Crimesourcing: van flashmob naar flashrob

We kennen allemaal de flashmob, waarbij vaak nieuwe media worden gebruikt om een ludieke activiteit in gang te zetten. Helaas hebben criminelen deze techniek ook ontdekt: de ‘flashrob’, waarbij een grote groep mensen gezamenlijk een winkeldiefstal pleegt, is een fenomeen in Amerika.

Van crowdsourcing naar crimesourcing

Voor wie het boek ‘The Wisdom of Crowds’ van James Surowiecki heeft gelezen is de term crowdsourcing niets nieuws. Een bijzondere vorm van deze crowdsourcing (vaak via sociale media) is de ‘flashmob’, waarbij de menigte met elkaar op een plaats en tijdsstip heeft afgesproken om vervolgens op een onverwacht moment voor omstanders een ludieke activiteit in gang te zetten. De actie wordt vaak gefilmd door de organisatoren en/of omstanders, waardoor deze vervolgens weer online terug te kijken is. Het is leuk om te zien en het gebeurt nog geregeld, maar de grote hype is er inmiddels al wel een beetje vanaf. Het vervelende is dat criminelen innovatief genoeg zijn om dit (zo leuk bedoelde) concept te gebruiken bij de invulling van hun criminele activiteiten. Crowdsourcing wordt dan ingewisseld voor crimesourcing. Criminelen plegen een criminele activiteit met behulp van ‘de menigte’ en bij voorkeur met behulp van sociale media. Hoe gaat dat in zijn werk?

Nieuw fenomeen ‘flashrob’

De menigte is een onderdeel en voorwaarde voor de criminele activiteit. Deze menigte kan ontstaan door middel van het afspreken via sociale media, zoals bij de flashmob ook vaak het geval is. Waar het bij de flashmob gaat om een onschuldige ludieke actie, kan deze ook worden ingezet voor minder positieve doeleinden. Bij een flashrob gaat het om een aanzienlijke groep mensen, die plotseling in een publiek gebied verschijnt en met elkaar middels een massale en snelle diefstal letterlijk de winkel overdondert. Door de grote hoeveelheid mensen is de groep dusdanig bedreigend voor winkelpersoneel dat de groepsleden ongestoord hun gang kunnen gaan. De Amerikaanse politie spreekt liever van een ‘flashtheft’, omdat er niet altijd sprake is van geweld. Maar het dreigmiddel van ‘de grote groep’ kan in enkele gevallen zo ingrijpend en intimiderend zijn, dat ik de term flashrob toch nog aanhoud.

Enkele voorbeelden

In de Amerikaanse media zijn enkele flashrobs breeduit besproken. Een groep mannen en vrouwen beroofde bijvoorbeeld de Victoria’s Secret lingeriewinkel in Washington, nadat de deelnemers een oproep lazen op Facebook en  Twitter. Volgens getuigen en politie duurde deze actie nog geen minuut. Er zijn daarnaast ook gevallen bekend waarbij geweld gebruikt wordt. Zo werden op een metrostation in Philadelphia voorbijgangers verrast door een groep van bijna 100 jongeren die uit waren op gewelddadig gedrag. Er hebben zich rond diezelfde periode in Philadelphia meerdere aanvallen voorgedaan, waarbij in restaurants of winkels enkele gewonden zijn gevallen. Na verscheidene gewelddadige flashmobs, heeft de burgemeester van Philadelphia een beroep gedaan op de verantwoordelijkheid van de ouders van deze kinderen. Op Violentflashmobs.com worden alle varianten van criminele flashmobs geregistreerd. Criminologen in Amerika zijn bang dat dit een begin is van een trend.

Rol social media

De rol van social media blaast nieuw leven in deze vorm van groepsdiefstal en wordt vaak naar voren geschoven als typerende voor een flashrob. Hoe deze groepen zijn ontstaan en of de leden elkaar kennen, bepaalt of het gaat om een flashrob of ‘gewone’ groepsdiefstal. Door sociale media in te zetten als communicatie en oproepmiddel voor een flashrob, kunnen verschillende groepjes of individuen elk afzonderlijk deelnemen aan de criminele activiteit, zonder van te voren met elkaar in real life af te spreken. Het is niet altijd bekend in hoeverre een flashrob zijn oorsprong specifiek op sociale media heeft. Maar er zijn veel gevallen bekend waarbij sociale media en Blackberry’s (Ping) worden gebruikt om het bereik en de bereikbaarheid te verhogen en om vervolgens het proces te versnellen.

