Zorg kan goedkoper en beter dankzij cocreatie & innovatie

De zorgkosten in Nederland zijn de laatste jaren hard opgelopen tot 90 miljard euro per jaar, oftewel 11.000 euro per gezin. Er wordt daarom in de politiek gesproken over versoberen van de zorg of het niet meer vergoeden van sommige behandelingen. Er is echter een betere oplossing: er zijn genoeg zorginnovaties bekend, die tot kwaliteitsverbetering en kostenbeheersing zouden kunnen leiden. Dat is de positieve hoofdboodschap van het zorginnovatieboek, een door cocreatie tot stand gekomen initiatief.

Van Linkedin-groep naar boek

Voor dit artikel sprak ik met Co Politiek, die samen met Remco Hoogendijk initiatiefnemer voor het boek is. Co is de afgelopen jaren als programmamanager en adviseur actief geweest in de zorg. Met betrekking tot innovatie heeft hij bijvoorbeeld ooit meegewerkt aan een zorgpas (smartcard) pilot en EDI-initiatieven in de jaren 90. Meer recent, in 2008, was hij als programmamanager verantwoordelijk voor de transformatie van de asielzoekerszorg (waaronder de implementatie van een landelijk centraal HIS/EPD).

Hij kwam begin 2012 onder de douche op het idee om samen met zijn LinkedIn-netwerk aan een boek te werken. Gedurende het jaar zijn er meerdere meetings geweest en op 4 oktober is het boek in digitale vorm gepubliceerd. “Het maken van het boek kostte meer tijd dan ik dacht. Ik ben er vanaf begin maart tot nu mee bezig geweest. Eerst vooral in de weekend- en avonduren en vanaf 1 september voltijd.” Het boek is begonnen als een LinkedIn-groep waar mensen een zorginnovatie konden delen.

“Al vrij snel werd ook een website toegevoegd, omdat het makkelijker is om op een website commentaren te delen”, aldus Co. “Uiteindelijk is de website een belangrijk onderdeel van het boek geworden. In plaats van alle bijdrages in het boek op te nemen, hebben we de hoofdlijnen en thema’s in het boek opgeschreven en verwijzingen opgenomen naar alle ideeën op de website. Aanvankelijk was het idee om ook mensen te laten stemmen en winnaars te kiezen, maar het kiezen van winnaars hebben we laten varen. Uiteindelijk gaat het om de inhoud van de ideeën.”

De rol van de patiënt en omgeving

Het belangrijkste thema van het boek is het meer centraal stellen van de patiënt (in het boek zorgconsument genoemd). Hoe belangrijk dit is, wordt bijvoorbeeld duidelijk door het verhaal van Ragna van den Berg. Zij was verpleegster, is nu patiënt en blogt over haar ervaringen. Ook heeft ze gesproken op TEDx Maastricht. Het ontroerende en soms humoristisch geschreven verhaal van ‘Komt een klein meisje bij de dokter’ maakt veel indruk en legt uit hoeveel impact ziekte kan hebben op een gezin. Uit deze voorbeelden wordt duidelijk dat er iets moet gebeuren om de zorg meer patiëntgericht te maken.

Gelukkig zijn er hier initiatieven voor genoemd in het boek, zoals de Chief Listening Officer. Deze man of vrouw maakt deel uit van de directie van een zorginstelling en heeft als taak om te luisteren naar patiënten en hun verhaal. Corine Jansen heeft deze functie bij het St. Radboud ziekenhuis in Nijmegen.

Ook het invoeren van een elektronisch patiëntendossier waarin de patiënt zelf controle heeft over zijn gegevens kan de patiënt helpen. Meerdere auteurs schreven hierover, onder andere Hans ter Brake en Martijn Bakkers. De patiënt wordt dan onderdeel van zijn of haar behandelteam en kan meedenken over de juiste behandeling.

Verspreiding van ideeën

Een van de problemen die in het boek aangekaart worden zijn de moeilijkheid van het opschalen van ideeën. Er zijn veel goede ideeën die in één instelling zijn uitgeprobeerd. Het is erg lastig om deze ideeën landelijk toegepast te krijgen. Het heeft bijvoorbeeld 15 jaar geduurd voordat de Mammapoli, de speciale afdeling voor borstkanker, in 80% van de ziekenhuizen ingevoerd is. Belangrijke belemmeringen zijn het feit dat innovatie dikwijls nog niet als een reguliere functie verankerd is binnen zorginstellingen en de complexe financiering van de zorg.

