Van vleesfabriek tot Nanosupermarkt / TEDxBrainport

Vlees dat niet van dieren komt maar dat ‘gewoon’ in een fabriek wordt gemaakt en een supermarkt waar we telkens nieuwe producten tegen zullen gaan komen, dat zijn de beelden die mij bijbleven van het eerste blok sprekers van de TEDxBrainport-bijeenkomst die gisteravond tot diep in de nacht plaatsvond op het terrein van de High Tech Campus in Eindhoven. In dit artikel een samenvatting van het eerste deel van het programma.

De avond/nacht begon met de aftrap door Richard Lamb die de aanwezigen vroeg om een interactief publiek te zijn maar die daar direct achteraan vertelde dat alle telefoons, laptops en tablets uit moesten want zo schrijft TEDx dat voor. Wilde je wel twitteren of bloggen dan moest je daarvoor toestemming vragen aan de organisatie en werd je verzocht om plaats te nemen op speciale pers- en bloggersplaatsen achterin de zaal.

Leven uit het lab

Op zo’n plaats zat ik en zag ik hoe de eerste spreker Bert Meijer (professor aan de TU/e, foto) meteen maar met de deur in huis viel toen hij de zaal de vraag stelde waarom wij mensen eigenlijk nog geen leven kunnen maken in een laboratorium-omgeving? Waarom lukt ons dat niet? Niet dat de zaal het antwoord daarop wist dus vertelde hij zelf waarom dat nog niet gelukt is en ook waarom dat naar zijn idee wel hard nodig is.

Dat lukt nog niet omdat we nog veel te weinig weten – pas 2% – weten van de kleinste eenheid van leven ofwel van de cel. Het geheim van het leven kunnen maken zit hem in de cel en dat geheim heeft de wetenschap nog lang niet doorgrond. Dat betekent niet dat er niet hard gewerkt wordt om het te doorgronden. Integendeel, er wordt al op 2 verschillende manieren mee geëxperimenteerd om wel kunstmatig die stoffen te maken die de natuur ons nu nog geeft maar waarvan de voorraad eindig is. De aarde is namelijk te klein voor alle mensen die er nu al leven en dat worden er voorlopig alleen nog maar meer.

Het is volgens Meijer dan ook de hoogste tijd om die natuur en om de aarde terug te geven wat zij ons al die tijd heeft gegeven, de vraag is alleen hoe? De ene manier komt neer op beginnen vanuit het niets en de andere gaat uit van ‘namaken’ door eerst te ontrafelen wat de natuur doet en dat na te doen. Genetische modificatie is een voorbeeld van deze laatste werkwijze.

Beginnen vanuit het niets blijkt in de huidige praktijk lastig, zelfs al zijn we dan al in staat om allerlei soorten moleculen, die weer de basis vormen van alles om ons heen dus ook van de cellen, te maken, wanneer we proberen samen te voegen tot iets nieuws ontstaat er vooralsnog geen leven. En op dit moment weet ook niemand wanneer het wel zover is maar Meijer blijft optimistisch en droomt ervan dat we er op een dag in zullen slagen om, samenwerkend vanuit verschillende disciplines als de chemie, de biologie en de mechanica, leven te kunnen maken. Zodat we eindelijk echt zullen kunnen beginnen met recyclen.

Vlees uit de fabriek

Het verhaal van Mark Post (foto), de tweede spreker (ook professor aan de TU/e), sloot mooi aan bij dat van zijn voorganger. Want hij pleitte kort maar krachtig en met gevoel voor humor voor vlees uit de fabriek in plaats van vlees afkomstig van dieren. Het zou het broeikaseffect enorm doen verminderen, het zou een einde maken aan heel veel dierenleed, het is veel efficiënter qua transport en het is naar zijn zeggen ook helemaal niet erg ingewikkeld. Want de wetenschap is al zover dat ze vlees kunnen laten groeien uit stamcellen.

En natuurlijk klinkt vlees uit de fabriek niet erg smakelijk en natuurlijk ziet iedereen graag koeien in de wei maar we weten allemaal ook hoe het er nu aan toegaat in de intensieve veehouderij, in de megastallen en de vleesverwerkende industrie. Dus van vlees dat echt helemaal uit de fabriek komt worden mens, aarde en dier vast alleen maar blijer van.

