Aanjagers gezocht! Open data in Nederland

Open data levert effectiever beleid op en meer vertrouwen bij burgers hier én daar. Deze maand werd aan het open dataportaal van de overheid, de 100ste dataset toegevoegd.  Nederland staat daarmee in een klap bovenaan de lijst met meest transparante donoren. Het is daarom ook goed dat vorige week, de tiendelige serie Nederland van boven is gestart. Met behulp van open data en mooie datavisualisaties wordt een bijzonder beeld getoond van hoe we leven in dit land. De uitdaging is om meer van dit soort aanjagers te vinden.
Deze genoemde set bestond onder andere uit foto’s van het Haags Gemeentearchief en cijfers over toegekende subsidies. Onlangs ontsloot het Ministerie van Buitenlandse Zaken alle overheidsgegevens over ontwikkelingssamenwerking. Hiervoor was wel eerst een motie nodig waardoor het openstellen van deze data in een stroomversnelling kwam.

Den Haag als aanjager

Het is vreemd dat ondanks deze initiatieven de overheid open data nog steeds niet breed omarmt. Pas wanneer vanuit Den Haag een duidelijk signaal wordt afgegeven over het belang van – en zelfs de verplichting tot open data, zullen andere overheden, eigenaar van het merendeel van data, echt in beweging komen. Tot nu toe zijn de meeste overheidsinstanties behoudend en stellen zich restrictief op met betrekking tot hun eigen data. Bedrijven en burgers accepteren dit niet langer: het tijdperk van gesloten modellen komt vroeg of laat ten einde. Het kabinet moet daarbij niet alleen zeggen dat open data belangrijk is, maar zich ook daarvoor inzetten. Openheid en toegankelijkheid moeten daarbij leidend zijn. Hoewel er algemene hergebruiksvoorwaarden zijn en hooguit beperkte verstrekkingskosten in rekening zouden worden gebracht, is de praktijk helaas anders.

Uiteenlopende voorwaarden

Op allerlei rijkssites en met name ZBO’s kom je uiteenlopende voorwaarden tegen. Deze verschillen maken hergebruik verwarrend. Elke dataset kent andere voorwaarden, die telkens door de datahouder zelf lijken te zijn bedacht. Eenheid in voorwaarden, of een centraal voorgeschreven licentie, zoals het Verenigd Koninkrijk heeft, zou hier helpen. Dat alleen creëert het gelijke speelveld dat de EU-richtlijn voor hergebruik nastreeft.

Hetzelfde is er aan de hand met open standaarden. Het merendeel van de Nederlandse overheidsinstellingen weet niet dat ze al sinds 2008 verplicht zijn open standaarden te hanteren en accepteren in hun interactie met de burger. Een discussiepunt gaat over de kosten. Open data biedt een kans voor besparing van overheidsuitgaven door herverdeling van taken. Dat betekent niet altijd dat de kosten die worden gemaakt door de datahouder ook door hemzelf worden terugverdiend. Soms gebeurt dit ook door een andere overheidsdienst. Dit mag het openstellen van data echter niet belemmeren. Bovendien is de grootste hergebruiker van data de overheid zelf. De vraag hoe een overheidsinstelling de eigen taken beter kan uitvoeren of haar eigen doelstellingen makkelijker kan realiseren door open data als instrument te zien in de interactie met burgers en organisaties, is dan ook een belangrijke. Dat is waar overheden hun eigen businesscase voor open data kunnen vinden.

Wissels voor de toekomst

Op dit moment wordt vooral gekeken naar het beschikbaar stellen van gegevens die er nu zijn. Het is dus zaak om nu al de wissels te zetten voor de toekomst. Dat betekent ook dat dit verankerd moet zijn in aanbestedingen, zodat IT-systemen en dataverzameling open data aan kunnen. Met een simpele ingreep in specificaties kunnen bewindslieden ervoor zorgen dat in de toekomst open data veel meer een integraal onderdeel is van hoe de overheid met gegevens omgaat. Anders blijven transitiekosten onnodig hoog.

Drempels moeten worden verlaagd, zodat overheidsdata niet alleen beschikbaar zijn voor de gebruikelijke grote marktpartijen maar vooral ook toegankelijk worden voor innovatieve starters op zolderkamers. Datahouders moeten niet bang zijn. We zullen experimenterend verder moeten komen. In het Verenigd Koninkrijk wordt heel duidelijk aangegeven welke data per wanneer gepubliceerd moeten zijn. Het zou goed zijn als we er ook hier in Nederland voor kunnen zorgen dat voor specifieke datasets zulke bepalingen worden gedaan. Het ontbreekt onze regering echter aan een aanjager voor open data; laat dat nou precies zijn wat we nodig hebben om open data ook in Nederland tot een succes te maken.