Bibliotheken boventallig

‘U bent boventallig’ moet je niet opvatten als een compliment. Het is een verhulde manier om te vertellen dat je je biezen kunt pakken, het ziet er niet goed uit. Je bent overbodig, je bent teveel, je wordt ontslagen of als je geluk hebt wordt je op een andere plaats in de onderneming te werk gesteld. Wat gebeurt er eigenlijk als je ‘ondertallig’ bent? Of is het ‘benedentallig’? Het klinkt geen van beiden hoopgevend. Het beste lijkt het te behoren tot de ‘talligen’.

Bij bibliotheken is de discussie over de talligen actueel. Uit onderzoek van Thaesis (‘De bibliotheek transformeert’) blijkt dat bijna alle gemeenten in Nederland (93%) in de komende jaren zullen korten op de subsidies aan hun openbare bibliotheken. Daar komen boventalligen van, het is onvermijdelijk.

Laten we eens kijken naar de twee basisrollen van een openbare bibliotheek. Ze is de hoeder van het cultureel erfgoed, èn ze dient er voor te zorgen dat er meer gelezen wordt (‘leesbevordering’). De technologie kan in beide gevallen een belangrijke helpende hand toereiken. In het concept regeerakkoord 2010 wordt vermeld dat de uitgaven ‘aan behoud en beheer van cultureel erfgoed, bibliotheken en het Nationaal Archief zoveel mogelijk ontzien worden’. Die rol als hoeder lijkt dus wel goed te komen.

Blijft over die andere rol voor openbare bibliotheken, die van de leesbevorderaar. En dan wordt opeens duidelijk dat de maatschappij en de mensen sneller veranderden dan bibliotheken. De meute wil niet langer meer eendimensionale winkels als slagers en bibliotheken, de consument wil grote supermarkten, multifunctionele schappen, een kopje koffie bij de kapper, een ballenbak bij de meubelschuiver, en een restaurant in de V&D.

Kom daar maar eens om bij openbare bibliotheken. Ja, de Openbare Bibliotheek in Amsterdam komt een eind. Maar veel anderen zijn in hun papieren uitleen-cocon blijven hangen. E-boeken kun je bij sommige bibliotheken weliswaar lenen, maar het schijnt mogelijk te zijn dat een e-book niet beschikbaar is omdat het al is uitgeleend. Een oud principe (een uitgeleend exemplaar is niet beschikbaar) wordt losgelaten op een nieuw medium, en daar kunnen die arme bibliotheken dikwijls niet eens iets aan doen; het zijn de uitgevers die nog in hun analoge winterslaap knorren en dromen van hun denkmodel uit de prehistorische wereld, terwijl de karavaan der digitalen vrolijk langsmarcheert.

Waarom zou ik niet een e-reader vol met titels in de bibliotheek kunnen lenen? Waarom zou ik niet een nieuw boek kunnen kopen in een bibliotheek? Waarom zou ik niet een boek kunnen lenen in een boekwinkel? Waarom zie ik deze week geen aanbieding met alle boeken van Mulisch op een e-reader? Waarom is de landelijke site Bibliotheek.nl zo klungelig? Waarom overweegt de NRC trouwens om samen te werken en samen te wonen met de openbare bibliotheek in Den Haag?

De nieuwsgierige mens – bijna ieder mens dus – wil lezen. Naast de discussie over het medium (papier, digitaal, audio) moet ook de discussie over de eigendomsstatus gevoerd worden (kopen, lenen, kijken en alle mengvormen).

De mogelijkheden van de technologie in combinatie met de onverzadigbare wil van de mens om stukken tekst te lezen lopen ver vooruit op vastgeroeste uitgeef-constructen uit het verleden waar bibliotheken mee te maken hebben.

Op de schop ermee.

Deze column is eveneens gepubliceerd in Het Financieele Dagblad.