Stopvrouw versus topvrouw: onthullend boek van Carolien Bijen

Deze week verschijnt het boek (S)TOPvrouw van Carolien Bijen. Een eenmalig project om een steentje bij te dragen aan de feminiseringsslag van bedrijven én aan het aantal topvrouwen in Nederland. Het boek kwam tot stand door onderzoek naar successen en doorstroom bij mannen en vrouwen, en door kwalitatieve interviews met Nederlandse topvrouwen. Carolien Bijen zocht naar de middelen om tegelijkertijd het maximale uit jezelf te halen en organisaties te laten profiteren. Het resultaat? Een boek vol onthullingen.

Succesfactoren en drijfveren bij een topvrouw

Een representatieve steekproef van 1500 mannen en vrouwen participeerde aan het onderzoek naar zaken zoals: succesfactoren, omzet, verantwoordelijkheid, macht en invloed. “Het wordt tijd om eens een ander geluid te laten horen. Ik ben nogal klaar met dat vrouwen-bashen, waarbij er naar de vrouw wordt gewezen over het feit dat er te weinig topvrouwen zijn. Het zal wel aan de vrouw liggen, is de assumptie. Daarmee ontzeg je vrouwen kansen en steek je geen poot uit.”

“Uit het onderzoek blijkt dat vrouwelijke succesfactoren dezelfde zijn als mannelijke. Lange dagen en hard werken. Er is in die zin geen groot verschil tussen mannen en vrouwen. Een visie hebben, beslissingen kunnen nemen en in jezelf geloven, zijn essentiële factoren om als vrouw naar de top te klimmen. Eenmaal aan de top vertonen vrouwen soms masculien gedrag om zich aan te passen.”

“De drijfveren zijn bij mannen en vrouwen wel anders geformuleerd. Mannen gaan voor geld, resultaat, macht, status en een carrière. Vrouwen voor erkenning, betekenisvol bezig zijn, verbinding, flexibiliteit en persoonlijke aandacht. Mannen denken aan mij, willen respect, zoeken oplossingen en rivaliteit, lachen om anderen en blijven op afstand. Vrouwen denken aan wij, willen vertrouwen, zoeken begrip en gelijkheid, lachen met anderen en worden persoonlijk.”

“Tijdens mijn zoektocht naar de stop- en topvrouw, sprak ik onder andere met Muriel Arts, Ellen Faber, Jannet Vaessen, Marike van Lier Lels, Mirjam Sijmons en Marion Koopman. Wat deze succesvolle vrouwen bindt, zijn zaken zoals hun autonomie, lak aan de rest van de wereld, sterke opvoeding – bijvoorbeeld door een dominante vaderfiguur die hun kinderen meegaf dat het niet lullen maar poetsen is -, houding om het maximale uit zichzelf te halen (waarbij er geen beperkingen zijn), eigenheid en hun zelfvertrouwen.”

De topvrouw

Ook keek Bijen naar vrouwelijk leiderschap en communicatie. “Vrouwelijke leiders hebben een duidelijke visie over zaken en dragen die uit. Die visie is voor de langere termijn, inspireert anderen en is doelgericht. Opvallend bij deze topvrouwen is het feit dat zij bijzonder veel aandacht hebben voor het beter maken van anderen en hun netwerk zo optimaal mogelijk willen benutten. Zij vinden menselijke waarden, aandacht en kleine dingen belangrijk. De vrouwelijke leiders gebruiken hun vermogen tot empathie en zoeken naar verbinding. Zij proberen hun persoonlijke waarden over het voetlicht te krijgen en denken aan het grotere geheel. Vrouwen hebben maatschappelijke ambities en zoeken naar zingeving. Mannen blijken dat ook te hebben, maar stellen het minder centraal en communiceren er minder over dan vrouwen. Macht is voor vrouwen niet het doel, maar het middel. Macht betekent invloed kunnen uitoefenen en in verbinding staan met anderen.”

De stopvrouw en het brave meisjessyndroom

Eén van de redenen dat een vrouw geen topvrouw maar een stopvrouw wordt, is onzekerheid. Iets dat er van nature al inzit of door de opvoeding is ingeslopen. “Een gebrek aan richting en visie zorgt ervoor dat vrouwen op die glibberige weg naar boven afglijden. Het kunnen maken van fundamentele keuzes en ver weg kunnen stellen van doelen , zorgt ervoor dat vrouwen met doorzettingsvermogen er dan ook echt komen. Heel belangrijk is dat je steeds uitspreekt waar je goed in bent en waar je naartoe wilt. Veel vrouwen stappen niet uit hun comfortzone of zeggen luid en duidelijk: dit is wat ik bijdraag. Hier is sprake van het brave meisjessyndroom; de perceptie dat als je je werk goed doet, je automatisch opgemerkt zult worden. Nodige profilering om verder te komen, ontbreekt. Vrouwen zetten resultaten vaak neer als teameffort, maar zeggen nooit dat iets specifieks hun verdienste is.”