Sociale media bereiken een grote groep en maken het mogelijk snel te communiceren en te organiseren. Hoe deze individuen elkaar leren kennen of hoe zij elkaar treffen op sociale media is onbekend. Hoe de oproep wordt gedaan op sociale media, in welke vorm of hoe deze oproepen kunnen worden herkend is eveneens onbekend. Een ding is duidelijk, sociale media en mobiele telefoons versnellen het proces van het ontstaan van zo’n flashrob of gewelddadige flashmob aanzienlijk. Ze zorgen ervoor dat het aantal deelnemers van een flashrob naar onoverzienbare aantallen stijgt. De politie van Philadelphia praat al niet meer over 10 of 20 jongeren, maar zelfs over 100 deelnemers.

Trend of incident?

De Nationale Retailfederatie heeft onderzoek gedaan naar verschillende vormen van groepscriminaliteit in Amerikaans Retailland, omdat men sterk de indruk kreeg dat deze criminaliteitsvorm in toenemende mate tot uitdrukking kwam met behulp van flashmobtactieken. Zij vroegen meer dan 100 bedrijven naar de impact van groepscriminaliteit. Bijna 80 procent van deze bedrijven had te maken met groepscriminaliteit in de laatste 12 maanden. En in 10 procent van de gevallen was sprake van tactieken die vergelijkbaar zijn aan de criminele flashmobs. Daarnaast blijkt dat de helft van de getroffen bedrijven 2 tot 5 incidenten meemaken in dezelfde periode. Dat betekent dat in dit onderzoek 50% van de bedrijven herhaald slachtoffer is geworden. Dit verkennend onderzoek signaleert een serieus probleem.

Groepsgedrag in een flashrob

Een voordeel is dat de daders van een flashrob vaak gefilmd worden door winkelbeveiligingscamera’s en niet schromen om hun actie voor de camera’s uit te voeren. Deze beelden zijn, als je ze voor het eerst bekijkt, verbazingwekkend. Na een analyse van 10 flashrobs zijn enkele patronen te ontdekken.

10 kenmerken van een flashrob

• Daders komen vaak rustig de winkel binnen gelopen.
• Enkele daders groeten elkaar, veel niet.
• Groepsleden lijken op het eerste gezicht geen afgesproken rollen te hebben.
• Er doen zowel vrouwen als mannen mee (wel vaker mannen).
• Daders doen weinig moeite om zichzelf onherkenbaar te maken.
• Daders gaan niet gericht naar een artikel, maar zoeken wel op hun gemak (kledingmaat, supermarktartikel etc.).
• De groepsdiefstal is van korte duur (1 tot 2 minuten).
• Het vertrekken van de eerste groepsleden zorgt voor minder dreiging  en kracht van de groep. Je ziet de overige groepsleden als reactie daarop sneller te werk gaan.
• De groep verlaat vaak haastig/rennend de winkel. Dit in tegenstelling tot de rust waarmee ze de winkel binnenkomen.
• In enkele gevallen worden enkele deelnemers van de flashrob gewelddadig.

Zijn er verklaringen voor het gedrag?

Over de motieven om deel te nemen aan een flashrob is nog maar weinig bekend of onderzocht, maar Amerikaanse criminologen wijzen voornamelijk op de intrinsieke verklaringen als ‘het op zoek zijn naar rush of adrenalinekick’. In de Amerikaanse media wordt ook wel gesproken over ‘just a night of fun’. Als je naar meerdere beelden kijkt, zie je op bijna de helft van de beelden daders lachen naar elkaar, elkaar zelfs handen schudden of met elkaar een praatje maken. Groepsdynamiek is een ingewikkeld proces, waarbij naast eigen voldoening ook de omgeving een belangrijke rol speelt bij het gedrag. Professor in de Criminologie, Scott Decker, aan de Arizona State University gaf via meerdere media aan dat deze jongeren misschien wel bewust risico’s nemen voor de kick. Zij hebben namelijk veelal lak aan alle beveiligingsmaatregelen en camera’s die in de winkel aanwezig zijn. Enkele lachen zelfs naar de camera of zetten zelf hun eigen filmpjes op Youtube. Prof. Decker wijst op het feit dat de deelnemers/daders het extra interessant en spannend kunnen vinden om zichzelf op Youtube of televisie te zien.

Wat kunnen we er tegen doen?