Regionale aanpak

Gelukkig worden in het boek verschillende adviezen gegeven om hier iets aan te doen. Onder andere wordt aangeraden om na een lokale proef innovaties eerst regionaal in te voeren: deze stap is makkelijker te nemen dan landelijke invoering. Ook wordt er gevraagd aan gemeentes om actief te worden.

“Gemeentes krijgen door veranderingen rondom jeugdzorg en AWBZ een steeds grotere rol  in de zorg. We hebben alle gemeentes op de hoogte gesteld van het boek, en hopen dat zij er iets mee doen.”

Communityvorming

De deelnemers aan het initiatief zien ook veel winst in het in contact brengen van lotgenoten, buren en andere wijkbewoners. Door meer onderling contact kunnen mensen elkaar helpen en zich meer als collectief (community) organiseren. Dit stimuleert de verdere invloed en het zelfbestuur van mensen op de zorg. Voorbeelden van community-initiatieven met meer lokaal zelfbestuur van mensen (nog niet gericht op zorg maar wel gericht op wijkbeheer) zijn te vinden in Engeland onder de naam ‘Big Society’. Daarbij geldt ook het Engelse recht van gemeenschappen om zelf zaken te regelen. (Engels: Community right to challenge).

Onder dit recht mogen lokale gemeenschappen die denken dat zij een dienst beter kunnen regelen dan de overheid dit gaan doen.

Bezuinigen is geen oplossing voor kostenstijging, innoveren wel

Een sterk punt van het boek is dat er ook financiële cijfers gebruikt worden om te onderbouwen waarom zorg beter kan en moet. Zoals genoemd waren de totale kosten van de zorg in 2011 90 miljard euro oftewel 5400 euro per persoon. Deze kosten stijgen jaar op jaar. De kosten van de huisarts, waarvoor mogelijk een hogere eigen bijdrage wordt gevraagd, zijn echter maar 3% van dit totaal.

Er is ook veel discussie over de vergrijzing, en vaak gaat deze over het bezuinigen op ouderen. Dit is echter geen oplossing. Zoals in het hoofdstuk facts en figures staat, veroorzaakt de vergrijzing maar zo’n 15-25% van de kostenstijgingen in de zorg. “De andere oorzaken bevinden zich waarschijnlijk elders.” Gelukkig biedt efficiencyverbetering door innovatie heel veel potentieel, waarmee we de stijging van de zorgkosten makkelijk aankunnen. Pas als we alle inefficiënties hebben aangepakt, is er reden om te gaan praten over het niet meer vergoeden van dure medicijnen voor mensen met zeldzame ziekten zoals de ziekte van Pompe en Fabry. Dit werd in juli voorgesteld door het college van zorgverzekeringen, maar is na maatschappelijk protest weer van de baan.

Advies voor cocreatieprojecten

Co Politiek heeft veel geleerd door dit boek over cocreatieprojecten. “De belangrijkste succesfactor voor dit initiatief was dat het niet is ontstaan vanuit een ratio of businessplan. Het is ontstaan vanuit enthousiasme en zo is het ook tot stand gekomen. Cocreatie is wel hard werken. Het gaat niet vanzelf. Je moet sleuren en trekken, en dat moet je leuk vinden.” Het boek is uiteindelijk geschreven dankzij de bijdrages van 125 co-auteurs. De hoofdstukken zelf zijn geschreven door een groep van twaalf verschillende auteurs.

Het interessante van dit project is dat het zich organisch ontwikkeld heeft. De website is erbij gekomen, het wedstrijdelement is afgezwakt. Het project is dan ook niet afgelopen met de publicatie van het boek. “We zijn net begonnen met de voorbereiding voor fase 2: verdere implementatie. We hebben nog 40 nieuwe ideeën binnengekregen die nog niet in het boek staan, en ook nu nog worden innovaties aangemeld. Hiermee willen we aan de slag.” Wie dus nog een idee heeft kan zich nog steeds melden bij het initiatief en hopelijk merken we snel de resultaten van alle innovatie.