Het kabinet Rutte-Verhagen: innovatie nog op de agenda?

Gisteren is het concept-regeerakkoord gepresenteerd. Een van de eerste opmerkingen van Maxime Verhagen was dat de subsidies voor innovaties voor bedrijven zouden vervallen c.q. verminderen, en dat daar een belastingmaatregel voor in de plaats zou komen. Staat innovatie nog op de agenda van het (mogelijke) nieuwe kabinet?

Caveat Emptor

Het is belangrijk om te beseffen dat het kabinet Rutte-Verhagen nog geen realiteit is. Het congres van het CDA heeft nog een stem en kan zorgen dat het niet door gaat. Daar komt bij dat het concept-regeerakkoord en concept-gedoogakkoord slechts op hoofdlijnen zijn geschreven, dat de plannen nog moeten worden geschreven, en dat de uitvoering kan verschillen in details.

Toch is het interessant om te zien welke plaats en rol innovatie speelt in dit concept-akkoord. Is innovatie nog steeds de sleutel tot economische groei en welvaart in Nederland? Of is innovatie een rechtse hobby?

Kabinetten zijn compromissen

Als je het concept-akkoord leest (en ik doe geen uitspraken over politieke voorkeuren) zie je de diverse signaturen terugkomen. Immigratie is het grootste hoofdstuk (sterke PVV invloed) maar een ander punt van de PVV, Europa en de afdracht daaraan, lijkt er redelijk van af te komen. Het was al duidelijk dat er bezuinigd moest worden en je ziet dat op diverse vlakken de bezuiniging wordt doorgevoerd, ook op het gebied van innovatie.

Wat is de rol van innovatie

In totaal komt het woord innovatie 28 keer voor in het document. Belangrijker is echter wat er over innovatie wordt gezegd.

“De ontwikkeling en groei van de economie vormt de basis van onze werkgelegenheid, welvaart en voorzieningen”

“Om de concurrentiekracht van het bedrijfsleven te versterken voert de overheid ook een gericht beleid ter bevordering van innovatie en ondernemerschap, onder meer door stimulering van samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid. Innovatie is voor alle sectoren van het bedrijfsleven van vitaal belang bij de productontwikkeling en export”

Dat klinkt niet slecht. Uit onderzoeken is gebleken dat valorisatie (het transformeren van kennis tot product of dienst) een van de zaken is waar Nederland sterker in moet worden (zie het rapport ‘Van Voornemen naar Voorsprong’). Ook wordt duidelijk de rol van innovatie benoemd, namelijk “van vitaal belang”.

Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie

In het kader van bezuinigingen en verbeterde slag- en daadkracht worden ministeries samengevoegd. Het externe innovatiebeleid zal worden ontvlochten uit verschillende ministeries en worden samengevoegd in 1 ministerie. De taken van het Ministerie van Economische Zaken wordt daarom uitgebreid met taken op het vlak van agrofood, innovatie en economie. Economische Zaken wordt het Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie.

Hier heb ik mixed feelings over. Een Ministerie van Innovatie zou ik persoonlijk een sterkere boodschap gevonden hebben die ook duidelijk aangeeft dat innovatie inderdaad van vitaal belang is voor Nederland. Maar dit zou een extra ministerie hebben opgeleverd en dat lijkt vanuit de bezuinigingen niet opportuun. Ik ken zo een, twee, drie geen land dat een Ministerie voor Innovatie heeft. In Vlaanderen is Ingrid Lieten Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding, ook een combinatie van meerdere taken.

Focus op topgebieden

Het nieuwe Ministerie heeft tot taak een concurrerend, algemeen ondernemingsklimaat te bevorderen en zal – in aanvulling daarop -een stimulerend beleid ontwikkelen voor de huidige en toekomstige economische topgebieden van Nederland, zoals water, voedsel, tuinbouw, high tech, life sciences, chemie, energie, logistiek en creatieve industrie.

He, daar komen (een aantal van) de aanbevelingen van het Innovatieplatform weer terug (zie ook het rapport `Nederland 2020: Terug in de top 5′). De exacte invulling komt trouwens pas aan de orde in 2011, in de nota over het nieuwe bedrijfslevenbeleid.