De aanpak tegen gewelddadige flashmobs of flashrobs hangt nauw samen met de aanpak van groepscriminaliteit, als groepsdiefstal of groepsagressie. Kenmerkend voor deze flashrob groep is de grote omvang en individuele samenstelling of oorsprong van de groep. Het is daarom allereerst goed om in eerste instantie bewustwording te kweken over het feit dat sociale media en het gebruik van de mobiele telefoon in korte tijd een hoop mensen op de been kan brengen, die naast leuke ook veel nare activiteiten kunnen ondernemen. De Nationale Retailfederatie in Amerika adviseert de retailers om na te denken over enkele acties en richtlijnen voor medewerkers zodat zij niet worden verrast. Alvast een voorzetje op basis van algemene richtlijnen:

10 richtlijnen en tips bij flashrobs

• Sociale media: Preventief kunnen winkeliers actief participeren in de communicatiemiddelen – o.a. sociale media – die ‘klanten of consumenten’ gebruiken. Maar ook om te weten wat er speelt in hun werkomgeving, in hun wijk etc. Overigens doen veel winkeliers dit al in verband met commercieel belang.
• Samenwerken: Verschillende instanties als politie of hulpverlening en retailers zullen elkaar moeten informeren als zij merken dat er verdachte communicatie gaande is op sociale netwerksites als Facebook of Twitter. Ook dit geldt voor vele andere delicten.
• Signaleren: Medewerkers en klanten zullen moeten worden aangemoedigd om alert te zijn en te wijzen op verdachte grote groepen mensen die zich net buiten de winkel bevinden, zodat winkeliers zich kunnen voorbereiden.
• Afspraken: De veiligheid van klanten en medewerkers moeten gewaarborgd worden tijdens een flashrob. Intern zullen er afspraken moeten worden gemaakt over hoe de aanpak zal zijn. Deze aanpak geldt niet alleen voor flashrobs, maar ook voor andere (groeps)delicten.
• Veiligheid: Medewerkers zullen onschuldige klanten naar een beveiligd gedeelte van de winkel moeten begeleiden. Dit kan bijvoorbeeld een deel van de winkel zijn waar weinig waardevolle artikelen aanwezig zijn.
• Aanhouding: Aanhouding van de daders dient alleen te worden gedaan door bevoegd winkelpersoneel en alleen wanneer het veilig is om dat te doen. Deze inschatting is geheel afhankelijk van de situatie.
• Observeren: Terwijl het incident plaatsvindt, zal het winkelpersoneel er alles aan moeten doen om het incident zo goed mogelijk te registreren. Personeel zal moeten kijken naar speciale signalementen van daders of naar vluchtroutes/middelen. De medewerkers kunnen het beste hun waarneming direct na het incident opschrijven.
• Bewijs: De medewerkers kunnen na de gebeurtenis het beste niets aanraken en de winkel in dezelfde staat behouden zodat de politie eventueel bewijsmateriaal kan verzamelen.
• Aangifte: De medewerkers doen er goed aan het incident te melden/aangifte te doen bij de politie, zodat er gericht acties kunnen worden genomen.
• Camerabeelden: De videobeelden van de bewakingscamera’s zullen ter beschikking wordt gesteld aan de politie voor verder onderzoek.
• Monitoren: Het is belangrijk om na een flashrob te achterhalen (uiteraard in samenwerking met overige instanties) hoe de communicatie via sociale media tussen de deelnemers op gang is gekomen. Zo kan informatie worden verstrekt over signalen of veel voorkomende woorden worden gemonitord.

Crimesourcing in Nederland?

De flashrob is een fenomeen waarmee we in Nederland gelukkig nog geen ervaring hebben. Er zijn wel enkele gevallen bekend waarbij sprake was van een forse groepsdiefstal. Of de flashrob van Amerikaanse omvang zich ook in Nederland gaat voordoen, is niet te voorspellen. De maatschappij en omstandigheden zijn totaal verschillend. Er is naar mijn mening ook geen reden tot verandering of meer beveiliging voor de Nederlandse winkeliers. En er is nog veel minder reden tot angst. Het is op dit moment voldoende om enkel bewust te zijn van het feit dat een flashrob mogelijk is. Het minste wat de Nederlandse collega’s kunnen doen, is het fenomeen bestuderen en leren van deze Amerikaanse voorbeelden. Het kan geen kwaad om hier met collega’s over te praten. Bovenstaande richtlijnen gelden in de meeste gevallen namelijk niet alleen voor flashrobs, maar ook voor ander crimineel (groeps)gedrag in de winkel.