Waardetoekenning ten top: het ‘Rashomon-effect’

Iets is gebeurd of het is niet gebeurd. Welke waarde vervolgens aan de gebeurtenis wordt gegeven is een vraagstuk van een andere orde. Voorbeeld: Lance Armstrong nam structureel EPO. Dat is gebeurd, dat wordt niet meer bestreden. Dan kan het spel van de interpretatie op de wagen. Hij kon niet anders? Wist de UCI er van? Iedereen gebruikte? Hadden de journalisten het kunnen of moeten weten? Het feit staat vast en er omheen dansen de meningen hun eigen pasjes.

Ambtelijke corruptie

Ander feit: ex-politicus Hooijmaijers heeft zich in Noord-Holland door bedrijven laten betalen die belang hadden bij bepaalde beslissingen waar hij invloed op had. Vervolgens is de vraag hoe je dit interpreteert. De officier van justitie spreekt van ‘ambtelijke corruptie op grote schaal’. “Onzin”, zegt Hooijmaijers. “De rechercheurs die het onderzoek deden hebben helemaal niets begrepen van de bestuurlijke mores in de provincie”, zo weet de NRC ons te vertellen.

Uitgangspunt is de betaling, dat is het feit. De vraag is vervolgens welke duiding aan dat feit moet worden gegeven. Waarover komen we nu meer te weten? Over die betaling? Of leren we juist iets over – in dit geval – de officier van justitie enerzijds en Hooijmaijers anderzijds? In Roermond belde Van Rey met Offermanns om het burgemeestersproefwerk door te geven. Mag niet, zegt de aanklager. Is normaal, zeggen de beller en de gebelde.

Het ‘Rashomon-effect’

Het was de biograaf van Steve Jobs, Walter Isaacson, die de naam van Rashomon gebruikte. Hij bracht het in verband met de meningsvorming over Steve Jobs. Er was één feit – het gedrag van Jobs – en er waren totaal uiteenlopende interpretaties. Bij sommige mensen maakte Jobs positieve gevoelens los; anderen irriteerde hij tot op het bot, wat niet te maken had met begunstigden of benadeelden; Isaacson noemde dit het ‘Rashomon-effect’. Rashomon is de naam van de film (1950) van de Japanse regisseur Kurosawa, waarin vier waarnemers van een bepaalde misdaad er in slagen om totaal verschillende maar ieder op zich aannemelijke verklaringen te geven van het gebeurde. Eén misdaad leidde tot vier verklaringen. Het zegt alles over de bedenkers, de mensen die oordeelden.

Oordelen

Het kale feit is een startpunt, minstens zo interessant zijn de waarnemingen. Als de woordvoerder van de Rabo constateert dat een systeem verziekt is kan hij twee dingen doen: bij het systeem blijven en er iets aan doen of het systeem verlaten. Hij koos voor het laatste toen het wielrennen betrof. Maar hij koos voor het eerste toen het de zieke financiële wereld zelf betrof. Toen Rasmussen de dopingcontroleurs onjuist informeerde over zijn verblijfplaats had iemand van de Rabo in het geniep overleg over de Libor-rente. De een loog, de ander bedroog.

Het Rashomon-effect zal steeds meer spelen. Er zijn net zo veel gebeurtenissen als vroeger. Wat verandert, is het aantal meningen en meningen over meningen dat gevormd wordt en ook de snelheid waarmee ze gevormd worden. Rashomon over Rashomon over Rashomon. Tekenaar Escher had er raad mee geweten.

Deze column werd eveneens gepubliceerd in Het Financieele Dagblad.