Als kanttekening, het rapport spreekt van de World Economic Forum’s Global Competitiveness Index. Een van de dingen die Nederland volgens dat rapport niet op orde heeft is een flexibele arbeidsmarkt, iets wat door het mogelijk komende kabinet ook niet gewijzigd gaat worden (ontslagrecht).

Simpeler en minder

Een veel gehoorde klacht bij subsidies is de ontoegankelijkheid en de papiermolen die erbij komt kijken. Het nieuwe kabinet gaat middelen herijken en op eenvoudigere manier toegankelijk maken. Dat is gewoon winst voor iedereen. Wel worden subsidies pas verstrekt als effectiviteit is bewezen (en als gevolg kan Agentschap NL kleiner worden). Het aantal subsidies wordt dus minder (zie ook de opmerking van Verhagen) en daarvoor in de plaats komt een verruiming van de WBSO (de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk, een regeling voor vermindering afdracht loonbelasting) en lastenverlaging via de vennootschapsbelasting. Dit laatste lijkt volgens mij wat op de innovatiebox (de opvolger van de octrooibox, een verlaagd tarief voor de vennootschapsbelasting) waarbij winsten uit innovatie een lagere afdracht hebben.

Tevens, zo staat er in het akkoord, worden innovatiesubsidies volgens een revolverend fonds verstrekt zodat succesvolle innovaties zich terugbetalen. Hoe dit precies gaat uitwerken is niet duidelijk. Het lijkt meer op een krediet dan een subsidie.

Wat zal het gevolg zijn van deze verschuiving? Je kunt zeggen dat door minder subsidies er minder geïnnoveerd zal worden en dat er daardoor ook minder innovaties succesvol zullen zijn. Dus minder groei. Aan de andere hand zijn die zaken die succesvol zijn wel financieel interessanter. Het risico verschuift volgens mij van overheid naar bedrijfsleven.

Samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid

De samenwerken tussen bovengenoemde partijen moet leiden tot versterking van de innovatie kracht van Nederland en zorgen voor meer export en werkgelegenheid. Het nieuwe ministerie gaat de samenhang tussen kennis, wetenschap, toegepast onderzoek en innovatiebeleid versterken, onder andere door het samenbrengen van alle middelen bij het ministerie (inclusief wat vroeger bij OCW zat). Door het huidige kabinet is hier overigens ook mee geëxperimenteerd, zie de interdepartmentale programmadirectie Kennis en Innovatie).

Tenslotte is het voornemen om regionale clusters te vormen van bedrijven, zoals de Greenports, Brainports en Foodvalley ook een punt dat naar voren komt in de aanbevelingen van het Innovatieplatform. Dus ook dit lijkt een voor de hand liggende keuze.

Samenvattend

In het algemeen willen mensen niet veranderen. Wijzigingen in bestaande systemen en structuren houden in dat je datgene wat je tot nu toe doet (weer) moet aanpassen. We houden van standvastigheid. En voor een gedeelte wordt die standvastigheid van het beleid (hopelijk) gerealiseerd door een scherpere focus op de topgebieden. Maar we moeten ook kijken wat dat betekent voor bedrijven die niet in de topgebieden opereren.

Een vraag blijft ook wat er overblijft van de subsidies die er nu zijn en welke verruimingen (in WBSO en vennootschapsbelasting) er voor terugkomen. Er zullen waarschijnlijk grotere investeringen van bedrijven worden gevraagd bij innovaties (in ieder geval in Nederland). Interessant zal zijn hoe de ‘Innovation Union’,  hoofdpijler van de European Council in het kader van Europa 2020, zal uitvallen en hoe dat te rijmen valt met de Nederlandse plannen.

Ik zie in ieder geval een hoop aanbevelingen van het Innovatieplatform terugkomen in het concept-akkoord. Ook komt er meer samenhang in het innovatiebeleid door het nieuwe Ministerie van EZ, Landbouw en Innovatie. Dit zijn volgens mij eveneens goede aanbevelingen.

De Engelsen zeggen ‘the proof of the pudding is in the eating’. De enige vraag die overblijft is : wordt het deze pudding of komt er een andere?

* Bron afbeelding: Alosh Bennett