daadwerkelijk gemotiveerd zijn om mee te doen. Niet iedereen voelt zich verantwoordelijk voor het vinden van de oplossing, zeker als je een diverse groep mensen uitnodigt. Zoek daarom naar de intrinsieke motivatie van een deelnemer en speel daar op in.

Intrinsieke motivaties kunnen zijn: plezier, betekenisgeving, roem of netwerken. De minder duurzame variant is de excentrieke motivatie: geld of een beloning. Geld is voor simpele taken een goede motivator, maar voor moeilijkere, creatievere taken kan geld als beloning zelfs averechts werken op het probleemoplossend vermogen.

Tijdens de sessie kun je de intrinsieke motivatie versterken door het zoveel mogelijk geven van autonomie, de mastery en het grotere doel. Autonomie vergroot creativiteit, vertrouwen en betrokkenheid. Zorg weer niet voor te veel autonomie want dat kan verlammend werken. De mastery is het bevredigende gevoel van iets in de vingers krijgen, iets wat lastiger is direct in een workshop te verkrijgen.

Als laatste is het belangrijk dat iedereen het eens is met het grotere doel: wat doen we en waarom doen we het zo?

Duidelijk doel en heldere opzet

Bespreek het doel en de opzet en maak het visueel zichtbaar in de ruimte. Nog meer betrokkenheid creëer je door samen het doel te definiëren. Laat ook geslaagde voorbeelden zien. Voorkom discussies over wat je aan het doen bent, door mensen van te voren te betrekken bij de sessie: maak een welkomstpakket met alle informatie en geef alvast een simpele huiswerkopdracht. Deze moet in de ochtend voor de sessie nog te doen zijn: een goede opdracht is om één vraag te beantwoorden of een object of afbeelding mee te nemen rondom het onderwerp van de sessie, eventueel met een persoonlijk tintje.

Waarom gaat de sessie op deze manier? Niet iedereen is bekend met een creatief proces. Leg uit dat brainstorming meerdere keren de creative diamond kan doorlopen (zie afbeelding): eerst ga je breed en ligt de focus op kwantiteit en uitstel van beoordeling. Pas daarna ga je clusteren en ideeën uitwerken. Ook is een idee niet per se van een iemand: iemand kan je net de juiste voorzet geven voor het geweldige idee.

3. Voorkom angst: breek het ijs en bouw de uitdaging langzaam op

Eén van de grootste blokkades die kunnen ontstaan bij een creatief proces is angst. Angst drijft vaak weerstand tegen verandering. Bij het verzinnen van nieuwe dingen kom je in een onbekend gebied. Dit levert begrijpelijke vragen op: hoe doe ik dit? Ben ik wel creatief genoeg? Wat als anderen beter zijn dan ik? Wat vindt de rest hiervan? Het effect is dat hoe onzekerder mensen zijn, hoe harder ze hun ideeën verdedigen (vechten). Mensen kunnen zich onttrekken aan het proces door afgeleid te worden (vluchten) of er gebeurt überhaupt niks meer (verkrampen). Zo kan een groep of persoon vast komen te zitten.

Gebruik daarom ‘ijsbrekers’ om in de speelse open modus te komen. Zonder spel of humor is creativiteit lastig. De ijsbrekers mogen juist gek zijn en onlogisch. Maak de ijsbrekers fysiek om energie te geven en even uit het rationele denken te raken. Het laat de normale omgangsrituelen los en brengt je in de juiste energieflow. Vertrouwen in elkaar is belangrijk, dus deze ijsbrekers zijn gelijk handig om elkaar te leren kennen. Vind uit wat elkaars interesses, skills en mogelijkheden zijn en vind zo gedeelde waarden. Mijn tip: doe alvast wat inspiratie (pdf) op.

Werk daarna in kleine stapjes: leg de druk nooit te hoog en geef mensen nooit het gevoel dat ze moeten veranderen of verkeerd bezig zijn. Vraag niet gelijk om een geweldig concept, maar werk er gelaagd naar toe van makkelijke naar moeilijke opdrachten. Als mensen zich bedreigd voelen, zullen ze nooit in de creatieve flow belanden. Tijdens de sessie erken je de kwaliteiten van mensen en motiveer je ze, zodat ze op deze manier meer plezier hebben. Als mensen meer plezier hebben in wat ze doen, proberen ze sneller iets nieuws of anders. Psycholoog Alice Isen heeft aangetoond dat positieve emoties creatief probleem oplossen stimuleert. Negatieve emoties laten mensen kleiner denken, risico’s vermijden en slechtere keuzes maken.