Andermans schoenen

Margriet Sitskoorn (professor aan de universiteit van Tilburg, foto), vroeg zich af hoe het komt dat mensen andere mensen in nood zomaar aan hun lot kunnen overlaten? Ze vertelde over haar eigen ervaring met een zwerver die ze rustig op straat in de sneeuw liet liggen terwijl ze zelf op weg was naar een goed verwarmd hotel. Haar eigen gedrag op dat moment trof haar zo dat ze besloot om daar onderzoek naar te doen en dat leverde het volgende inzicht op: Het menselijke brein voelt zelf ook pijn als het iemand ziet die pijn heeft of anderszins lijdt.

Maar die neurale systemen werken niet altijd. Komt er bijvoorbeeld ook walging om de hoek kijken bij de aanblik van iemand in nood, dan werkt je medelijden opeens veel minder. Op zo’n moment zien mensen de ander die lijdt niet meer als mens maar als iets minderwaardigs. Dat verklaart o.a. waarom er oorlogsmisdaden worden gepleegd maar het verklaart net zo goed het negeren van de zwerver in de sneeuw.

Is daar iets aan te doen? Ja, daar is iets aan te doen als je zelf even bij de kladden pakt door jezelf een rare vraag te stellen als ‘Houdt deze persoon meer van worteltjes dan van broccoli’. Zodra je dat doet zie je de anders weer als mens. Sitskoorn hield ons voor dat we als mens dus menselijk en onmenselijk kunnen zijn en ze riep iedereen op om mee te doen aan wat ze een massaal sociaal experiment noemde: Ga eens wat vaker in andermans schoenen staan, stel jezelf zo’n rare vraag als je walgt van iemand en beschouw hem dus weer als mens. En natuurlijk Sitskoorn zou geen onderzoeker zijn als ze niet erg benieuwd was naar het effect van massale sociale experiment. Misschien is dat een mooi onderwerp voor een volgende presentatie?

Deze week in de aanbieding bij uw Nanosupermarkt: De medicinale sushi en het twitterimplantaat!

Koert van Mensvoort (kunstenaar en wetenschapper, foto) nam ons in zijn verhaal mee naar de Nanosupermarkt, niet alleen figuurlijk maar ook letterlijk want er stond een heuse Nanosupermarkt- variant van de SRV-wagen voor de deur van het congrescentrum waar TEDxBrainport gehouden werd.

Maar waarom een supermarkt?

Van Mensvoort stelde vast dat er al veel mogelijk is op het gebied van nanotechnologie en dat er ook al flink in wordt geïnvesteerd door zowel overheid en als bedrijfsleven, maar dat de vraag wat deze technologie gaat doen in ons leven van alle dag nog niet beantwoord is. Nu is een supermarkt de plek waar we als moderne westerse mens in contact komen met nieuwe producten dus waarom niet ook met nanotechnologie? Vandaar dat de Nanosupermarkt ‘adverteert‘ met aanbiedingen als Wallsmart: interactieve verf, programmeerbare wijn, medicinale sushi en het twitterimplantantaat in je gebit etc.

Al deze producten zijn (nu nog) fictief  en speculatief maar ze kunnen ons helpen om toekomstscenario’s verder uit te werken en om gevoel te krijgen bij wat nanotechnologie nu daadwerkelijk gaat betekenen voor het leven van alle dag.

Bereken(r)ing

Dat leven van alle dag speelde vermoedelijk ook een rol in alle berekeningen die John Körmeling (foto), architect en de laatste spreker uit het blok dat ik bijwoonde, op het podium uitvoerde. Maar tot mijn spijt begreep ik de strekking van zijn verhaal niet goed. Wat ik er wel uit kon opmaken is dat Körmeling de hoeveelheid (in oppervlakte) gras die je ziet wanneer je in het open veld staat als uitgangspunt nam om er een ring van te maken. Die daarmee symbool zou kunnen staan voor het Nederlandse landschap.

En met dat Nederlandse landschap waarin ik gisteravond vijf verlichte geesten hun hoofd boven het maaiveld zag uitsteken sluit ik mijn deelverslag van TEDxBrainport af.