Twijfel, media en de krabbenmand

“Ook zijn er een hoop vrouwen die niet kunnen kiezen tussen de verschillende levenssferen: zoekende vrouwen die over zaken twijfelen en hun leven laten afhangen van externe factoren als wat als. Bij stopvrouwen ontbreekt autonomie. Zij willen het voor iedereen goed doen en blijven schipperen. De media spelen hierbij een versterkende rol. Meningen over vrouwen worden vaak publiekelijk tegen elkaar uitgespeeld, terwijl er natuurlijk, net zoals bij mannen, geen homogene groep bestaat. Het is nog erger als vrouwen elkaar publiekelijk in de media onderuit halen of niet solidair met elkaar zijn – de krabbenmand, zoals ik het noem. Ook wordt vaak ingezoomd op vrouwen die in de media emotioneel communiceren. Denk aan Agnes Kant, waarbij de nadruk dan ligt op vorm in plaats van inhoud.”

“Iemand die daar goed mee omging, was Femke Halsema, door Lof uitgeroepen tot politicus met lef. Zij is ‘a natural’ in de zin dat ze niet extreem vrouwelijk gekleed gaat of extreem vrouwelijk gedrag vertoont en tegelijkertijd ook niet extreem mannelijk. Zij blijft dicht bij zichzelf. De jonge generatie vrouwen probeert dat ook en is veel eerder in het leven op zoek naar persoonlijke waarden, wensen en doelen op langere termijn. Voor hen gaat een mooie tijd aanbreken.”

Falen

“Vrouwen mogen niet falen. Er is weinig tot geen speelruimte, want eenmaal gevallen, hoor je vaak niets meer van die vrouwen. Denk maar aan Ella Vogelaar. Het falen wordt gelijk in verband gebracht met het vrouw-zijn, terwijl mannen veel vaker falen zonder dat het aan het man-zijn wordt toegeschreven. Bij falende mannen worden externe factoren benadrukt. Kijk eens naar het afscheid van Femke Halsema bij GroenLinks. Na jarenlang succes koos zij uit overtuiging voor een ander pad. Er was zelfs geen sprake van falen. Er is haar niets overkomen en zij heeft het lot in handen genomen. Toch vinden sommigen dat ook zij nu een ‘gevallen vrouw’ is. Daarom ben ik benieuwd naar wat zij in de toekomst gaat doen. ‘Wacht maar’, denk ik dan.”

Neelie Kroes wil meer topvrouwen

Een absolute topvrouw, die zowel door mannen als vrouwen op een voetstuk geplaatst wordt, is Neelie Kroes. Tijdens haar ministerschap waren de meningen niet altijd positief. Zij kreeg rijkelijk laat een hoop waardering. “Vaak komen vrouwen niet in een Raad van Bestuur maar in een Raad van Commissarissen en krijgen dan een onzichtbare rol. Een ondersteunende functie in plaats van een functie waarbij er besloten wordt over de kernzaken rondom de business van de betreffende ondermening. Juist in deze tijd is het goed om dat risico als onderneming te nemen en Neelie Kroes laat zien dat succes mogelijk is. Ondernemingen met vrouwen in de top behalen 53% meer winst dan ondernemingen zonder vrouwen, blijkt uit onderzoek van Catalyst.”

“Neelie Kroes zet zich de laatste 15 jaar in voor dit soort zaken. Kroes wil meer topvrouwen. Zij is vrouwelijk in de manier waarop zij zorgvuldig en empathievol communiceert, maar mannelijk in haar daadkracht. Zij kan niets meer verkeerd doen. Bij dat verhaal rondom de Europese Commissie viel zowat heel Nederland over haar heen. Wij waren met z’n allen verontwaardigd over de rol die zij kreeg.”

Verborgen spagaat

Nederland is in de ban van het nieuwe werken. Zeker bij de jonge generatie is het beeld over werk en privé veranderd. “Eerder werkten vrouwen zo’n 60 tot 80 uur per week om een kans te maken bij de top. Vrouwen van deze tijd willen ook andere dingen met hun leven doen. Zij hebben meer ambities en vinden het belangrijk om naast hun werk tijd over te houden voor hun interesses. Het nieuwe werken maakt dat mogelijk, zeker in het geval van vrouwen met een gezin. Tegelijkertijd is het nieuwe werken een beetje een vloek, want er ontstaat een verborgen spagaat waarbij parttime werken een grote hindernis vormt voor vrouwen om de top te bereiken. Vrouwelijke parttimers stromen niet door, terwijl zij in de praktijk net zo hard werken als de vrouwelijke fulltimers die volgens het nieuwe werken aan de slag gaan en hun uren flexibel indelen.”

