Enkeltje Mars of jaartje Utopia: iedereen is volledig noniem

De verwachting is dat de deelnemers aan de Mars-missie in april 2023 op de planeet zullen landen na een zeven maanden durende enkele reis. Het schijnt dat zich in augustus vorig jaar meer dan 200.000 mensen hebben aangemeld. Thans is een zorgvuldige selectiecommissie bezig 24 tot 40 kandidaten te kiezen die uiteindelijk naar Mars mogen en dan na een tijdje doodgaan.

De communicatie met Marsmensen zal niet eenvoudig zijn; de afstand tussen Mars en de aarde leidt tot een aanzienlijke vertraging, waardoor een gesprek onmogelijk is. Een live-stream kan wel, het tijdverschil zal een klein half uur zijn.

Het schijnt dat zich voor John de Mol’s Utopia 4500 kandidaten hebben aangemeld, waaruit uiteindelijk 15 deelnemers werden gekozen. Zij zitten dit jaar in vrijwillige gevangenschap, waarna ze weer de vrije wereld ingaan. Of was Utopia de vrije wereld en zijn ze straks weer gevangen?

Volledig noniem

Enkeltje Mars en jaartje Utopia. Er zijn een heleboel vrijwilligers voor te vinden. Kenmerk van beide missies is dat de deelnemers volledig noniem zijn, als het tegenovergestelde van anoniem. Iedereen – de kijkers, de regisseurs, de deelnemers – weet precies wie wie is. Er zijn geen dubbelgangers, misschien komen er bijnamen voor, maar dan weten we over wie het gaat.

Er staan namen op de marspakken, zoals een voetballer zijn naam op zijn shirt heeft staan. In de fabriekshal van Utopia hebben bewoners een mok met hun voornaam erop, iedere beweging wordt geregistreerd, ieder woord wordt vastgelegd en de regiekamer bepaalt wat bij de kijkers komt.

Verschillende online identiteiten

Alle deelnemers wisten dit van te voren, allemaal deelnemers die uit een systeem zijn gestapt waarin het mogelijk is om als dezelfde persoon verschillende identiteiten aan te nemen. Je twittert als Grotebeuker, Facebookt als Lievelisa, en Snapchat als Ieniewienie. De computertechnologie heeft het mogelijk gemaakt dat communicatie tussen personen anoniem kan verlopen.

Een toetsenbord is een capuchon en nikab tegelijk. Als zangeres Anouk wordt uitgescholden voor negerslet is er geen enkele held bij die zijn eigen naam gebruikt. Als Ebru Umar mohammed ‘die dooie gast’ noemt krijgt ze tweeduizend anonieme dreigtweets. Anonimiteit levert een nieuwe dimensie aan de gesprekken tussen mensen op, dat is zeker.

Online disinhibition effect

Dit gedrag wordt het online disinhibition effect genoemd, het verschijnsel dat door het gebrek aan sociale beperkingen (je ziet elkaar niet, je bent onherkenbaar voor elkaar, het hoeft niet wenselijk te zijn) alle sociaal gangbare remmen verdwijnen waardoor mensen zich anders gaan gedragen dan in een klas, kroeg of op straat.

Dat maakt de experimenten op Mars en in Utopia misschien nog wel het meest interessant; we zien hoe mensen die maar één enkele identiteit kunnen inzetten met elkaar omgaan. Anonimiteit of ontsnappen is geen optie, het is als een panopticum, associaties met George Orwell’s 1984. De televisiekijkers zijn de bewakers van Utopia. De relatie tussen de gevangene en de kijker is een volkomen ongelijke. We zijn zo ver gekomen dat we nieuwsgierig zijn naar het gedrag van mensen in een gemeenschap waarin niet anoniem gescholden kan worden.

Deze column werd eveneens gepubliceerd in Het Financieele Dagblad. Foto intro met dank aan Fotolia.