De Rijksstudio getuigt van lef: download 200.000 digitale kunstobjecten gratis

Als eerste museum ter wereld is het Rijksmuseum begonnen met het vrijgeven van 200.000 digitale objecten uit haar collectie. Gratis en voor niets en in hoge resolutie. Iedereen mag er mee doen wat hij of zij wil. Wil jij een fotoboek uitgeven met de mooiste schilderijen uit het Rijksmuseum? Ga je gang! Heeft de Nachtwacht echt een smartwatch nodig? Het Rijksmuseum nodigt je uit: ‘Doe maar’!

Vermeer op toiletpapier

Van Taco Dibbets, directeur van het Rijksmuseum, is de uitspraak bekend: “Als je het melkmeisje van Vermeer op toiletpapier wilt afdrukken, ga je gang. Maar download wel even de afbeelding bij het Rijksmuseum, daar vind je de hoogste resolutie en de beste kwaliteit”.

Het is wel even wennen, een organisatie die (weloverwogen) niet alleen afbeeldingen online zet, maar dit ook nog in hoge resolutie doet, en je volledige vrijheid geeft om daar iets mee te doen inclusief commerciële projecten. Alle beschikbare kunstobjecten kun je downloaden via de website van het museum.

De deuren gaan ook digitaal open

Het is bijna niemand in Nederland ontgaan dat de deuren van Rijksmuseum na 10 jaar verbouwing vorig jaar zijn open gegaan. Maar voordat het fysieke gedeelte van het Rijksmuseum openging, is een half jaar daar voor het museum al virtueel open gegaan.

Geen plek in het museum, dus online

De website van het museum toont kunstobjecten die normaal alleen in het depot zouden blijven. Niet omdat ze niet mooi zouden zijn, maar eenvoudig weg omdat er geen plaats voor is. In totaal worden in het fysieke museum 8000 objecten getoond uit het totaal van 1.100.000. Deze 1,1 miljoen objecten zijn trouwens nog niet allemaal digitaal beschikbaar, ‘slechts’ zo’n 200.000 objecten zijn beschikbaar. Overigens niet alleen als losse downloads, maar voor ontwikkelaars is er ook nog eens een Application Programming Interface (API) beschikbaar.

Tablet First-strategie

De ontwerpstrategie die het Rijksmuseum voor de Rijksstudio hanteert, is bijzonder, namelijk ‘Tablet First’. Hiermee wordt bedoeld dat het designproces uitgaat van het gebruik op tablets. Het Rijksmuseum is van mening dat een tablet de beste manier om de kunst van het Rijksmuseum tot je te nemen (digitaal dan).

Bij geen enkel device is de relatie tussen de content en de gebruiker zo intiem, als op een tablet. Deze strategie werpt haar vruchten af: het gemiddelde bezoek aan de website duurt zo’n 9 minuten, op de iPad zelfs 14 minuten.

Honderdvijftigduizend Rijksstudio’s

Sinds de introductie van de Rijkstudio zijn er in totaal meer dan 150.000 Rijksstudio’s aangemaakt en meer dan 800.000 kunstobjecten gedownload. Binnen die Rijksstudio’s zijn er meer dan 250.000 persoonlijke verzamelingen gemaakt. Het mooie is dat je zelf helemaal kunt kiezen hoe je de verzameling maakt: alleen maar portretten, alles van Rembrandt, Schilders in de Gouden Eeuw enzovoort, honden, landschappen, Appelscha, alles zie je terug in Rijksstudio.

Het goud van het museum?

Hans Breukhoven, de oud-topman van de Freerecordshop noemde de archieven van de platenmaatschappijen ooit hun ‘goud’. Met een beetje fantasie kan je de digitale collectie van een museum ook als hun goud beschouwen.

Getuigt het dan van lef om je goud zomaar weg te geven? Ook al ben je een museum en geen commerciële organisatie? Ja en nee.

Ja, omdat het Rijksmuseum de eerste is die op zo’n schaal dit doet. Aan de andere kant (maar veel minder ‘hard’) ook nee: een museum is geen op winst gerichte organisatie die aandeelhouders heeft en deze tevreden moet houden. Geld is in zekere mate belangrijk, het bereiken van een groot publiek is belangrijker.

Weinig winst of een groot publieksbereik?

