Verkiezingsdata in Nederland: worden onze stemmen wel gehoord?

In het buitenland gebeuren er interessante dingen met verkiezingsdata. In Nederland wordt deze informatie echter niet of beperkt ontsloten, terwijl het een wereld van mogelijkheden openzet voor burgers en journalistiek. Juist omdat de data-uitwisseling tussen overheden al gestandaardiseerd is door EML, zou dit eenvoudig te realiseren zijn. Tijd voor politici om werk te maken van het feestje dat ik een hierbij een ‘transparante democratie’ noem.

Met de Europese verkiezingen in het vizier organiseerde het Europese transparantie en participatie platform (EPSI) een bijeenkomst in Porto, met verschillende experts op het gebied van election data. In dit artikel deel ik mijn belangrijkste bevindingen uit deze dag.

In het buitenland al veel initiatieven op het gebied van EML

In de Verenigde Staten biedt Google al enige tijd een dienst aan die scherp stelt welke politici bij welk kiesdistrict horen en waar jij als kiezer naartoe kunt gaan om te stemmen. Deze dienst maakt het voor platforms als FourSquare mogelijk om hun gebruikers te helpen tijdens de verkiezingen, bijvoorbeeld door stemlokalen in de buurt te tonen. Daarnaast levert de dienst ook interessante plaatjes op over de ontwikkelingen jaar na jaar.

In Portugal wordt alle verkiezingsinformatie handmatig bijgehouden. Overheden worden benaderd voor verkiezingsdata, waaronder stemmingen per district. Deze worden vervolgens uniform gepubliceerd op de website dados.gov. In Europa bestaan er ook diverse databases die dit soort informatie bij houden.

EML NL als halve stap in de goede richting

In Nederland is er het afgelopen jaar een standaard ontwikkeld: EML NL. Deze standaard faciliteert data-uitwisseling tussen de overheid en de Kiesraad rond de verkiezingen. EML NL is gebaseerd op de internationale Election Markup Language (EML) standaard, welke aangepast wordt op basis van de lokale politieke inrichting. EML bevat namen van kandidaten en de uitslag, maar ook het aantal stemmen per kandidaat. Daarnaast bevat EML het aantal stemmen per kandidaat tot op het niveau van de stembus.

Door deze standaard behoort Nederland tot de top van landen die deze uitwisseling van informatie, alsmede de opbouw, uniform uitvoert over bijna alle overheden. De standaard wordt gebruikt om informatie uit te wisselen tussen overheden, wat ervoor zorgt dat de kiesraad kan bewijzen dat alle stemlokalen gerapporteerd zijn en dat de optellingen kloppen. Best belangrijk dus!

Stemmen achter slot en grendel van de overheid

Helaas maken we te weinig gebruik van de mogelijkheden die deze standaard biedt; deze informatie wordt immers niet beschikbaar gesteld aan het publiek. Wanneer we deze data als open data zouden ontsluiten, zou dat nieuwe toepassingen mogelijk maken die goed zijn voor de democratie. Op dit moment is er erg weinig informatie beschikbaar rond de verkiezingen:

• op de website van de kiesraad staat de uitslag pas na 5 weken in de databank;
• in deze databank kun je enkel op gemeenteniveau uitslagen inzien, niet op stembureauniveau;
• hoewel de officieuze uitslag aangekondigd wordt op 20 maart (1 dag na de verkiezingen), word ik verwezen naar de websites van de lokale overheden;
• op 28 maart zijn de laatste hertellingen binnengekomen, maar ook hier word ik verwezen naar lokale overheden. Zucht.

Waar blijft die uitslag?

Op de verkiezingsavond zien we flitsende schermen en een Herman de Scherman. Achter de schermen wordt de nieuws telex gevolgd en gebeld met gemeenten. Wat we horen is eigenlijk roddel en achterklap, want een verkeerde blik op een scherm in de keten zorgt ervoor dat er verkeerde informatie verspreid wordt.

Bij de Europese verkiezingen zal het straks nog bonter worden. Het is namelijk niet toegestaan om de uitkomsten van de stemming door te sturen aan de pers voor sluiting van de laatste stembus. Reden voor Geenstijl om stemmentellers te ronselen. Dit is het moment waarop ik me zorgen begin te maken. Sorry Herman!

Het ergste moet nog komen

Maar wordt er wel gerommeld in Nederland? In het buitenland kunnen we lessen leren over hoe dit moet en wat dit betekent. Zo doet Niels Erik Kaaber Rassmussen interessant onderzoek naar verkiezingsuitslagen.

Mijn Deens is helaas niet als te best, maar deze afbeelding maakt duidelijk dat verkiezingsuitslagen in het algemeen een geheel vormen. Als er eilandjes ontstaan, dan is er blijkbaar iets aan de hand. In Uganda en Rusland kan dus voortaan onderzocht worden welke stembureaus afwijken van het geheel.

Meer democratie in het buitenland

Door onze verkiezingsdata toe te voegen aan de internationale data corpus, zouden onderzoekers als Erik Kaaber Rassmussen hun werk nog beter kunnen doen. Hierbij zijn de officieuze tellingen net zo interessant als de definitieve. Immers niet elk land heeft een goed controle- en correctiemechanisme. Zo simpel kan ontwikkelingssamenwerking zijn!

Help Herman de Scherman en zijn vrienden

De NOS kan live de verkiezingsuitslagen op het scherm zetten met actuele verkiezingsdata. Zelfs Herman de Scherman weet dan niet wat er gaat komen. Stemlokalen zijn te vinden op allerlei social media waaronder Foursquare en Google. Redacties hebben al maanden van te voren de kandidatenlijsten van heel Nederland, dus reken op een interessante en relevante nieuwsstroom van landelijke en lokale media.

Kiesraad slaat de plank mis

In een recent rapport evalueert de Kiesraad uitvoerig de manier waarop verkiezingen georganiseerd worden. Ze constateren dat de Wet Openbaar Bestuur (WOB) gedurende de verkiezingsperiode niet van toepassing is als het gaat om ingeleverde kandidatenlijsten, instemmingsverklaringen en ondersteuningsverklaringen. De Kiesraad adviseert bestaande jurisprudentie in de Kieswet te codificeren. Dit is natuurlijk het paard achter de wagen spannen, want als deze informatie online zou staan, dan zou dit probleem überhaupt niet bestaan.

Kieswet moet anders

Juist bij een belangrijk onderwerp als verkiezingen hebben we een Kieswet nodig die overheden dwingt om op continue uniforme wijze verkiezingsdata beschikbaar te maken. Kandidatenlijsten en andere data die verzameld worden moet direct op internet komen. Zodra er een voorlopige constatering is – zoals een voorlopige telling van een stemlokaal – dient deze informatie beschikbaar gemaakt te worden.

Niet de techniek, wel de politiek

Het continue publiceren van deze data door 400 gemeenten klinkt als een complex traject. Echter, overal in Nederland wordt gebruik gemaakt van professionele software tijdens de verkiezingen. Er wordt gebruik gemaakt van Ondersteunende Software Verkiezingen (OSV), welke de verkiezingsdata tussen overheden uitwisselt. Je raad het al: al deze uitgewisselde data is typische EML-data.

In de wandelgangen heb ik vernomen dat de Kiesraad aan enkele partijen, waaronder het NRC Handelsblad, al EML-bestanden levert. Deze programmatuur kan eenvoudig aangepast worden om deze data online beschikbaar te stellen, te meer omdat het open source software is.

Was 2014 het jaar van het amateuristisch stemmen ronselen, voortaan graag open verkiezingsdata!