Nieuw: de radio!

Je moet minstens 100 jaar oud zijn om het patroon te kunnen herkennen: de heisa rond de uitvinding van de radio (begin 20e eeuw) lijkt sterk op de impact, de verwachtingen en de bubbels die het internet heeft veroorzaakt.

Het wonder ‘radio’

Zo’n honderd jaar geleden waren het niet Tim Berners-Lee, Steve Jobs en Larry Page maar uitvinders als Guglielmo Marconi, Nikola Tesla en bedrijven als Telefunken die de basis legden voor een nieuw real-time en wereldwijd communicatie-netwerk.

Radio was magisch! En democratisch bovendien: iedereen met een beetje technische kennis kon zelf een zend-en-ontvangapparaat bouwen. De kosten waren te overzien. En wat je ervoor terugkreeg was het heerlijke gevoel dat je als radio-pionier eindeloze nieuwe horizons kon verkennen. De sky, of eigenlijk het universum was de limit. Een flinke radiogolf reikte immers gemakkelijk voorbij de maan.

Maar denk ook eens aan de enorme voordelen op het gebied van scholing en voorlichting, de culturele verheffing van de ‘massa’ door het uitzenden van hoorspelen, muziek, of programma’s met beroemde schrijvers die voorlazen uit eigen werk. Uiteraard was er altijd het laatste nieuws, heet van de naald, ingebed in commercials (met dank aan de sponsors) en uitzendingen werden af en toe verrijkt met wat product placement.

Overeenkomsten en verschillen radio en internet

Dr. Evelyn Ellerman beschrijft in haar artikel ‘The Internet in Context’ (2006) de parallellen tussen de ontwikkeling van twee massamedia: radio en internet. Wat blijkt? De zelfbouw radio-amateur van toen verschilt in wezen niet zo veel van de internetamateur die begin jaren ’90 zijn eerste server optuigde. Maar er zijn ook verschillen, met name als je kijkt naar de regulering van radio, die nogal strikt werd door WOII (denk aan de angst voor Nazi-propaganda). Op dit punt is het internet nog lang niet uitontwikkeld.

Ellerman ziet meer overeenkomsten, bijvoorbeeld op het punt van torenhoge verwachtingen en hype, maar ook de reële maatschappelijke en culturele impact van radio en internet zijn tot op zekere hoogte met elkaar te vergelijken. Zo is er zowel bij de radio als bij het internet bijna een verplichting om de nieuwste gadgets te kopen en mee te doen, terwijl we ons tegelijkertijd collectief afvragen of er misschien ook een donkere, onheilspellende kant zit aan al die technische vooruitgang.

Angsten en massahysterie

De paniek die ontstond door de uitzending van Orson Welles’ klassieke hoorspel ‘War of the Worlds’ is misschien wel een beetje te vergelijken met onze huidige angst voor doorgeslagen AI/Big Brother scenario’s zoals die worden opgedist door Hollywood in I, Robot en The Matrix.

Radio was dan wel nuttig, maar al die elektromagnetische golven waren wel een handig baken (stom!!) voor gemene groene marsmannetjes die de aarde wilden vernietigen, terwijl anno 2011 nog niemand vermoedt (oké, niemand behalve Ray Kurzweil) dat het gigantische kunstmatige internet-brein dat momenteel wordt aangelegd… enfin..

“Popular magazines in the 1920s are filled with articles about the frightening possibilities of radio. The comments sound remarkably contemporary. When we ask ourselves whether the Internet has become some sort of “global brain,” we participate in an intellectual paradigm that is nearly a century old.” (Ellerman, 2006)

Synergie tussen technieken

Nieuwe media kunnen een enorme impact hebben op de samenleving, maar het internet is ook weer niet zo overdonderend nieuw als het soms lijkt. Het is meer een optelsom van verschillende technologische ontwikkelingen, die ieder voor zich allemaal een behoorlijke geschiedenis achter de rug hebben. De synergie tussen de verschillende technieken kan soms verbazingwekkende effecten hebben, maar bestudering van de ‘roots’ van een medium als radio geeft ook wel aan dat de geschiedenis zich – nog steeds – herhaalt. In dit verband is Ellerman’s artikel een aanrader.

Surfen over de radiogolven, op zoek naar leuke zenders en programma’s, verschilt in diepste wezen niet veel van surfen over het internet – of is het inmiddels de ‘cloud’? En is een smartphone eigenlijk niet ook gewoon een beetje een draagbare radio? Iets om in je achterhoofd te houden de volgende keer als de Kevin Kelly’s en Mark Zuckerbergs van deze wereld weer eens een ‘revolutionair’ nieuw high-tech konijn uit hun hoed toveren.