“Bij het nieuwe werken is het van belang om zichtbaar te maken wat mannen en vrouwen qua werk uitvoeren. Het nieuwe werken is een middel en onderdeel van een groter geheel, waarbij de essentie zit in hoe werkgevers met hun werknemers omgaan. De manier van aansturen en beoordelen is anders dan het oude leiderschap volgens de oude beoordelingsmethode op basis van fysieke aanwezigheid.”

“Het nieuwe werken blijkt zeker een prettige manier van werken, maar het is niet het ei van Columbus. De ongeschreven regels moeten nog op de lange termijn worden aangepast. Daarbij is de conclusie dat vrouwelijke parttimers de top niet kunnen bereiken, achterhaald. Succesvolle mensen werken namelijk evenveel, maar in een ander tijdvak waar zij niet voor betaald krijgen. Mijn complimenten aan Wouter Bos die publiekelijk bekendmaakt dat hij parttime gaat werken bij KPMG, in de vorm van een 4-dagencontract. Wat denk je zelf? In de werkelijkheid werkt hij natuurlijk meer dan fulltime. Partnerschap tussen werkgever en werknemer is de toekomst.”

Feminiseringsslag van bedrijven

Bedrijven zullen anders moeten omgaan met hun medewerkers. Voor mannen kan dat soms moeilijk zijn, omdat zij hun vrouwelijke medewerkers niet altijd goed begrijpen. “Vrouwen stellen vragen zoals: waarom doe ik wat ik doe? Hoe zorg ik dat mijn werk duurzaam is? Wil ik mijn leven leiden zoals ik het leid? Wat voegt het toe aan mijn persoonlijke ontwikkeling? Mannen communiceren anders dan vrouwen. Nu blijkt ook dat de jonge generatie vrouwen zich niet tot ‘ouderwetse’ organisaties voelt aangetrokken. Na een paar carrièrestappen kiest deze groep al gauw voor het ZZP’ers bestaan of voor een non-profitorganisatie. Werkelijk waar ‘a waste of talent’.”

“Aan bedrijven adviseer ik interesse te tonen in de toekomstige leiders. Gun werknemers het om in hun kracht te staan door de juiste rol te verschaffen. Binnen bedrijven moet er meer ruimte zijn voor feminiene waarden. Verander de achterhaalde ‘businessmodellen voor doorstroom’ die geënt zijn op masculiene waarden, zowel systematisch en formeel maar ook informeel, dus ook de ongeschreven regels – de organisatiecultuur. Investeer nu in de toekomst en begin met de feminiseringsslag. 80% van de aankoopbeslissingen binnen bedrijven wordt door vrouwen gedaan. Luister dan ook echt zodat er geen kansen blijven liggen voor bedrijven.”

Topvrouw met de juiste partner

“Aan vrouwen die de top willen bereiken, adviseer ik om niet tegen hun persoonlijke waarden in te gaan. Durf te staan waar je voor staat en kies een bedrijf dat daarbij past. Kies de juiste partner om jouw gewaagdheid te stimuleren. Niet een partner die de strijd met je aangaat. Zo kun je weer op jouw beurt anderen helpen. Stop nooit met werken, wees zichtbaar, zet door en geloof in de resultaten van je gemaakte investeringen. Veel vrouwen hoeven niet zo nodig de leiding te hebben, maar als je ervoor gaat, maak dan de juiste keuzes en besteed uit waar je niet goed in bent. Let op: je hoeft niet overal goed in te zijn.

Volgens Francis Frei is leiderschap: “making others better as a result of your presence, even when you are no longer there.” 1/3 van de vrouwen zit in de bijstand en is financieel afhankelijk. Ik snap dat vrouwen er voor hun kinderen willen zijn, maar of je kinderen er een dienst mee bewijst? Per slot van rekening ben je als ouder het eerste rolmodel.”

Petje af!

“Met dit boek hoop ik dat de topvrouwen ten opzichte van de stopvrouwen gaan toenemen. Doe wat je zegt en zeg wat je doet. Haal vrouwen in de top als onderdeel van je strategische keuze en niet omdat het politiek correct is. Niet een quotum beloven om je er vervolgens niet aan te houden en vrouwen dan aan te kijken met: ‘wat is er mis met jullie?’ Nu is de topvrouw nog een ‘nice to have’. Ooit hopelijk een ‘must’. Petje af voor de 8% die  topvrouw is; de weinigen bij wie het dan toch gelukt is!”.