Het succes van Rijksstudio is dat het een aansprekend totaalconcept is dat mensen inspireert om met de collectie aan de slag te gaan. Hoewel het museum met de verkoop van beelden wel omzet genereert, verdient het ‘Rijks’ er weinig aan. De belangrijkste inkomsten van het museum zijn (los van de subsidie van de overheid) zijn andere diensten zoals entree, museumwinkels en restaurant. Het is dan een makkelijke afweging: een beetje winst maken of een heel groot publiek bereiken?

Digitalisering maakt kunst voor een grotere groep beschikbaar

Het is die brongedachte waarmee het Rijksmuseum met de Rijksstudio is begonnen: digitalisering is geen verlies van kwaliteit maar het toevoegen van een andere kwaliteit. Dit klinkt allemaal erg hoogdravend en misschien voor sommigen een beetje ‘los van de werkelijkheid’, maar wat van belang is: digitalisering is niet eng en kwaadaardig. Digitalisering is een manier om kunst voor een grotere groep beschikbaar te maken.

Een online aura versterkt het kunstwerk

Walter Benjamin, een Duitse filosoof uit de vorige eeuw, spreekt van het uura van een kunstwerk. Hiermee bedoelt hij dat een kunstwerk een aura heeft vanwege de authenticiteit en originaliteit. Het Rijksmuseum gelooft ook sterk in een virtueel aura: doordat gebruikers met de kunstwerken aan de slag gaan in Rijksstudio krijgen deze een nieuwe betekenis. Uiteindelijk zal dit virtuele aura, zo denkt het Rijksmuseum, het aura van het oorspronkelijke kunstwerk versterken en tot meer museumbezoek leiden.

De vijf kernwaarden

Een nieuwe opening is ook een goed moment om eens na te denken over wat je nu precies wil. Het Rijksmuseum heeft daartoe een aantal kernwaarden gedefinieerd, dit zijn:

1. Eenvoud
2. Persoonlijk
3. Authentiek
4. Kwaliteit
5. Innovatie

Van deze vijf waarden spreekt mij – natuurlijk – innovatie het meeste aan. Maar innovatie is een andere kernwaarde dan de andere vier. Innovatie is een schil om de andere waarden heen, een schil die gevoed wordt door de andere waarden. Het onderliggende concept van Rijksstudio is ‘dichtbij’, een conceptuele samenstelling van de belangrijkste kernwaarden van het Rijksmuseum: eenvoud en persoonlijk. Met Rijksstudio brengt het museum de collectie letterlijk dichtbij het publiek.

Sturen en toetsen

Deze waarden sturen het museum in haar doen en laten. Ik vind dat een slimme zet. Je creëert hiermee een toetssteen voor de organisatie en medewerkers. Je kunt je bij datgene wat je doet afvragen of het past bij de kernwaarden. Scannen op 100 dpi? Nee, past niet bij de gewenste kwaliteit. Heel veel of ingewikkelde informatie tonen aan bezoekers? Nee we houden het liever simpel.

Ik weet niet of meer musea ook kernwaarden definiëren, maar ik vind het een goed idee. Wie heeft gezegd dat kernwaardes alleen maar voor commerciële organisaties betekenis toevoegen?

Want met die vijf kernwaarden kan je verrassend goed uitleggen waarom het Rijksmuseum haar digitale goud voor iedereen ter beschikking stelt.

Aan de slag

Het publiek wordt dus gestimuleerd aan de slag te gaan met de kunstwerken. Dat kan eenvoudigweg een afdruk zijn van je favoriete werk, bijvoorbeeld van Berckheyde, of er ook zelf mee aan de slag gaan.

Gebruik een detail wat je mooi vindt als de patroon voor een stof of verzamel digitaal afbeeldingen van vogels uit de collectie. Het Rijksmuseum probeert in ieder geval het goede voorbeeld te geven door kunstenaars aan de slag te laten gaan en nieuwe werken op basis van oude meesters te maken. Zoals je kunt zien, geven ze ook tips online.

Plannen voor de toekomst

Daar innovatie een van de kernwaarden van het Rijksmuseum is, kunnen we de komende jaren nog meer spannende introducties verwachten. Misschien wel het 3Dprinten van een schilderij, zodat je de verf zou kunnen voelen?

Wat ze ook doen, het zal in ieder geval simpel, persoonlijk, authentiek en van hoge kwaliteit zijn. En, misschien nog wel belangrijker, technologie is voor het Rijksmuseum slechts een middel om een groot publiek te bereiken met haar collectie.

Welk middel dat is, dat verandert voortdurend. Ook dat is innovatie.

Dit artikel is mede op basis van een interview met Peter Gorgels, Internet Manager Rijksmuseum.