4. Energie-flow: de juiste opbouw voor timing en opbouw

Als je in de juiste creatieve flow zit valt de rest van de wereld weg, verandert je bewustzijn van tijd en vergeet je bijna wie je bent en waar je bent (Mihaly Csikszentmihalyi). Deze flow is belangrijk voor het creatieve proces. Deze flow zorgt voor de aanmaak van dopamine, wat bijdraagt aan het plezier en het probleemoplossend vermogen.

Tijd is essentieel voor de juiste spanningsboog in de flow. Daarom is het belangrijk continu een strakke planning te houden, met desnoods een kookwekker of een grote geprojecteerde klok om elke opdracht in te kaderen. Ook moeten mensen geloven dat ze het doel kunnen bereiken binnen een bepaalde tijd.

Kader tijd in door de juiste focus in de opbouw. Gebruik de creative diamond: begin met opwarmen, bereid mensen voor op de opdracht, ga zoveel mogelijk ideeën verzinnen (divergeren), kiezen (convergeren), werk ideeën uit en maak deze zo snel mogelijk presentabel. Ga zo nodig meerdere keren door deze flow heen.

Zo houd je de energie vast tijdens een brainstorm

Let op de volgende onderdelen:

• Maximaal 1 uur per onderdeel.
• 30 procent procent ‘praat-tijd’ en minimaal 70 procent ‘doe-tijd’.
• Maximaal tien minuten praten: 50 procent van de aandacht is dan al weg.
• Flexibele agenda: wat bij de ene groep goed werkt, kan bij een andere groep niet goed werken. Zorg daarom dat je altijd meerdere oefeningen bij de hand hebt.
• Minipauzes: je hoofd heeft af en toe mijmertijd nodig voor ideeën. Schijnbaar mijmeren we 30 procent van de tijd. Mensen die meer mijmeren zijn creatiever en betere probleemoplossers (aff). Vaak als je even naar de wc gaat, onder de douche staat of op de fiets zit, komt een idee opeens oppoppen.
• Energizers: als een sessie een goede flow heeft is het eigenlijk niet echt nodig. Als een sessie inkakt, is dat iets om achter de hand te hebben. Energizers kunnen, net als de ijsbreker, alles zijn wat mensen ongewoon vinden: het moet speels, energiek, kort en prikkelend zijn.
• Afwisseling: plenair, groepjeswerk en individueel werk.
• Power of introverts: brainstorm en stem ook in stilte
• Purge-oefening: vaak als mensen ideeën hebben of krijgen in een sessie, blijft dit idee ronddwalen in het hoofd, wat andere ideeën tegenhoudt. Pak een groot vel en maak een mindmap van het onderwerp. Hang dit op zodat mensen tijdens de sessie altijd weer hun ideeën kwijt kunnen.

5. Ruimte: de ideale creatieve plek

Als je in een ruimte bent waar je je vaak bevindt, krijg je minder prikkels om vernieuwend te denken. Zorg daarom dat mensen in een nieuwe prikkelende ruimte komen:

• Licht, ruim, open en liefst met een buitenruimte.
• Visueel: whiteboards, afbeeldingen, platen rondom het onderwerp om de rechterhersenhelft te prikkelen.
• Flexibel in te delen: voor verschillende mogelijke groepsopdrachten.
• Fysiek: creativiteit werkt beter als je je actief voelt.
• Tastbaar: breng objecten mee om het probleem tastbaar te maken.
• Informeel: laat speelse objecten rondslingeren.
• Prototypen: breng genoeg tools mee om ideeën uit te werken en uit te beelden.

Meer inspiratie?

Diversiteit, de juiste motivatie, weinig angst, de goede flow en ruimte helpen om de gesloten modus naar de open modus te gaan in een groep. Deze open modus is belangrijk als startpunt voor innovatie. Wat zijn jouw ervaringen en middelen om in deze modus te komen?

Een paar inspiratiebronnen die ik heb gebruikt zijn:

• 75 tools for creative thinking – Booreiland (aff.)
• Gamestorming – Gray, Brown en Macanufo (aff.)
• Workshops – De complete handleiding voor geweldige workshops – Nikki Highmore Sims (aff.)
• Creative facilitation – Marc Tassoul (aff.)
• Fronteer.com – Whitepapers over co-creatie

Wat zijn jouw brainstorm-tips?